Kalendarz rocznic. 19 sierpnia – 25 sierpnia

Przedstawiamy kalendarz rocznic na nadchodzący tydzień. Na co zwrócić uwagę w dniach 19 sierpnia – 25 sierpnia?

Poniedziałek: 19 sierpnia

1506 – W Wilnie zmarł król Polski i wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk; jako jedyny król z dynastii Jagiellonów pochowany został w Wilnie.

1587 – W Warszawie w czasie sejmu elekcyjnego obóz arcybiskupa Stanisława Karnkowskiego i kanclerza Jana Zamoyskiego ogłosił królem Polski Zygmunta Wazę; trzy dni później obóz prohabsburski, nieuznający tego wyboru, ogłosił królem arcyksięcia Maksymiliana.

1887 – Nad Polską miało miejsce całkowite zaćmienie Słońca, które zainspirowało Bolesława Prusa przy pisaniu „Faraona”.

1893 – W Warszawie urodził się Stefan Starzyński, żołnierz Legionów Polskich, członek Polskiej Organizacji Wojskowej; w latach 1934-1939 prezydent Warszawy; we wrześniu 1939 r. komisarz cywilny przy Dowództwie Obrony Warszawy; aresztowany przez Niemców 27 października 1939 r. i przewieziony do więzienia na Pawiaku; jego dalsze losy przez wiele lat były nieznane, w 2014 r. pion śledczy IPN ustalił, że Starzyński został zamordowany przez gestapo między 21 a 23 grudnia 1939 r. w Warszawie lub w jej okolicach.

1901 – Uroczyste poświęcenie metalowego krzyża zamontowanego na Giewoncie.

1909 – W Warszawie urodził się Jerzy Andrzejewski, prozaik, publicysta, scenarzysta; w latach 1950-57 członek PZPR, poseł na Sejm (1952-57); od 1976 r. członek Komitetu Obrony Robotników, a następnie KSS „KOR”; redaktor niezależnego „Zapisu” (1977); autor powieści „Popiół i diament”, „Ciemności kryją ziemię”, „Bramy raju” i „Miazga”.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Bitwa pod Lwowem; wojska polskie odzyskały Brześć.

1920 – W nocy z 19 na 20 sierpnia rozpoczęło się II powstanie śląskie.

1925 – W Miłosławiu koło Wrześni urodził się Piotr Pawłowski, aktor, związany m.in. ze Starym Teatrem w Krakowie i warszawskim Teatrem Ateneum; wystąpił w filmach „Zbrodniarz i panna”, „Faraon”, „Potop”, a także w serialach „Kolumbowie” i „Polskie drogi”.

1942 – Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Otwocku: 7-10 tys. Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince; część Żydów Niemcy zamordowali na miejscu, m.in. w lesie przy ul. Reymonta zastrzelono ok. 600 osób, a w następnych dniach kolejne ponad 2 tys. osób, które ukryły się przed transportem śmierci.

1943 – Na polecenie szefa sądeckiego gestapo Heinricha Hamanna Niemcy przeprowadzili w Mszanie Dolnej egzekucję 881 Żydów.

1944 – Rozpoczęła się druga faza bitwy pod Falaise z udziałem 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

1944 – Wybuchło powstanie paryskie, czyli zbrojne wystąpienie francuskiego ruchu oporu oraz sił Wolnych Francuzów i amerykańskiej 3 Armii gen. Pattona przeciw okupującym miasto wojskom niemieckim; powstanie zakończyło się po tygodniu wyzwoleniem Paryża oraz poddaniem się sił niemieckich stacjonujących w mieście.

1956 – Legia Warszawa odniosła najwyższe zwycięstwo w historii swoich występów w I lidze, pokonując na Stadionie Wojska Polskiego Wisłę Kraków 12:0.

1969 – Premiera filmu „Polowanie na muchy” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1970 – W Warszawie zmarł Paweł Jasienica, pisarz, publicysta, żołnierz AK; autor m.in. znanych esejów historycznych „Polska Piastów”, „Polska Jagiellonów” oraz „Rzeczpospolita Obojga Narodów”.

1975 – W katastrofie lotniczej pod Damaszkiem zginął Konrad Swinarski, wybitny twórca teatralny, reżyser, scenograf; w dziejach teatru zapisał się m.in. jako realizator polskich narodowych dramatów: „Dziadów” Adama Mickiewicza (1973) i „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego (1974), oba spektakle powstały w Starym Teatrze w Krakowie.

1980 – W katastrofie kolejowej pod Toruniem zginęło 65 osób, a 50 zostało rannych.

1980 – W Szczecinie powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, jego przewodniczącym wybrano Mariana Jurczyka; szczeciński MKS przedstawił listę 36 postulatów.

1980 – Gdański Międzyzakładowy Komitet Strajkowy zażądał od premiera Edwarda Babiucha podjęcia rokowań; MKS reprezentował już ponad 150 zakładów, w których trwały strajki okupacyjne.

1981 – Na wezwanie władz NSZZ „Solidarność” w całym kraju na znak protestu ogłoszono dni bez prasy.

1983 – Służba Bezpieczeństwa aresztowała przewodniczącego Regionu Małopolska i członka TKK NSZZ „Solidarność” Władysława Hradka.

1983 – W Warszawie zmarła Zofia Mrozowska, aktorka, pedagog warszawskiej PWST, przez wiele lat związana ze stołecznym Teatrem Współczesnym; wystąpiła w filmach „Zakazane piosenki”, „Ostatni etap”, „Miasto nieujarzmione”, „Prawo i pięść”, „Bilans kwartalny”, „Constans”, a także w serialu „Polskie drogi”.

1989 – Prezydent Wojciech Jaruzelski powierzył misję tworzenia rządu Tadeuszowi Mazowieckiemu; nowemu premierowi poparcia udzieliła Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ „Solidarność”.

1997 – W Warszawie zmarł Cezary Julski, aktor teatralny i filmowy.

2002 – W Warszawie zmarł Marek Kotański, psycholog terapeuta, działacz społeczny; organizator Młodzieżowego Ruchu na rzecz Przeciwdziałania Narkomanii „Monar”; współzałożyciel Stowarzyszenia Solidarni wobec AIDS-PLUS. Na początku lat 90. zajął się bezdomnymi, tworząc ośrodki „Markotu”.

2002 – Zakończenie ostatniej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski.

2014 – Z kosmodromu Taiyuan w Chinach wystrzelono rakietę z trzecim polskim sztucznym satelitą „Heweliusz”.

2017 – Zmarł Janusz Głowacki, polski prozaik, dramaturg, scenarzysta filmowy, felietonista, autor takich utworów jak „Polowanie na karaluchy”, „Antygona w Nowym Jorku” i „Czwarta siostra”.

Wtorek: 20 sierpnia

1086 – Urodził się książę Bolesław III Krzywousty.

1390 – W Malborku zmarł Konrad III Zoellner von Rotenstein, wielki mistrz zakonu krzyżackiego od 1382 r.

1597 – We Lwowie urodził się Józef Bartłomiej Zimorowic, poeta, satyryk, autor dzieł historycznych; burmistrz Lwowa.

1618 – Król Zygmunt III Waza wydał akt zabraniający drukowania i sprzedaży księgi „Zwierciadło Korony Polskiej” Sebastiana Miczyńskiego, ponieważ przyczyniała się do podburzania nastrojów i ataków na ludność żydowską.

1651 – W obozie wojskowym pod Pawłoczą na Ukrainie zmarł książę Jeremi Wiśniowiecki.

1742 – W Hruszówce urodził się Tadeusz Reytan, konfederat barski; w 1773 r. poseł nowogródzki na Sejm nadzwyczajny w Warszawie, w czasie którego w dramatyczny sposób protestował przeciwko zatwierdzeniu I rozbioru Polski.

1845 – W Igołomi pod Krakowem urodził się Adam Chmielowski, Brat Albert, zakonnik, malarz, założyciel zgromadzeń zakonnych albertynów i albertynek oraz przytulisk dla bezdomnych; uczestnik powstania styczniowego; kanonizowany przez papieża Jana Pawła II w 1989 r.

1847 – W Hrubieszowie urodził się Bolesław Prus, właściwie Aleksander Głowacki herbu Prus, pisarz, prozaik, nowelista i publicysta okresu pozytywizmu, współtwórca polskiego realizmu, kronikarz Warszawy, myśliciel i popularyzator wiedzy; autor powieści „Lalka”, „Faraon” i „Emancypantki”.

1915 – I wojna światowa: Kapitulacja rosyjskiej załogi Twierdzy Modlin przed wojskami niemieckimi.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Początek odwrotu Armii Czerwonej na Froncie Południowo-Zachodnim.

1930 – W Warszawie urodził się Jan Olszewski, członek Szarych Szeregów, redaktor „Po prostu”, członek Klubu Krzywego Koła, obrońca w procesach politycznych PRL; współzałożyciel Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, współpracownik KOR; w 1980 r. doradca NSZZ „Solidarność”; współzałożyciel Porozumienia Centrum (1990); jeden z założycieli (1992) i przewodniczący Ruchu dla Rzeczypospolitej; założyciel (1995) i przewodniczący Ruchu Odbudowy Polski; poseł na Sejm, premier RP w latach 1991-92.

1939 – W Katowicach odbył się pogrzeb Wojciecha Korfantego, dyktatora III powstania śląskiego, posła, jednego z przywódców Chrześcijańskiej Demokracji, wicepremiera rządu RP (1923), więźnia brzeskiego, współtwórcy antysanacyjnego Frontu Morges.

1942 – Sowiecki nalot na Warszawę. Liczbę zabitych Niemców obliczano na około 60, 300 miało odnieść rany. Straty wśród ludności cywilnej były dużo wyższe: około 200 zabitych i 800 rannych.

1942 – Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Kielcach; do 24 sierpnia do obozu zagłady w Treblince wywieźli ok. 20 tys. Żydów, od 1200 do 1500 osób zamordowali na terenie getta.

1942 – Niemcy przeprowadzili likwidację getta w Falenicy, wywożąc jego mieszkańców do obozu zagłady w Treblince.

1943 – Podczas ataku na niemiecką strażnicę graniczną we wsi Sieczychy koło Wyszkowa poległ Tadeusz Zawadzki „Zośka” – harcmistrz, podporucznik Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”.

1943 – W czasie powstania w białostockim getcie zginął jego przywódca Mordechaj Tenenbaum-Tamaroff.

1944 – Powstanie Warszawskie: Powstańcy zdobyli gmach PAST-y przy ul. Zielnej.

1944 – Rozkaz o utworzeniu 2 Armii WP pod dowództwem gen. Karola Świerczewskiego.

1944 – W Barwisze koło Moskwy zmarł Leon Chwistek, malarz, teoretyk sztuki, matematyk, filozof; członek utworzonego w ZSRS Związku Patriotów Polskich.

1947 – W Norymberdze zakończył się proces niemieckich lekarzy oskarżonych o przeprowadzanie zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach obozów koncentracyjnych.

1952 – Proces przed Sądem Marynarki Wojennej przeciwko oficerom i podoficerom oskarżonym o przynależność do organizacji „kontrrewolucyjnej”.

1955 – W Łodzi urodził się Cezary Harasimowicz, aktor, scenarzysta.

1959 – Minister obrony narodowej gen. Marian Spychalski wydał rozkaz o rozformowaniu Wojskowego Korpusu Górniczego, do którego kierowano poborowych uznawanych za zagrażających systemowi komunistycznemu.

1968 – Interwencja sił zbrojnych Układu Warszawskiego w Czechosłowacji: W nocy z 20 na 21 sierpnia wojska ZSRS, Polski, Węgier, Bułgarii i NRD wkroczyły na terytorium CSRS.

1971 – Zamordowany został Jan Gerhard, pisarz, publicysta, poseł, redaktor naczelny „Forum”.

1975 – W Górze Kalwarii zmarł Adolf Dymsza, aktor, reżyser, gwiazda polskiego kina i kabaretu; znany z filmów „Antek Policmajster”, „ABC miłości”, „Dodek na froncie”, „Paweł i Gaweł”, „Sportowiec mimo woli”, „Skarb”, „Nikodem Dyzma” i „Cafe pod Minogą”.

1980 – SB aresztowała ponad 20 członków i współpracowników KOR.

1980 – Apel 64 intelektualistów do władz o rozpoczęcie rozmów z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym na Wybrzeżu.

1988 – Spotkanie sekretarza KC Józefa Czyrka z przewodniczącym warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej Andrzejem Stelmachowskim, występującym z upoważnienia Episkopatu i Lecha Wałęsy.

1993 – Premiera filmu „Uprowadzenie Agaty” w reżyserii Marka Piwowskiego.

1998 – W Piszu zmarł Kazimierz Dziewanowski, dziennikarz, publicysta, pisarz, ambasador Polski w Stanach Zjednoczonych w latach 1990-96.

2008 – W Warszawie sekretarz stanu USA Condoleezza Rice i minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski podpisali umowę w sprawie lokalizacji w Polsce elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej. W 2009 r. strona amerykańska zmieniła plany w sprawie tarczy antyrakietowej i zrezygnowała z rozmieszczenia w Polsce i Czechach stacjonarnej tarczy antyrakietowej. Do planów jej budowy powrócono w 2016 r., po agresji Rosji na wschodnią Ukrainę.

2020 – W Lublinie zmarł Piotr Szczepanik, piosenkarz, gitarzysta, wykonawca jednej z najsłynniejszych polskich ballad „Kochać”; a także takich utworów jak „Goniąc Kormorany” i „Żółte kalendarze”.

2020 – W Warszawie zmarł Andrzej Walicki, współtwórca, tzw. warszawskiej szkoły historyków idei, wykładowca wielu polskich i zagranicznych uczelni wyższych. Do najważniejszych publikacji Walickiego należą: „Osobowość a historia. Studia z dziejów literatury i myśli rosyjskiej”, „Rosyjska filozofia i myśl społeczna. Od Oświecenia do marksizmu”, „Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki romantyzmu”.

Środa: 21 sierpnia

1677 – W Gdańsku podpisany został traktat polsko-szwedzki skierowany przeciwko Brandenburgii.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: w Wielkopolsce wybuchło antypruskie powstanie.

1811 – W Reszlu, wchodzącym w skład Prus, wyrokiem sądu w Królewcu spalono na stosie Barbarę Zdunk, oskarżoną o podpalenia i czary; była to ostatnia tego rodzaju egzekucja w Europie.

1850 – W Dusocinie koło Grudziądza urodził się Ludwik Rydygier, lekarz, chirurg, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Lwowskiego, generał WP; autor „Podręcznika chirurgii szczegółowej”.

1859 – W Płocku urodził się Ludwik Krzywicki, działacz socjalistyczny, więzień carski, socjolog, pedagog, współzałożyciel Głównego Urzędu Statystycznego.

1871 – W Petersburgu urodził się Daniel Konarzewski, prawnik, archeolog, pułkownik armii rosyjskiej, następnie w I Korpusie Polskim w Rosji; od 1918 r. w WP, w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowódca Wielkopolskiej Grupy Operacyjnej.

1892 – We Lwowie urodził się Adam Próchnik, członek Związku Strzeleckiego, Polskiej Organizacji Wojskowej, historyk, publicysta, działacz socjalistyczny, poseł na Sejm RP.

1918 – W Tworkowicach na Podlasiu urodził się Stanisław Karolkiewicz, ps. „Szczęsny”, od września 1939 r. działał w antysowieckiej partyzantce; w latach 1940-41 więziony przez NKWD; żołnierz AK; w 1947 r. skazany przez władze komunistyczne na 13 lat więzienia; zwolniony w październiku 1955 r.; współzałożyciel Światowego Związku Żołnierzy AK, w latach 1995-2005 jego prezes.

1925 – Na stokach warszawskiej Cytadeli wykonany został wyrok śmierci na członkach komunistycznej bojówki terrorystycznej: Władysławie Hibnerze, Władysławie Kniewskim i Henryku Rutkowskim.

1936 – Dekret prezydenta RP Ignacego Mościckiego o utworzeniu Rejonu Umocnionego Hel.

1942 – Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Mińsku Mazowieckim, większość Żydów wywieźli do obozu zagłady w Treblince; ok. 1300 osób zamordowali przed deportacją, na terenie getta.

1942 – W KL Auschwitz rozstrzelany został Stanisław Dubois, działacz socjalistyczny, uczestnik powstań śląskich i wojny polsko-bolszewickiej; przewodniczący Rady Głównej Czerwonego Harcerstwa TUR, członek Rady Naczelnej PPS.

1942 – W warszawskim getcie Izrael Kanał „Jehuda” dokonał zamachu na Józefa Szeryńskiego – komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej; w jego wyniku Szeryński został ranny.

1944 – Zakończyła się bitwa pod Falaise z udziałem 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

1945 – W Berlinie w więzieniu zmarła Irena Kosmowska, działaczka społeczna i oświatowa; członek władz PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwa Ludowego; parlamentarzystka II RP; po wybuchu II wojny światowej zaangażowana w podziemną działalność ruchu ludowego; w lipcu 1942 r. aresztowana przez gestapo.

1955 – W „Nowej Kulturze” ukazał się „Poemat dla dorosłych” Adama Ważyka.

1955 – W Warszawie urodził się Tomasz Lipiński, wokalista, gitarzysta, kompozytor, autor tekstów; współzałożyciel i lider zespołów Tilt, Brygada Kryzys i Fotoness.

1980 – Wicepremier Mieczysław Jagielski stanął na czele Komisji Rządowej negocjującej z gdańskim Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym.

1980 – Delegacja rządowa pod przewodnictwem wicepremiera Kazimierza Barcikowskiego rozpoczęła rozmowy z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym w Szczecinie.

1980 – Początek strajku w Hucie im. Lenina w Krakowie.

1981 – W Warszawie zmarł Józef Różański, pierwotnie Józef Goldberg, działacz komunistyczny, członek KPP; w czasie II wojny światowej w ZSRS; oficer NKWD; w latach 1947-54 dyrektor Departamentu Śledczego MBP; odpowiedzialny za zbrodnie okresu stalinowskiego; w 1957 r. skazany na 15 lat więzienia; zwolniony w 1964 roku.

1982 – We Wrocławiu zmarł Helmut Kajzar, dramatopisarz, eseista, reżyser teatralny.

1988 – Gen. Wojciech Jaruzelski na posiedzeniu zwołanego w nadzwyczajnym trybie Biura Politycznego KC PZPR przedstawił propozycję rozpoczęcia rozmów z Lechem Wałęsą.

1988 – W Warszawie urodził się Robert Lewandowski, piłkarz, wielokrotny reprezentant Polski, kapitan drużyny narodowej; podczas Euro 2016 awansował wraz z reprezentacją do ćwierćfinału; uczestnik mistrzostw świata w 2018 r.; zawodnik m.in. Lecha Poznań, Borussii Dortmund, w latach 2014-22 Bayernu Monachium, a od lipca 2022 r. FC Barcelona.

1999 – W Krakowie zmarł Jerzy Harasymowicz, poeta.

2000 – W Warszawie zmarł Andrzej Zawada, himalaista; w 1980 r. kierownik polskiej wyprawy na Mount Everest (8848 m n.p.m.), zakończonej pierwszym w historii zdobyciem tego szczytu zimą.

2007 – Gwałtowna burza – biały szkwał, który przeszedł nad mazurskimi jeziorami, spowodował śmierć 12 żeglarzy. Wywróciło się ok. 40 jachtów i łodzi.

2021 – W Londynie zmarła Karolina Kaczorowska, wdowa po ostatnim prezydencie RP na uchodźstwie Ryszardzie Kaczorowskim, nauczycielka, działaczka harcerska i emigracyjna.

Czwartek: 22 sierpnia

1531 – Zwycięstwo wojsk polskich nad armią mołdawską w bitwie pod Obertynem.

1535 – W Łowiczu zmarł Maciej Drzewicki, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski.

1584 – W Lublinie w czasie sesji Sejmu zmarł Jan Kochanowski, poeta, dramaturg, tłumacz, najwybitniejszy twórca polskiego renesansu; autor „Odprawy posłów greckich”, „Pieśni”, „Trenów” i „Fraszek”.

1587 – Obóz prohabsburski, nieuznający wyboru Zygmunta Wazy na króla Polski, dokonanego trzy dni wcześniej w Warszawie, ogłosił królem arcyksięcia Maksymiliana.

1649 – Powstanie Chmielnickiego: Armia kozacko-tatarska przerwała oblężenie Zbaraża; w wyniku ugody twierdzę opuściły broniące jej przez 56 dni wojska polskie.

1864 – W Genewie podpisano konwencję o „polepszeniu losu rannych w armiach czynnych”; na jej mocy symbol Czerwonego Krzyża został prawnie uznany za znak ochronny wojskowej służby zdrowia.

1898 – W Daugadzie koło Wiłkomierza urodził się Henryk Łowmiański, historyk, znawca epoki średniowiecza, badacz początków polskiej państwowości.

1915 – W Suwałkach urodził się Edward Szczepanik, ekonomista, więzień sowieckich łagrów, oficer 2 Korpusu Polskiego; ostatni premier RP na uchodźstwie w Londynie (1986-1990).

1935 – W Warszawie urodził się Jerzy Wojciech Borejsza, historyk, publicysta; badacz XIX i XX wieku.

1935 – W Łodzi urodził się Longin Pastusiak, polityk, historyk, politolog, amerykanista; działacz PZPR, SdRP i SLD; poseł na Sejm (1991-2010); w latach 2001-2005 marszałek Senatu.

1941 – W Krakowie powstał konspiracyjny Teatr Rapsodyczny.

1941 – W Warszawie urodził się Andrzej Zakrzewski, historyk, polityk, minister kultury i dziedzictwa narodowego (1999-2000).

1948 – W więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie wykonano wyrok śmierci na Josefie Buehlerze, niemieckim nazistowskim zbrodniarzu, sekretarzu stanu rządu Generalnego Gubernatorstwa, zastępcy Hansa Franka.

1949 – W Warszawie urodził się Kazimierz Wóycicki, działacz opozycji demokratycznej, redaktor „Więzi” i niezależnego „Głosu”; członek Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie; od 1980 r. doradca NSZZ „Solidarność”; internowany w stanie wojennym; sekretarz Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „S” (1988-90); redaktor naczelny „Życia Warszawy” (1990-93); redaktor naczelny działu krajowego „Wiadomości” TVP 1; dyrektor Instytutu Polskiego w Düsseldorfie (1996-99) i Instytutu Polskiego w Lipsku (2000-04); w latach 2004-08 dyrektor szczecińskiego oddziału IPN; autor wielu publikacji dotyczących relacji polsko-niemieckich.

1953 – W Warszawie urodził się Konstanty Gebert, ps. „Dawid Warszawski”, pisarz, tłumacz, publicysta „Gazety Wyborczej”, założyciel i redaktor naczelny miesięcznika o tematyce żydowskiej „Midrasz” (1997-2000); współpracownik Komitetu Obrony Robotników, a następnie Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”; redaktor podziemnego pisma „KOS” (1982-1989).

1961 – W Brzegu Dolnym urodził się Cezary Żak, aktor, znany m.in. z seriali „Ranczo”, „Miodowe lata”, „Ludzie Chudego” i „Tajemnica twierdzy szyfrów”.

1974 – W Krakowie zmarł Eugeniusz Kwiatkowski, żołnierz Legionów Polskich, w okresie międzywojennym minister przemysłu i handlu, wicepremier oraz minister skarbu; przyczynił się m.in. do realizacji budowy portu w Gdyni, fabryki związków azotowych w Mościcach oraz Centralnego Okręgu Przemysłowego.

1980 – Rozmowy szczecińskiego Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z Komisją Rządową.

1980 – W Gdańsku doszło do spotkania delegacji Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z wicepremierem Mieczysławem Jagielskim.

1982 – W Arlington koło Waszyngtonu zmarł Jan Henryk Rosen, malarz.

1988 – Początek strajków w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, Hucie Stalowa Wola i Zakładach im. Cegielskiego w Poznaniu. W wystąpieniu telewizyjnym minister spraw wewnętrznych gen. Czesław Kiszczak zagroził, że w przypadku kontynuacji strajków wprowadzona zostanie godzina milicyjna oraz inne nadzwyczajne środki.

2007 – W Suchawie niedaleko Włodawy zmarł Jacek Chmielnik, aktor, reżyser teatralny; znany m.in. z filmów Juliusza Machulskiego „Vabank” i „Kingsajz”.

2020 – W Krakowie zmarła Józefa Hennelowa, wieloletnia publicystka, felietonistka i do 2008 roku zastępczyni redaktora naczelnego „Tygodnika Powszechnego”, posłanka na Sejm (1989-93), działaczka opozycji antykomunistycznej.

Piątek: 23 sierpnia

1794 – Naczelnik insurekcji Tadeusz Kościuszko powołał Sąd Kryminalny Wojskowy, który rozpatrywał sprawy osób podejrzanych o zdradę narodu oraz działanie na szkodę powstania.

1859 – W Warszawie urodził się Wacław Szymanowski, rzeźbiarz, malarz.

1893 – W Nałęczowie zmarł Michał Elwiro Andriolli, rysownik, ilustrator, malarz, przedstawiciel romantyzmu; uczestnik powstania styczniowego, emisariusz Komitetu Emigracji Polskiej.

1902 – W Warszawie zmarł Sokrates Starynkiewicz, rosyjski generał, prezydent Warszawy w latach 1875-92, zasłużony dla rozwoju miasta, m.in. budową nowoczesnych wodociągów i kanalizacji.

1902 – W Strzałkowie koło Częstochowy zmarł Henryk Siemiradzki, malarz.

1918 – W Sanoku urodził się Zdzisław Peszkowski, harcmistrz, kapelan Rodzin Katyńskich; uczestnik kampanii 1939 r., więzień sowieckiego obozu jenieckiego w Kozielsku; po opuszczeniu ZSRR oficer 1 Pułku Ułanów Krechowieckich w 2. Korpusie Polskim dowodzonym przez gen. Władysława Andersa.

1919 – Wybuchło powstanie sejneńskie – oddziały suwalskiego okręgu POW zajęły zbrojnie Sejny i inne miejscowości powiatu sejneńskiego; walki polsko-litewskie ustały 28 sierpnia, po interwencji Wojska Polskiego.

1921 – W Kaliszu urodził się Jan Batory, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Podhale w ogniu”, „O dwóch takich, co ukradli księżyc”, „Lekarstwo na miłość”, „Con amore” i „Karino”.

1921 – W Płocku zmarła Maria Franciszka Kozłowska, założycielka wspólnoty mariawitów.

1922 – W Warszawie urodziła się Zofia Mrozowska, aktorka, pedagog warszawskiej PWST, przez wiele lat związana ze stołecznym Teatrem Współczesnym; wystąpiła w filmach „Zakazane piosenki”, „Ostatni etap”, „Miasto nieujarzmione”, „Prawo i pięść”, „Bilans kwartalny”, „Constans”, a także w serialu „Polskie drogi”.

1925 – W Warszawie urodził się Włodzimierz Kotoński, kompozytor, pedagog, jeden z pierwszych twórców muzyki elektronicznej w Polsce.

1930 – Dymisja rządu Walerego Sławka.

1939 – W Moskwie przedstawiciele dwóch totalitarnych mocarstw – minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop oraz ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR, pełniący jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (premiera), Wiaczesław Mołotow – podpisali w obecności Stalina sowiecko-niemiecki pakt o nieagresji wraz z tajnym protokołem dodatkowym, zawierającym rozgraniczenie stref interesów w Europie Środkowej i Wschodniej, oznaczające faktyczny rozbiór Polski.

1939 – W Białymstoku urodził się Edward Linde-Lubaszenko, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Ktokolwiek wie „, „Oko proroka”, „Piłkarski poker”, „Psy”, „Pamiętnik znaleziony w garbie”, „Róża”, a także w serialach „Droga”, „Układ krążenia”, „Kasia i Tomek”.

1944 – Powstanie Warszawskie: Powstańcy zdobyli Komendę Policji na Krakowskim Przedmieściu, kościół św. Krzyża oraz gmach tzw. małej PAST-y przy ul. Piusa IX (obecnie ul. Piękna).

1947 – W Warszawie urodził się Jerzy Satanowski, kompozytor, aranżer, reżyser.

1950 – W Kolbuszowej koło Rzeszowa urodził się Marian Krzaklewski, przewodniczący Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w latach 1991-2002; współzałożyciel Akcji Wyborczej „Solidarność” (1996); przewodniczący klubu poselskiego AWS (1997-2001).

1953 – Rada Ministrów PRL przyjęła uchwałę „Oświadczenie Rządu PRL dotyczące reparacji wojennych” odnoszącą się do kwestii spłaty przez Niemcy odszkodowań wojennych na rzecz Polski.

1980 – W Stoczni Gdańskiej Komisja Rządowa podjęła rozmowy z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym, ich przebieg transmitowano przez zakładowy radiowęzeł.

1980 – Lech Wałęsa wezwał do zaprzestania represji wobec osób wspomagających strajk; w Stoczni Gdańskiej ukazał się pierwszy numer „Strajkowego Biuletynu Informacyjnego Solidarność”.

2015 – W Warszawie zmarł Jerzy Kamas, aktor filmowy i teatralny, przez ponad 40 lat związany z warszawskim Teatrem Ateneum; znany m.in. z roli Stanisława Wokulskiego w serialu „Lalka”, a także z ról w serialach „Noce i dnie” oraz „Życie Kamila Kuranta”.

2020 – W Warszawie zmarła Maria Janion, historyk literatury, wykładowca, profesor nauk humanistycznych, związana m.in. z Instytutem Literackim PAN, Uniwersytetem Warszawskim i Uniwersytetem Gdańskim, autorka książek m.in. o polskim i europejskim romantyzmie.

Sobota: 24 sierpnia

1109 – Wojna polsko-niemiecka: Początek oblężenia grodu w Głogowie przez wojska cesarza Henryka V.

1736 – W Końskich urodził się Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Wielkiego.

1776 – W Wolsztynie urodził się Józef Hoene-Wroński, matematyk, fizyk, filozof, jeden z głównych przedstawicieli mesjanizmu polskiego.

1858 – W Wólce Kozłowskiej na Mazowszu urodził się Wacław Sieroszewski, pisarz, etnograf, działacz niepodległościowy, sybirak, żołnierz Legionów Polskich.

1870 – W Petersburgu urodził się Leon Wasilewski, działacz i teoretyk PPS, dyplomata, historyk, publicysta.

1905 – W Kazimierzu Dolnym urodził się Hilary Minc, działacz komunistyczny, ekonomista; członek BP KC PZPR (1948-54); w latach 1949-56 wicepremier; współodpowiedzialny za wprowadzanie w Polsce sowieckiego modelu gospodarki.

1919 – Zakończyło się I powstanie śląskie.

1930 – W Warszawie urodził się Jerzy Holzer, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Studiów Politycznych PAN.

1942 – W Dreźnie zostało ściętych na gilotynie pięciu młodych wychowanków Salezjańskiego Oratorium św. Jana Bosko w Poznaniu (tzw. „Poznańska Piątka”), aresztowanych przez gestapo pod zarzutem przynależności do tajnej organizacji politycznej. Zamordowani zostali beatyfikowani przez papieża Jana Pawła II 13 czerwca 1999 r. w gronie 108 polskich męczenników.

1945 – Dekrety o utworzeniu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz o przekształceniu Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej w polskie państwowe szkoły akademickie.

1949 – Wszedł w życie Traktat Północnoatlantycki, podpisany 4 kwietnia 1949 r.; na jego podstawie powstała Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO).

1950 – W Uerikon w Szwajcarii zmarł Ernst Wiechert, niemiecki pisarz urodzony w Piersławku koło Mrągowa; autor powieści „Dzieci Jerominów” i „Lasu umarłych” – relacji z obozu koncentracyjnego Buchenwald, w którym przebywał w 1938 r. jako więzień.

1966 – W Anglii zmarł Tadeusz Bór-Komorowski, generał WP, Komendant Główny Armii Krajowej (1943-44); wydał rozkaz rozpoczęcia w Warszawie 1 sierpnia 1944 r. powstania przeciwko Niemcom; 30 września 1944 r. mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza Naczelnym Wodzem; premier rządu RP na uchodźstwie (1947-49).

1980 – Spotkanie Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z przybyłymi do Stoczni Gdańskiej sygnatariuszami apelu intelektualistów. Przy MKS powstała komisja ekspertów, w skład której weszli: Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Tadeusz Kowalik, Andrzej Wielowieyski, Jadwiga Staniszkis, Waldemar Kuczyński, Bohdan Cywiński.

1980 – Ze stanowiska prezesa Rady Ministrów odwołano Edwarda Babiucha; obowiązki premiera przejął Józef Pińkowski.

1987 – Premiera filmu „Pociąg do Hollywood” w reżyserii Radosława Piwowarskiego.

1989 – Sejm powołał na stanowisko prezesa Rady Ministrów Tadeusza Mazowieckiego – pierwszego niekomunistycznego premiera w Polsce od czasu zakończenia II wojny światowej.

2017 – W Warszawie rozpoczęły się Mistrzostwa Europy w Piłce Siatkowej Mężczyzn. W meczu otwarcia na Stadionie Narodowym Polska przegrała z Serbią 0:3.

Niedziela: 25 sierpnia

1599 – Krakowska drukarnia Łazarza Andrysowicza wydała Biblię w tłumaczeniu księdza Jakuba Wujka.

1807 – W Końskowoli koło Puław zmarł Franciszek Dionizy Kniaźnin, poeta, dramatopisarz, tłumacz.

1833 – W Aleksandrowie Łódzkim urodził się Izrael Poznański, przemysłowiec, właściciel warsztatów tkackich w Łodzi; nazywany ostatnim, po Ludwiku Geyerze i Karolu Scheiblerze, łódzkim „królem bawełny”.

1888 – W Krakowie założone zostało Zgromadzenie Albertynów.

1891 – W Karwinie na Śląsku Cieszyńskim urodził się Gustaw Morcinek, pisarz, publicysta; autor „Wyrąbanego chodnika”, „Łyska z pokładu Idy” i „Ondraszka”; w czasie II wojny światowej więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Dachau i Sachsenhausen.

1905 – W Głogowcu koło Łęczycy urodziła się Maria Helena Kowalska, imię zakonne Faustyna, siostra Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, mistyczka; kanonizowana w 2000 r. przez papieża Jana Pawła II.

1912 – Z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w Zakopanem została powołana organizacja niepodległościowa Polski Skarb Wojskowy, której zadaniem miało być gromadzenie środków na walkę zbrojną o niepodległość.

1915 – Niemcy utworzyli Generalne Gubernatorstwo Warszawskie. Funkcję generalnego gubernatora objął gen. Hans von Beseler.

1917 – W ramach protestu przeciwko polityce prowadzonej przez władze niemieckie po kryzysie przysięgowym do dymisji podała się Tymczasowa Rada Stanu.

1920 – Wojna polsko-bolszewicka: Wojska litewskie zajęły Wilno, po wycofaniu się z niego Armii Czerwonej.

1920 – Zakończenie II powstania śląskiego; dzień wcześniej Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie.

1930 – Marszałek Józef Piłsudski po raz drugi objął funkcję premiera.

1939 – W Londynie Polska i Wielka Brytania podpisały układ o wzajemnej pomocy w przypadku wojny.

1939 – Do portu gdańskiego, pod pretekstem kurtuazyjnej wizyty, wpłynął niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein”; 1 września okręt rozpoczął ostrzał polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

1942 – W Bereźnem na Wołyniu Niemcy przy udziale ukraińskiej policji pomocniczej przeprowadzili likwidację getta, w czasie której zamordowali 3680 Żydów.

1944 – W nocy z 25 na 26 sierpnia dowództwo Powstania Warszawskiego oraz władze cywilne ewakuowały się ze Starego Miasta do Śródmieścia.

1946 – W Dusznikach-Zdroju rozpoczął się pierwszy Festiwal Chopinowski.

1947 – W Poznaniu urodził się Filip Bajon, reżyser, scenarzysta, pisarz; autor filmów „Aria dla atlety”, „Limuzyna Daimler-Benz”, „Wahadełko”, „Magnat”, „Poznań ’56”, „Przedwiośnie” i „Śluby panieńskie”.

1948 – We Wrocławiu rozpoczął obrady Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju, w którym wzięło udział kilkuset pisarzy, artystów i naukowców reprezentujących 46 państw. Przebieg obrad w dużym stopniu podporządkowany został dyrektywom władz sowieckich, mającym na celu mobilizowanie światowej opinii publicznej przeciwko „imperialistom amerykańskim”.

1961 – W Hali Stoczni Gdańskiej rozpoczął się I Międzynarodowy Festiwal Piosenki.

1971 – Decyzja władz sowieckich o likwidacji Cmentarza Orląt Lwowskich.

1980 – Biuro Polityczne KC KPZR powołało specjalną Komisję do spraw Polski, jej przewodniczącym został Michaił Susłow.

1983 – W Stoczni Gdańskiej doszło do spotkania wicepremiera Mieczysława F. Rakowskiego ze stoczniowcami.

1988 – Lech Wałęsa skierował do władz komunistycznych „Oświadczenie w sprawie dialogu” zawierające propozycje zagadnień, które miałyby być omawiane w trakcie rozmów, wśród nich znalazła się sprawa legalizacji „Solidarności”.

1989 – W Paryżu zmarł Roman Palester, kompozytor, autor muzyki do wielu filmów, m.in. „Zakazanych piosenek”; kierownik audycji kulturalnych w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

2000 – Premiera filmu „Duże zwierzę” w reżyserii Jerzego Stuhra.

2002 – W Rzymie zmarła Karolina Lanckorońska, historyk sztuki, współzałożycielka Polskiego Instytutu Historycznego, współorganizatorka Fundacji im. Lanckorońskich w Rzymie; promotorka i mecenas polskiej kultury, dziedziczka cennej kolekcji dzieł sztuki, które przekazała m.in. dla Zamku Królewskiego w Warszawie i Zamku Królewskiego na Wawelu.

2007 – W Poznaniu zmarł Conrad Drzewiecki, tancerz i choreograf.

2022 – Na polecenie reżimu w Mińsku zrównano z ziemią cmentarz żołnierzy Armii Krajowej w Surkontach koło Grodna. Pochowano tam m.in. ppłk. Macieja Kalenkiewicza „Kotwicza” wraz z 36 podkomendnymi, w tym sześcioma oficerami Nowogródzkiego Okręgu Armii Krajowej.

Po co nam historia?

.„Każdy zdrowy człowiek pamięta swoją przeszłość i ciekaw jest przeszłości osób, z którymi się bliżej styka. Ponieważ wszyscy ludzie to robią, jest to właściwość uniwersalna wszystkich cywilizacji. Można stąd wyciągnąć wniosek, że musi to być żywotny czynnik w życiu i rozwoju społeczeństw, skoro żadne się nie ostało, które by wiedzy o swojej przeszłości nie wytwarzało i nie gromadziło, aby ją przekazywać” – pisze we „Wszystko co Najważniejsze” prof. Andrzej DĄBRÓWKA, specjalista w zakresie teorii i historii literatury dawnej, estetyce teatru, a ostatnio w humanistyce cyfrowej.

Jak podkreśla, „jeśli wiedza o przeszłości jest jednym z niezbywalnych nurtów kultury, wobec tego pytanie o pożytek z historii znaczy tyle samo, co pytanie o potrzebę kultury i jest tak samo zbyteczne, jeśli go nie uściślimy, aby wyjść poza oczywistości”.

PAP/WszystkoCoNajważniejsze/SN