Elżbieta Zawacka - polska agentka, o której powstała brytyjska książka
Miała wiele pseudonimów: „Zelma”, „Zo”, „Sulica”. W czasie II wojny światowej przedostała się z okupowanej Warszawy do Londynu i wróciła do Polski ze spadochronem; jest uważana za jedyną kobietę wśród Cichociemnych. O niezwykłym życiu i służbie gen. prof. Elżbiety Zawackiej opowiada książka brytyjskiej pisarki Clare Mulley pt. „Agent Zo”.
Nauczycielka, konspirantka
.Elżbieta Zawacka urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu, jako jedno z wielu dzieci Marianny i Władysława Zawackich. Jej ojciec był podoficerem armii pruskiej, a następnie pracował w sądzie jako kancelista. Z powodu obowiązującego na ziemiach zaboru pruskiego zakazu używania języka polskiego tylko rodzice i najstarsza siostra Elżbiety, Marianna, mówili po polsku.
W 1927 r. Elżbieta Zawacka rozpoczęła studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Po uzyskaniu absolutorium podjęła pracę jako nauczycielka matematyki i fizyki w językach polskim i niemieckim, a w 1935 r. uzyskała tytuł magistra nauk filozoficznych i zdała egzaminy na uprawnienia nauczycielskie w szkołach średnich.
Jako komendantka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, Elżbieta Zawacka miała obowiązek stawić się do pomocniczej służby wojskowej w chwili wybuchu wojny. W pierwszych niemieckiej inwazji przedostała się ze Śląska do Warszawy i na początku listopada 1939 r. została włączona do konspiracji. W tym samym okresie włączyła się w działalność w tajnym nauczaniu – zarówno jako nauczycielka, jak i kursantka. To zajęcie traktowała jako swego rodzaju kamuflaż; na wypadek, gdyby została pochwycona przez Niemców i złamała się podczas śledztwa, Zawacka twierdziła, że łatwiej byłoby jej się przyznać do pracy w tajnych kompletach, niż do znacznie groźniejszej działalności w Armii Krajowej.
Elżbieta Zawacka na misji do Londynu
.W 1942 r. Zawackiej powierzono misję przedostania się do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie w celu usprawnienia łączności między Sztabem a wojskami w Polsce oraz przekonaniu władz emigracyjnych o konieczności prawnego uregulowania służby kobiet w Wojsku Polskim. Agentka miała również przekazać raporty, meldunki i sprawozdania na temat sytuacji w kraju. Po pierwszej nieudanej próbie udało się jej w końcu dotrzeć do Anglii i 3 maja 1943 r. zameldować się w Sztabie. We wrześniu powróciła do Polski – skoczyła ze spadochronem i wylądowała w okolicach Podkowy Leśnej. Następnie z powrotem podjęła swoje dawne zadania jako kurierka.
Podczas powstania warszawskiego działała w pomocniczej służbie wojskowej. Razem z ludnością cywilną wyszła z miasta 3 października, w dniu upadku powstania.
Lata powojenne
.W PRL Zawacka była prześladowana – wystosowywano wobec niej oskarżenia, zabroniono jej wykonywania zawodu nauczycielki, kilka lat spędziła w więzieniu. Podczas pobytu za kratami kontynuowała działalność edukacyjną. W 1955 r. uzyskała amnestię i wyszła na wolność, a jej skazanie zostało zatarte.
W następnych latach Elżbieta Zawacka działała w towarzystwach naukowych i pedagogicznych, należała m.in. do Międzynarodowej Rady Kształcenia Korespondencyjnego przy UNESCO, w 1971 r. ukazał się podręcznik pod jej redakcją. Rok później uzyskała tytuł doktora habilitowanego i podjęła pracę na Uniwersytecie Gdańskim.
Po przejściu na emeryturę w 1978 r. zajęła się działalnością społeczną, w tym utworzeniem Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej” oraz fundowaniem pomników i tablic upamiętniających Polskie Państwo Podziemne oraz działające w jego strukturach kobiety. W 1996 r. prezydent Aleksander Kwaśniewski nadał jej tytuł profesorski.
Elżbieta Zawacka zmarła 10 stycznia 2009 r., dwa miesiące przed swoimi setnymi urodzinami.
Książka Clare Mulley „Agent Zo” wydana przez Weidenfeld & Nicolson w języku angielskim ukazała się 16 maja 2024 r. Premierę współorganizowała Ambasada RP w Londynie.
Newsletter KULTURA NAJWAŻNIEJSZA
.”Kultura Najważniejsza” to newsletter, w którym podpowiadamy, co warto obejrzeć, co przeczytać, czego posłuchać, ale i czego – posmakować. Odrywając się od codzienności, chcemy przypomnieć o fascynującym świecie kultury i sztuki, na który warto znaleźć czas.
Co innego niż kultura i sztuka może wyrwać nas z codzienności? Co innego pozwoli choć na chwilę uwolnić się od nieustającego biegu i skupić na czymś, co skierowane jest tylko do nas? Chcemy razem, wspólnie z Państwem, wybierać, to co najważniejsze w kulturze. W każdy czwartek, punktualnie o godzinie 21.00 znajdą Państwo w swojej skrzynce e-mailowej zbiór propozycji kulturalnych, które warto uwzględnić podczas planowania weekendu.
Piszemy o najgłośniejszych premierach, przypominamy o klasyce, do której warto wrócić.
Niekiedy proponujemy takie pozycje, które z pewnością Państwo widzieli, ale które naszym zadaniem warto przeanalizować i poznać ponownie.
Zachęcamy do zapisania się do specjalnego, darmowego newslettera „Kultura Najważniejsza”, który pozwoli Państwu zaplanować kulturalny weekend [LINK DO ZAPISÓW].
Wszystko co Najważniejsze/Joanna Talarczyk
