"Jak zbudować miasto rzeczywiście obywatelskie"

Zgodnie z przywołaną w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą pomocniczości – władza publiczna powinna wspierać działania obywateli, którzy tę władzę ustanowili. Tam, gdzie to możliwe, należy pozwolić działać społeczeństwu obywatelskiemu: rodzinom, czy poszczególnym jednostkom. Gliwice nie tylko wspierają obywatelskie inicjatywy, ale też zachęcają mieszkańców do działania. Chcesz działać? Działaj. Możesz liczyć na wsparcie!

Poziom aktywności obywatelskiej w Gliwicach przez wiele lat był niższy od średniej krajowej. Na terenie miasta funkcjonowało znacznie mniej organizacji pozarządowych niż w innych regionach Polski. Zainteresowanie sprawami dotyczącymi miasta było niewielkie, co miało także odzwierciedlenie w bardzo niskiej frekwencji wyborczej. Niższa od średniej była również liczba osób prowadzących działalność gospodarczą, co potwierdzało tezę, że rozwój gospodarczy jest ściśle powiązany z poziomem kapitału społecznego.

Gliwice były w tym względzie podobne do wielu miejsc zachodniej Polski, w których po II wojnie światowej swój nowy dom znaleźli repatrianci z Kresów Wschodnich II RP, a później dziesiątki tysięcy osób przybyłych tu za pracą. Socjologowie często podkreślają, że w takich społecznościach przez dziesięciolecia dominowały o wiele mniejsze niż w innych częściach kraju więzy społeczne, co miało istotne przełożenie na poziom aktywności obywatelskiej.

Szansy na zmianę takiego stanu rzeczy upatrywano w przywróceniu samorządu terytorialnego, który miał dać ludziom poczucie, że warto angażować się w życie swojej lokalnej społeczności. Kiedy jednak na początku minionej dekady wskaźniki aktywności obywatelskiej pozostawały ciągle niekorzystnie niskie podjęliśmy decyzję o utworzeniu instytucji mającej aktywizować społeczność lokalną. Zgodnie z zasadą subsydiarności za kluczowe uznano stymulowanie rozwoju trzeciego sektora, w którym upatrywano szansy na zachęcenie gliwiczan do większej aktywności i integracji w ramach lokalnych społeczności. Milowym krokiem w tej dziedzinie, który udało się władzom Gliwic zrobić, było w 2002 roku utworzenie Gliwickiego Centrum Organizacji Pozarządowych (GCOP).

CO DAJE NAM GCOP?

Oferta Gliwickiego Centrum Organizacji Pozarządowych jest bardzo szeroka. Opiera się na dwóch głównych kierunkach wsparcia: merytorycznego oraz infrastrukturalnego. GCOP zajmuje się doradztwem i szkoleniami dla organizacji pozarządowych (pomoc w bieżącej działalności, pisanie wniosków o dotacje, rozliczanie projektów, pozyskiwanie sponsorów, promocja i marketing). Prowadzi specjalistyczne doradztwo prawne i księgowe, m.in. na temat zasad rejestracji organizacji pozarządowych. Angażuje się w działalność edukacyjną w szkołach i na uczelniach. Prowadzi warsztaty nt. ekonomii społecznej czy wolontariatu. Organizuje spotkania i inne wydarzenia umożliwiające integrację sektora i wymianę informacji. GCOP bardzo aktywnie zajmuje się też promocją wolontariatu wśród mieszkańców oraz organizacji pożytku publicznego, funkcjonujących w Gliwicach. Wśród podejmowanych działań jest również kompleksowe wsparcie dla organizacji o profilu kulturalnym – pomoc organizacyjna dla zespołów branżowych (tj. grup organizacji o podobnym profilu działalności). Bardzo ważnym elementem systemu jest zapewnienie odpowiednich pomieszczeń wyposażonych w niezbędny do prowadzenia działalności sprzęt, w ramach rozbudowanej sieci filii GCOP obejmującej:

• Centrum Organizacji Kulturalnych,
• Centrum Wolontariatu,
• Dom Aktywnej Młodzieży,
• Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości,
• Strefę Aktywności Społecznej,
• Biuro Projektów.

Tylko w ubiegłym roku w Centrum udostępniano lokale na spotkania oraz zaplecze biurowe 161 organizacjom. Zorganizowano 50 wystaw, koncertów i przedstawień, 34 szkolenia, 53 konsultacje z zakresu tworzenia i funkcjonowania organizacji, 92 spotkania zespołów branżowych. W rozmaitych przedsięwzięciach przygotowanych i wspieranych przez GCOP wzięło udział ponad 5,5 tys. mieszkańców, dzieci i młodzieży, dorosłych, seniorów, członków organizacji, wolontariuszy.

GCOP bierze także udział, wspólnie z przedstawicielami innych miast, w projektach finansowanych ze środków unijnych, których celem jest aktywizowanie mieszkańców z różnych grup wiekowych i zawodowych. Warto tutaj wymienić projekt „Trasa 78 – ze śląskiego w świętokrzyskie”, w ramach którego mieszkańcy  Rybnika, Gliwic, Bielska-Białej, Częstochowy, Kielc i Łagowa mogą  korzystać z oferty Inkubatorów Trzeciego Sektora oraz „Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości Województwa Śląskiego”, w który zaangażowało się 8 miast naszego regionu. Łączna wartość tych projektów to ponad 8,88 mln zł z czego 7,55 mln zł stanowi wsparcie unijne.

GCOP jest jednostką budżetową miasta, co oznacza, że jego działalność jest finansowana bezpośrednio z budżetu. Od lat przeznaczamy coraz więcej pieniędzy na jego działalność.

GCOP ciągle rozwija swoją działalność. Otwierane są nowe filie, wzrasta liczba organizacji, które korzystają z oferty Centrum. Od 2006 r. środki, jakimi dysponuje GCOP wzrosły ponad pięciokrotnie, podczas gdy w tym samym czasie budżet Gliwic zwiększył się dwukrotnie. Pokazuje to wagę przykładaną do jego roli w mieście.

Dzięki wsparciu GCOP organizacje pozarządowe mają zapewnioną możliwość dynamicznego rozwoju. Działania edukacyjne i promocyjne wpływają ponadto na wzrost aktywności społecznej mieszkańców. Wzrost, który znajduje swoje potwierdzenie w korzystnej zmianie wskaźników w różnych obszarach życia miasta.

Przez 11 lat działalności GCOP liczba stowarzyszeń na 1000 mieszkańców wzrosła w Gliwicach o 103 proc., podczas gdy w analogicznym okresie, średnio w Polsce, przybyło ich 82 proc., a w województwie śląskim 77 proc.

Znacząco poprawiła się również frekwencja w wyborach samorządowych. W 2002 r. była ona na dramatycznie niska. 8 lat później zanotowano wyraźną poprawę, mimo że ciągle była ona niższa o ok. 9 punktów procentowych od średniej krajowej. Podczas tegorocznych wyborów do Parlamentu Europejskiego frekwencja w Gliwicach była wyższa niż średnia w kraju.

Wzrastająca aktywność społeczna ma również wpływ na lokalna gospodarkę. Najbardziej widoczną poprawę zanotowano w kategorii osób prowadzących działalność gospodarczą. Ten wskaźnik w 2002 r. był w Gliwicach gorszy niż w regionie i kraju, podczas gdy obecnie jest o wiele wyższy.

Działalność Gliwickiego Centrum Organizacji Pozarządowych oraz jego wpływ na wskaźniki aktywności mieszkańców pokazują, że stworzono zostały dobre narzędzia do walki z niekorzystnymi zjawiskami społecznymi. Wymagało to systemowych działań oraz systematycznego  wsparcia finansowego. Wsparcia, które nie jest prostym rozdawnictwem, lecz stwarza możliwości działania i promuje aktywność mieszkańców w różnych sferach życia miasta.

Oferta Centrum, realizowane przez nie projekty oraz pomoc, jaką można z jego pośrednictwem uzyskać skutecznie aktywizują potencjał społeczności Gliwic i przynoszą wymierne efekty. Efekty, które prowadzą do poprawy jakości życia w mieście i do wzrostu jego potencjału rozwojowego. Przyczyniają się także do powstawania niedających się policzyć i zmierzyć pozytywnych zjawisk. Wspierają rozwój więzi, postaw obywatelskich i odpowiedzialności za najbliższe otoczenie.

Zygmunt Frankiewicz