Dla kogo August II ustanowił Order Orła Białego?
Przyjmuje się, że 1 listopada 1705 roku na zamku w Tykocinie August II ustanowił Order Orła Białego, jedno z pierwszych i najważniejszych polskich odznaczeń państwowych. Dziś jest on przyznawany ludziom najbardziej zasłużonym dla Rzeczpospolitej Polskiej, a także wysokim rangą obcokrajowcom. Jego geneza jest jednak skomplikowana i tajemnicza.
Tło historyczne
.Idea nadawania orderów państwowych jest bardzo stara. Wiele z nich, jak brytyjski Order Podwiązki czy hiszpański Order Złotego Runa, ma rodowód średniowieczny. W Polsce przez długi czas podchodzono jednak do tego tematu z rezerwą. Nadawanie odznaczeń wybrańcom miało zdaniem szlachty godzić w równość całego stanu, która w Rzeczpospolitej była niezwykle ważna. Dlatego też nie powiodły się próby wprowadzenia w 1634 roku Orderu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny przez króla Władysława IV Wazę. Pierwsi kandydaci na kawalerów orderu odmówili jego przyjęcia, a później wspólnie z innymi posłami i senatorami poprowadzili kampanię na rzecz odejścia od tego projektu.
Czasy się jednak zmieniały. Przełom XVII i XVIII wieku był w całej Europie okresem masowego wręcz ustanawiania nowych odznaczeń, które miały być skierowane już nie tylko dla rodziny królewskiej i jej najbliższych współpracowników, ale i dla szerokiego grona zasłużonych odbiorców. Taki charakter miał podzielony na trzy klasy francuski Order św. Ludwika, wręczony po raz pierwszy przez Króla Słońce – Ludwika XIV z dynastii Burbonów. Pomysł został podchwycony też przez otwartego na Zachód rosyjskiego cara Piotra I, który wypromował w swoim imperium w 1698 roku Order św. Andrzeja.
Order Orła Białego: początki
.Wiele wskazuje na to, że z tym właśnie wiąże się również geneza Orderu Orła Białego. Według historyka Jacka Burdowicza-Nowickiego August II miał zainicjować prace nad przygotowaniem tego odznaczenia by zaspokoić aspiracje rosyjskich generałów: Aleksandra Mienszykowa i Fiodora Gołowina. Był to czas tak zwanej wielkiej wojny północnej, w której August II współpracował z Piotrem I przeciwko Szwecji Karola XII. Władca Rzeczpospolitej musiał zatem zabiegać o względy swoich rosyjskich sojuszników. Pierwsi Rosjanie mieli otrzymać order już w 1702 roku. Wiadomo też, że w 1703 roku posługiwał się nim hetman Wojska Zaporoskiego Iwan Mazepa, dziś często uznawany za pierwszego kawalera tego odznaczenia.
Najpopularniejsza wersja historii o ustanowieniu Orderu Orła Białego została nam z kolei przekazana przez bliskiego współpracownika Augusta II, kasztelana trockiego Jana Fryderyka Sapiehę. Również jest ona związana z wojną ze Szwecją. W 1704 roku przebywający na ziemiach polskich Karol XII doprowadził do detronizacji Augusta II przez część szlachty i obrania królem zależnego od siebie Stanisława Leszczyńskiego. Stronnicy dotychczasowego władcy zawiązali tymczasem konfederację sandomierską, a jesienią 1705 roku zgromadzili się w Tykocinie, w okolicy Białegostoku. Zgodnie z relacją Sapiehy 1 listopada przybył tam August II, przywożąc ze sobą nowe odznaczenie w kształcie medalionu z napisem po łacinie: „pro fide rege et lege”, czyli: „za wiarę, króla i prawo”. Order miał zmobilizować królewskich stronników do dalszego poparcia i jeszcze bardziej ochoczej walki z oponentami.
Order Orła Białego: dalsze dzieje
.Niezależnie od tego, jaka była prawdziwa historia powstania Orderu Orła Białego, szybko stał się on niezwykle ważnym odznaczeniem. Za panowania ostatnich królów elekcyjnych był on przyznawany głównie królewskim stronnikom. Łącznie uzyskało go wtedy przeszło tysiąc osób. Po rozbiorach został on zlikwidowany, ale odrodził się bardzo szybko, bo już w 1807 roku, gdy do życia powołano Księstwo Warszawskie. Później funkcjonował on jeszcze w Królestwie Polskim w latach 1815–1831, a następnie za czasów II Rzeczpospolitej. Miał on wtedy już znacznie bardziej prestiżowy charakter niż w XVIII wieku. Przyznawano go wąskiej grupie najbardziej zasłużonych polityków i wojskowych.
Po II wojnie światowej sporadycznie Order Orła Białego był przyznawany przez prezydentów RP na uchodźstwie. Teoretycznie do 1960 roku istniała również możliwość jego uzyskania w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. W praktyce jednak władze komunistyczne z niego nie korzystały, promując zamiast niego Order Budowniczych Polski Ludowej.
W 1992 roku Order Orła Białego został przywrócony do polskiego porządku prawnego. Prezydent Lech Wałęsa odznaczył jako pierwszych w 1993 roku papieża Jana Pawła II oraz króla Szwecji Karola XVI Gustawa. Rok później kawalerem Orderu została pierwsza w historii kobieta, działaczka społeczna Zofia Morawska. Obecnie przyznawaniem odznaczenia kieruje Kapituła Orderu Orła Białego z Prezydentem RP na czele.
W tym roku Order został przyznany politykowi i dawnemu działaczowi Armii Krajowej Stanisławowi Gebhardtowi, dyrygentce Joannie Wnuk-Nazarowej oraz – pośmiertnie – duchownemu Franciszkowi Blachnickiemu. Poza tym w ostatnich miesiącach kawalerami zostali obcokrajowcy: prezydent Łotwy Egils Levits, prezydent Włoch Sergio Mattarella, prezydent Litwy Gitanas Nausėda, prezydent Korei Południowej Yoon Suk-yeol oraz prezydent Portugalii Marcelo Rebelo de Sousa.
Ks. Franciszek Blachnicki kawalerem Orderu Orła Białego
.O księdzu Franciszku Blachnickim, który w tym roku dołączył do grona kawalerów Orderu Orła Białego, pisze na łamach „Wszystko co Najważniejsze” redaktor Anna DRUŚ.
„Myśląc o ks. Franciszku Blachnickim jedynie w kategoriach kapłana prześladowanego przez komunistów i przez nich zamordowanego, łatwo stracić z oczu to, czemu o. Blachnicki poświęcił całe swoje życie: trafną diagnozę kondycji współczesnych katolików i działające również dziś recepty na jej poprawę.” – stwierdza Anna DRUŚ.
„Sposób działania ks. Franciszka Blachnickiego w Polsce został znacząco ukształtowany przez jego trudne życiowe doświadczenia, od młodości w harcerstwie, przez działalność konspiracyjną w czasie okupacji, po hitlerowskie więzienie, w którym doznał cudownego nawrócenia. Był typem aktywnego działacza: nie umiał siedzieć bezczynnie, musiał działać. Gdy więc w celi śmierci więzienia w Katowicach spotkał – jak sami pisał – Boga Żywego – chciał Mu służyć bez reszty i bez kompromisów.”
„Jako głęboko przeżywający naukę Jezusa od początku wiedział, że to nie komunizm i zewnętrzne okoliczności są największym zagrożeniem wolności Polaków. Dostrzegał oczywiście płynące stąd zagrożenia, ale jednocześnie widział, że tym, co pomoże ojczyźnie przetrwać w wolności okres zewnętrznego zniewolenia, jest wolność wewnętrzna i trzeźwość. Rozumiał ją nie tylko jako brak nałogów, przede wszystkim tego alkoholowego, ale głęboko rozumianą wolność człowieka, płynącą z zażyłości z Bogiem.” – pisze Anna DRUŚ.
