"Humanistyka uczy ludzi myślenia"
Kolejny list, tym razem czołówki polskiej humanistyki, do Prof. Leny Kolarskiej-Bobińskiej, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
My, filolodzy klasyczni i badacze starożytności oraz dziedzin pokrewnych, zatrudnieni w polskich uczelniach i instytucjach badawczych, pragniemy wyrazić solidarność z autorami i sygnatariuszami listu w obronie filozofii, który w ostatnich dniach został opublikowany w prasie i wśród opinii publicznej wywołał duży oddźwięk. Nie bez powodu zjednoczył przedstawicieli humanistyki o bardzo różnych poglądach politycznych i reprezentujących różne dziedziny nauk humanistycznych.
Wśród reform nauki i szkolnictwa wyższego wprowadzanych ostatnio – przeróżnie ocenianych, jednak z pewnością doniosłych w skutkach – jedno posunięcie nas zabolało i mocno uderzyło. To wprowadzenie odpłatności za drugi kierunek studiów. Obecnie przyjęte regulacje nie tylko nie pomagają w wyborze naszych kierunków studiów, ale wręcz wybór ten uniemożliwiają nawet studentom z wysoką średnią ocen. A studia filologiczne przez wielu studentów – nie tylko humanistów – były dotąd często wybierane jako uzupełnienie wiedzy.
Na całym świecie nowocześni adepci humanistyki dążą dziś do zdobycia wszechstronnego wykształcenia w duchu interdyscyplinarnym, a filolodzy klasyczni i badacze starożytności wspierają te aspiracje, rozumiejąc lepiej niż ktokolwiek inny, że są one zgodne z klasycznym modelem wszechstronnej formacji humanistycznej, który ugruntował się w cywilizacji polskiej i zachodniej jako model kształcenia elit intelektualnych.
Na całym świecie nowocześni adepci humanistyki dążą dziś do zdobycia wszechstronnego wykształcenia w duchu interdyscyplinarnym, a filolodzy klasyczni i badacze starożytności wspierają te aspiracje, rozumiejąc lepiej niż ktokolwiek inny, że są one zgodne z klasycznym modelem wszechstronnej formacji humanistycznej, który ugruntował się w cywilizacji polskiej i zachodniej jako model kształcenia elit intelektualnych. Dlatego zwracamy się do Pani Minister o stworzenie takiej sytuacji prawnej, która umożliwi bezpłatne studiowanie na studiach stacjonarnych jako drugiego kierunku filologii klasycznej, filozofii (wspieramy apel kolegów) oraz innych kierunków z zakresu ściśle pojętej humanistyki, takich jak historia, archeologia, kulturoznawstwo czy historia sztuki.
Wśród najlepszych studentów kierunków humanistycznych na polskich uczelniach po 1989 roku rozpowszechnił się taki model edukacji, który zakładał łączenie studiów humanistycznych z innymi studiami – często pokrewnymi, czasem zupełnie odmiennymi. To zjawisko trzeba ocenić pozytywnie, ponieważ realizujący się w ten sposób studenci zyskiwali kompetencje predestynujące ich do odgrywania ważnej roli w nauce i w polskim społeczeństwie. Kierunki studiów z zakresu ścisłej humanistyki są szczególnie atrakcyjne jako uzupełnienie edukacji na stopniu wyższym, co dobrze ilustruje rola filologii klasycznej. Wobec ograniczenia w ostatnich latach roli edukacji klasycznej w szkołach średnich – marginalizowania łaciny i nieobecności greki – studiowanie filologii klasycznej jako drugiego kierunku było popularnym sposobem uzupełnienia wykształcenia w zakresie niezbędnym np. historykowi średniowiecza, filologowi polskiemu zainteresowanemu epokami dawnymi, filozofowi o inklinacjach klasycznych, prawnikowi-romaniście, studentom filologii nowożytnych, pragnącym pogłębić swoje kompetencje językoznawcze, historykom nauki, medycyny, sztuki itd., itp. Jak pokazują doświadczenia z tegorocznej rekrutacji – w pierwszym roku, w którym obowiązują nowe przepisy dotyczące odpłatności za drugi kierunek studiów – ten model wszechstronnej edukacji, którego strażnikami są filolodzy klasyczni, został właśnie wręcz unicestwiony.
Stanowczo sprzeciwiamy się wprowadzaniu opinii publicznej w błąd zapewnieniami, że nowe przepisy pozwalają dziesięciu procentom najlepszych studentów studiować drugi kierunek bezpłatnie. Padają nawet stwierdzenia, że świadomie nie korzystają oni z tego prawa. Należy wyjaśnić, że zgodnie z obecnymi przepisami osoba rozpoczynająca drugi kierunek studiów nie wie, czy będzie musiała za niego zapłacić, czy też będzie z opłaty zwolniona. Dopiero uzyskanie odpowiednich wyników na każdym roku studiów – niemożliwych wszak do przewidzenia z góry! – w ramach drugiego kierunku zwalnia z opłaty za dany rok lub rok kolejny. Obecne przepisy są w istocie skonstruowane tak, by skutecznie zniechęcać do podjęcia drugiego kierunku studiów. Powinno być odwrotnie. Pozycja humanistyki jako nauki drugiego wyboru powinna być wzmacniana, a nie zabijana.
Jest jeszcze jeden aspekt. W polskie uczelnie, a szczególnie w kierunki humanistyczne, uderza i będzie coraz mocniej uderzać niż demograficzny. Dzisiejszy system finansowania szkolnictwa wyższego, uzależniający wysokość ministerialnego dofinansowania od liczby studentów, będzie hamował rozwój samej nauki. Procesy demograficzne to rzecz naturalna i równie naturalne wydaje się to, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Rzeczypospolitej Polskiej powinno być zainteresowane stworzeniem takich warunków dla polskiej nauki, które zapewnią jej stały rozwój, niezależnie od sytuacji demograficznej kraju. Humanistyka uczy ludzi myślenia. Rugowanie jej z uczelni w sposób chaotyczny, spowodowany demografią – a ona wszak faluje – przyniesie skutki długofalowe. Najłatwiejszym do przewidzenia będzie, powiedzmy wprost, ogłupienie społeczeństwa.
Humanistyka uczy ludzi myślenia. Rugowanie jej z uczelni w sposób chaotyczny, spowodowany demografią – a ona wszak faluje – przyniesie skutki długofalowe. Najłatwiejszym do przewidzenia będzie, powiedzmy wprost, ogłupienie społeczeństwa.
Dziś, mimo wielu różnic, środowisko polskich humanistów staje w zwartym szeregu. Wspólnym głosem opowiadamy się przeciw przepisom wprowadzającym odpłatność za drugi kierunek studiów. Los naszych dyscyplin w Polsce jest w rękach Pani Minister. Naszego kraju nie stać na to, by w imię doraźnych oszczędności negować model wszechstronnej edukacji humanistycznej.
Zwracamy uwagę, że rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 8 sierpnia 2011 roku umożliwiło bezpłatne studiowanie jako drugiego kierunku studiów kierunków artystycznych, takich jak kompozycja, konserwacja dzieł sztuki czy reżyseria. Trudno zrozumieć, dlaczego kierunki humanistyczne, z pewnością o nie mniejszym znaczeniu dla naszego kraju niż kierunki artystyczne i wymagające nie mniejszej wszechstronności, nie miałyby zasługiwać na podobne potraktowanie.
dr hab. Tadeusz Aleksandrowicz, prof. UŚ, kierownik Katedry Filologii Klasycznej UŚ w Katowicach
prof. dr hab. Włodzimierz Appel, Kierownik Katedry Języka i Cywilizacji Greckiej UMK, filolog klasyczny
prof. dr hab. Krystyna Bartol, UAM, przewodnicząca Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej PAN, filolog klasyczny
dr hab. Piotr Bering, prof. UAM, filolog klasyczny
dr hab. Krzysztof Bielawski, UJ, redaktor naczelny Wydawnictwa Homini, filolog klasyczny
prof. dr hab. Benedetto Bravo, profesor em. UW, historyk starożytności
dr hab. Dariusz Brodka, prof. UJ, filolog klasyczny
dr hab. Andrzej Budzisz, prof. KUL, filolog klasyczny
dr hab. Zbigniew Danek, prof. UŁ, filolog klasyczny
prof. dr hab. Jerzy Danielewicz, profesor em. UAM, honorowy przewodniczący Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej PAN, członek PAU, filolog klasyczny
prof. dr hab. Edward Dąbrowa, kierownik Zakładu Historii Starożytnej UJ, dyrektor Instytutu Judaistyki UJ, historyk starożytności
prof. dr hab. Juliusz Domański, profesor em. IFiS PAN i UW, członek PAU, historyk filozofii, filolog klasyczny
prof. dr hab. Sylwester Dworacki, profesor em. UAM, filolog klasyczny
prof. dr hab. Maria Dzielska, UJ, historyk starożytności
ks. dr hab. Tadeusz Gacia, prof. KUL, dyrektor Instytutu Filologii Klasycznej KUL
prof. dr hab. Zofia Głombiowska, kierownik Katedry Filologii Klasycznej UG
prof. dr hab. Elżbieta Jastrzębowska, kierownik Zakładu Archeologii Klasycznej UJ
prof. dr hab. Wiesław Juszczak, profesor em. IS PAN i UW, historyk sztuki
prof. dr hab. Leszek Kolankiewicz, dyrektor Ośrodka Kultury Polskiej na Sorbonie, kulturoznawca
prof. dr hab. Marek Kuryłowicz, kierownik Katedry Prawa Rzymskiego UMCS
prof. dr hab. Włodzimierz Lengauer, UW, historyk starożytności
dr hab. Mirosław Leszka, prof. UŁ, historyk Bizancjum
ks. prof. dr hab. Franciszek Longchamps de Bérier, kierownik Katedry Prawa Rzymskiego UJ
prof. dr hab. Adam Łajtar, UW, archeolog, epigrafik dr hab. Anna Marchewka, prof. UG, filolog klasyczny
dr hab. Przemysław Marciniak, prof. UŚ, filolog klasyczny
dr hab. Gościwit Malinowski, prof. UWr., prezes Polskiego Towarzystwa Filologicznego, dyrektor Instytutu Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych UWr
prof. dr hab. Mariusz Mielczarek, kierownik Zakładu Archeologii Antycznej UMK
dr hab. Cyprian Mielczarski, prof. UW, filolog klasyczny
prof. dr hab. Ireneusz Mikołajczyk, UMK, filolog klasyczny
prof. dr hab. Barbara Milewska-Waźbińska, UW, filolog klasyczny
prof. dr hab. Leszek Mrozewicz, UAM, historyk starożytności
prof. dr hab. Karol Myśliwiec, dyrektor Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej PAN, członek PAN
dr hab. Krzysztof Narecki, prof. KUL, prorektor KUL, filolog klasyczny
prof. dr hab. Krzysztof Nawotka, kierownik Zakładu Historii Starożytnej UWr
dr hab. Przemysław Nehring, prof. UMK, prodziekan Wydziału Filologicznego UMK, filolog klasyczny
prof. dr hab. Elżbieta Nowicka, UAM, historyk literatury
dr hab. Danuta Okoń, prof. US, kierownik Zakładu Historii Starożytnej US
prof. dr hab. Marek Jan Olbrycht, kierownik Zakładu Historii Starożytnej i Orientalistyki UR
prof. dr hab. Ewdoksia Papuci-Władyka, kierownik Zakładu Archeologii Klasycznej UJ
dr hab. Jakub Pigoń, prof. UWr, redaktor naczelny półrocznika „Eos”, filolog klasyczny
prof. dr hab. Joanna Rostropowicz, kierownik Katedry Cywilizacji Śródziemnomorskiej UO, filolog klasyczny
prof. dr hab. Maciej Salamon, kierownik Zakładu Historii Bizancjum UJ
prof. dr hab. Piotr Skubiszewski, profesor em. UW, członek PAN, historyk sztuki
dr hab. Ewa Skwara, prof. UAM, filolog klasyczny
prof. dr hab. Andrzej Sokala, kierownik Katedry Prawa Rzymskiego UMK
prof. dr hab. Janusz Sondel, profesor em. UJ, prawnik-romanista
dr hab. Joanna Sowa, prof. UŁ, kierownik Katedry Filologii Klasycznej UŁ
prof. dr hab. Stanisław Stabryła, profesor em. UJ, przewodniczący Komisji Filologii Klasycznej PAU
dr hab. Maria Starnawska, prof. AJD, historyk średniowiecza
ks. prof. dr hab. Marek Starowieyski, profesor em. UW, filolog klasyczny, patrolog, biblista
prof. dr hab. Jerzy Styka, dyrektor Instytutu Filologii Klasycznej UJ
prof. dr hab. Marian Szarmach, profesor em. UMK, filolog klasyczny
dr hab. Teresa Szostek, prof. UWr, filolog klasyczny
prof. dr hab. Mikołaj Szymański, UW, redaktor naczelny rocznika „Meander”
prof. dr hab. Joachim Śliwa, profesor em. UJ, archeolog
prof. dr hab. Stanisław Śnieżewski, UJ, filolog klasyczny
dr hab. Piotr Urbański, prof. UAM, neolatynista
prof. dr hab. Elżbieta Wesołowska, dyrektor Instytutu Filologii Klasycznej UAM
prof. dr hab. Ewa Wipszycka-Bravo, profesor em. UW, historyk starożytności
prof. dr hab. Krzysztof Tomasz Witczak, UŁ, filolog klasyczny
prof. dr hab. Jerzy Wojtczak-Szyszkowski, profesor em. UW, filolog klasyczny
dr hab. Hubert Wolanin, UJ, filolog klasyczny
dr hab. Teresa Wolińska, prof. UŁ, historyk Bizancjum
dr hab. Sławomir Wyszomirski, prof. UMK, kierownik Katedry Filologii Klasycznej UMK
prof. dr hab. Maria Zabłocka, kierownik Katedry Prawa Rzymskiego i Antycznego UW
prof. dr hab. Jan Zabłocki, kierownik Katedry Prawa Rzymskiego UKSW
dr hab. Hanna Zalewska-Jura, prof UŁ, filolog klasyczny
