Kalendarz rocznic 20 stycznia-26 stycznia

Kalendarz rocznic 20 stycznia – 26 stycznia, czyli zestawienie, w którym umieściliśmy najważniejsze rocznice tych dni. Daty i wydarzenia, na które warto zwrócić uwagę w roku 2025. Wydarzenia historyczne, rocznice, najważniejsze bitwy mające wpływ na naszą historię, urodziny i daty śmierci bohaterów naszej zbiorowej wyobraźni.

Kalendarz rocznic – Wszystko co Najważniejsze w tym dniu

20 stycznia

———–

1320 – W katedrze na Wawelu odbyła się koronacja królewska Władysława I Łokietka.

1616 – W Wiśniczu urodził się Jerzy Sebastian Lubomirski, marszałek wielki koronny, hetman polny koronny, przywódca rokoszu.

1661 – Król Jan II Kazimierz Waza podniósł do rangi uniwersytetu działające we Lwowie Kolegium Jezuitów; 22 listopada 1919 r. rząd RP nadał uczelni nazwę Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie.

1826 – W Warszawie zmarł Stanisław Staszic, działacz oświeceniowy, pisarz, publicysta, filozof, geograf, geolog; autor „Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego”, a także „Przestróg dla Polski”.

1831 – Gen. Michał Gedeon Radziwiłł został naczelnym wodzem Siły Zbrojnej Narodowej w powstaniu listopadowym; funkcję naczelnego wodza pełnił do 26 lutego 1831 r.

1855 – W Gdowie koło Wieliczki urodził się Ludwik Solski, aktor, reżyser, dyrektor Teatru Miejskiego w Krakowie (1905-1913) oraz Teatru Narodowego w Warszawie (1931-1932 i 1936-1938).

1876 – W Krakowie urodził się Józef Hofmann, pianista, kompozytor, wynalazca.

1896 – W Petersburgu urodził się Marian Walentynowicz, architekt, rysownik, autor ilustracji do „Przygód Koziołka Matołka” Kornela Makuszyńskiego; korespondent wojenny.

1913 – W Villmanstrand w Finlandii urodził się Jan Kajus Andrzejewski „Broda”, harcmistrz, uczestnik kampanii polskiej 1939 r.; żołnierz ZWZ-AK, major WP; w czasie Powstania Warszawskiego dowódca pułku „Broda”; poległ 31 sierpnia 1944 r. podczas nieudanej próby przebicia się ze Starówki do Śródmieścia.

1922 – W Warszawie urodził się Janusz Przymanowski, pisarz, publicysta, autor m.in. powieści dla młodzieży „Czterej pancerni i pies”.

1924 – Ukazało się „Rozporządzenie prezydenta Rzeczypospolitej w przedmiocie systemu monetarnego”, w którym stwierdzano, że nową jednostką monetarną w Rzeczypospolitej Polskiej jest „złoty”.

1933 – W Warszawie zmarł Kazimierz Porębski, wiceadmirał, pierwszy dowódca Marynarki Wojennej RP w okresie międzywojennym.

1942 – Podczas konferencji w Wannsee pod Berlinem Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) przedstawił plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Endloesung der Judenfrage), który dotyczył zagłady 11 milionów Żydów.

1945 – W Zakopanem na podstawie wyroku podziemnego sądu oddział Armii Krajowej powiesił Wacława Krzeptowskiego – przywódcę Goralenvolku, organizacji na Podhalu kolaborującej z okupacyjnymi władzami niemieckimi.

1949 – W Szczecinie rozpoczął się IV Walny Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich, na którym oficjalnie ogłoszono program realizmu socjalistycznego w literaturze polskiej.

1949 – Władysław Gomułka został zdymisjonowany ze stanowisk ministra Ziem Odzyskanych i wicepremiera w pierwszym rządzie Józefa Cyrankiewicza.

1958 – Premiera filmu „Pętla” w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa.

1961 – W czasie obrad VII Plenum KC PZPR podjęto decyzję o wprowadzeniu ośmioletniej szkoły podstawowej oraz czteroletniego liceum ogólnokształcącego.

1963 – W setną rocznicę wybuchu powstania styczniowego otwarto Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej.

1971 – Biuro Polityczne KC PZPR podjęło decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, finansowanej ze składek społecznych.

1982 – Rząd podjął decyzję o budowie pierwszej w Polsce elektrowni atomowej w Żarnowcu.

1989 – W Warszawie zmarł Józef Cyrankiewicz – najdłużej urzędujący premier PRL, sprawujący tę funkcję 21 lat; współodpowiedzialny za stalinowski terror, a także krwawe represje wobec protestujących robotników w 1956 i w 1970 r.

2005 – W Warszawie zmarł Jan Nowak Jeziorański, żołnierz Armii Krajowej, legendarny „kurier z Warszawy”, wieloletni dyrektor sekcji polskiej Radia Wolna Europa, dziennikarz, pisarz, publicysta.

2007 – W Krakowie zmarła Bogusława Czuprynówna, aktorka Teatru Rapsodycznego i Teatru Ludowego w Nowej Hucie, więźniarka niemieckich obozów koncentracyjnych w Auschwitz-Birkenau i Ravensbrück.

2014 – Zmarł Maciej Geller fizyk, działacz opozycji antykomunistycznej, popularyzator nauki, dyrektor Warszawskiego Festiwalu Nauki.

21 stycznia

———–

1850 – W Maluszynie koło Radomska urodził się Józef Ostrowski, ziemianin, członek Stronnictwa Polityki Realnej; poseł do rosyjskiej Dumy (1906-1910); w latach 1917-1918 w składzie Rady Regencyjnej.

1870 – W Paryżu zmarł Aleksander Hercen, rosyjski pisarz, myśliciel, działacz polityczny i społeczny, wydawca słynnego pisma rewolucyjnego „Kołokoł” („Dzwon”), współorganizator tajnej organizacji rewolucyjnej Ziemla i Wola; orędownik sprawy polskiej w okresie powstania styczniowego.

1871 – Walcząc po stronie Francji w wojnie z Prusami, zginął gen. Józef Hauke-Bosak; w czasie powstania styczniowego naczelnik sił zbrojnych województw: krakowskiego i sandomierskiego.

1874 – W Wierzchosławicach koło Tarnowa urodził się Wincenty Witos, przywódca ruchu ludowego, trzykrotny premier II RP, jeden z przywódców Centrolewu, więzień brzeski.

1882 – W Saint-Martin-Lautosque we Francji urodził się Włodzimierz Zagórski, szef sztabu Komendy Legionów Polskich, generał WP; w czasie zamachu majowego stał po stronie rządu; aresztowany 15 maja 1926 r.; po zwolnieniu z więzienia w 1927 r. zaginął w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach.

1901 – W Warszawie urodził się Janusz Meissner, pilot, pisarz, autor książek o tematyce lotniczej.

1905 – W Krakowie urodziła się Wanda Wasilewska, działaczka socjalistyczna, komunistyczna, pisarka; członek Rady Naczelnej PPS (1934-1937); po wybuchu II wojny światowej przebywała we Lwowie, a następnie w Moskwie; od 1941 r. w WKP(b); w latach 1943-1946 przewodnicząca Związku Patriotów Polskich, organizacji powołanej przez komunistów polskich w ZSRR; wiceprzewodnicząca PKWN (1944).

1912 – W Chicago urodził się Alfred Szklarski, pisarz, autor m.in. cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Tomku Wilmowskim.

1919 – Rozkaz Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego o zaliczeniu do szeregów Wojska Polskiego wszystkich weteranów powstania styczniowego.

1923 – Odbyło się zebranie organizacyjne Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, organizacji oświatowej związanej z Polską Partią Socjalistyczną. Przewodniczyli mu działacze niepodległościowi senator Bolesław Limanowski i poseł Ignacy Daszyński.

1927 – W Wilnie urodził się Tadeusz Łepkowski, historyk, badacz dziejów Ameryki Łacińskiej i historii Polski XVIII-XIX wieku.

1931 – W Tomaszowie Mazowieckim urodził się Lechosław Goździk, I sekretarz Komitetu Zakładowego PZPR w Fabryce Samochodów Osobowych na Żeraniu w Warszawie; przywódca strajków w październiku 1956 r.

1937 – Premiera filmu „Pani minister tańczy” w reżyserii Juliusza Gardana.

1939 – W Krakowie urodziła się Anna Polony, aktorka teatralna i filmowa, reżyser, przez wiele lat związana z krakowskim Starym Teatrem; pedagog Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie; znana m.in. z roli Anieli Dulskiej w filmie Andrzeja Wajdy „Z biegiem lat, z biegiem dni”.

1940 – W nocy z 21 na 22 stycznia na Podolu w okupowanym przez ZSRR Czortkowie wybuchło antysowieckie powstanie; jego uczestnicy po opanowaniu miasta zamierzali się przedostać do Rumunii.

1947 – W Tomaszowie Mazowieckim urodził się Bogusław Mec, piosenkarz, kompozytor, artysta plastyk; do jego największych przebojów należą piosenki „Jej portret”, „Na pozór”, „Z wielkiej nieśmiałości”, „Mały, biały pies”.

1953 – W Krakowie rozpoczął się tzw. proces krakowskiej Kurii Metropolitarnej, w którym na ławie oskarżonych zasiadło siedem osób, w tym czterech księży, oskarżonych przez władze komunistyczne m.in. o szpiegostwo; zapadły trzy wyroki śmierci i kary długoletniego więzienia; po kilku miesiącach Rada Państwa zamieniła kary śmierci na kary dożywotniego więzienia.

1959 – W Warszawie zmarł Stanisław Młodożeniec, poeta, prozaik, współtwórca polskiego futuryzmu.

1960 – W Krakowie urodził się Jacek Wójcicki, aktor, piosenkarz, związany z Piwnicą pod Baranami.

1963 – W Warszawie zmarł Stanisław Grzesiuk, pisarz, pieśniarz, „bard z Czerniakowa”; w czasie II wojny światowej więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen; autor książek „Boso, ale w ostrogach”, „Pięć lat kacetu”, „Na marginesie życia”.

1975 – Premiera filmu „Bilans kwartalny” w reżyserii Krzysztofa Zanussiego.

1981 – W Łodzi rozpoczął się strajk studentów, zakończony 17 lutego po rejestracji NZS.

1985 – Andrzej Czok i Jerzy Kukuczka dokonali pierwszego zimowego wejścia na Dhaulagiri (8167 m) w Himalajach.

1989 – Na plebanii kościoła św. Karola Boromeusza w Warszawie odnaleziono zwłoki zamordowanego księdza proboszcza Stefana Niedzielaka – związanego z opozycją, byłego kapelana Armii Krajowej, a następnie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, twórcy Narodowego Sanktuarium Pomordowanych na Wschodzie na Powązkach, współzałożyciela i opiekuna wspólnoty Rodzina Katyńska; sprawcy zbrodni pozostali nieznani.

2011 – Adam Małysz wygrał ostatni w karierze konkurs Pucharu Świata w skokach narciarskich na Wielkiej Krokwi w Zakopanem.

2012 – W Warszawie zmarła Irena Jarocka, piosenkarka, wykonawczyni przebojów „Motylem jestem”, „Kocha się raz”, „Odpływają kawiarenki”, „Wymyśliłam Cię”.

2016 – W Warszawie zmarł Bogusław Kaczyński – popularyzator opery, operetki i muzyki poważnej w Polsce, krytyk i publicysta muzyczny, konferansjer, teoretyk muzyki i pianista.

2021 – W Katowicach zmarł Erwin Sówka, górnik, malarz prymitywista, współtwórca grupy janowskiej, malarz krajobrazów katowickich dzielnic – Nikiszowca i Janowa.

22 stycznia

———–

1863 – Wybuch powstania styczniowego: Komitet Centralny Narodowy wydał manifest, w którym ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał „naród Polski, Litwy i Rusi” do walki.

1877 – W Warszawie urodził się Bolesław Leśmian, poeta, prozaik, eseista, krytyk literacki; autor tomików poezji m.in. „Sad rozstajny”, „Łąka”, „Napój cienisty”, „Dziejba leśna”.

1891 – W Krakowie urodził się Zygmunt Nowakowski, pisarz, dziennikarz, reżyser, aktor Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie, w latach 1926-1929 jego dyrektor; w czasie II wojny światowej członek Rady Narodowej RP ustanowionej przez prezydenta Władysława Raczkiewicza; redaktor emigracyjnych „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich”; po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii; wieloletni współpracownik Radia Wolna Europa.

1916 – W Sanoku urodził się Ludwik Krempa, pilot, uczestnik kampanii polskiej 1939 roku, lotnik 304 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Śląskiej”; po zakończeniu wojny pozostał w Wielkiej Brytanii; pod koniec lat 80. wrócił do Polski i zamieszkał w Krakowie; odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, a w 2015 r. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

1917 – Prezydent USA Thomas Woodrow Wilson wygłosił orędzie do Senatu, w którym przedstawił propozycje pokojowe, stwierdzając, że „powinna powstać zjednoczona, niezawisła i autonomiczna Polska”.

1920 – Trzynastoletni obrońca Lwowa Antoni Petrykiewicz został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, zostając jego najmłodszym kawalerem w historii.

1921 – W Warszawie urodził się Krzysztof Kamil Baczyński, poeta, podharcmistrz Szarych Szeregów, żołnierz Armii Krajowej; poległ w czasie Powstania Warszawskiego, walcząc w szeregach batalionu „Parasol”; do jego najbardziej znanych wierszy należą „Sur le pont d’Avignon”, „Z głową na karabinie”, „Mazowsze”, „Elegia”, „Poległym”, „Bajka”.

1923 – W Warszawie urodził się Krzysztof Dunin-Wąsowicz, historyk, varsavianista, działacz PPS, profesor Instytutu Historii PAN; w czasie II wojny światowej żołnierz AK, współpracownik Rady Pomocy Żydom „Żegota”; więzień niemieckiego obozu KL Stutthof; odznaczony medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

1938 – W Warszawie zmarł Gabriel Czechowicz, prawnik, minister skarbu (1926-1929); w 1929 r. postawiony przed Trybunałem Stanu za przekazanie z budżetu państwa do dyspozycji premiera Józefa Piłsudskiego 8 mln zł na akcję wyborczą BBWR; sprawa ministra Czechowicza była w II RP jedynym postępowaniem przed Trybunałem Stanu.

1943 – Rozkaz Komendanta Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego „Grota” formalnie powołujący Kedyw – Kierownictwo Dywersji; Kedyw działał na szczeblu Komendy Głównej oraz komend obszarów, okręgów, inspektoratów i obwodów, jego organizację rozpoczęto pod koniec 1942 r.; pierwszym komendantem Kedywu KG AK był płk August Emil Fieldorf „Nil” (1942-1944).

1943 – Dowodzony przez Izraela Ajzenmana, ps. „Lew”, oddział agenturalnej Gwardii Ludowej dokonał mordu na siedmiu mieszkańcach Drzewicy (powiat opoczyński) – działaczach i żołnierzach podziemia narodowego.

1943 – W Warszawie urodził się Michał Urbaniak, muzyk jazzowy, skrzypek, saksofonista, kompozytor.

1946 – Dekret Krajowej Rady Narodowej „o utworzeniu Najwyższego trybunału Narodowego dla sądzenia hitlerowskich zbrodniarzy wojennych i osób odpowiedzialnych za klęskę 1939 r.”.

1947 – Władze komunistyczne ogłosiły oficjalne, sfałszowane wyniki wyborów do Sejmu Ustawodawczego.

1957 – W Warszawie został uprowadzony, a następnie zamordowany 16-letni Bohdan Piasecki, syn Bolesława Piaseckiego – przewodniczącego PAX-u, w latach 30. jednego z przywódców Obozu Narodowo-Radykalnego, twórcy ONR-Falanga; motywy zabójstwa do dziś nie zostały wyjaśnione, wiele wskazuje jednak na to, że miało ono charakter polityczny.

1971 – W Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego rozpoczął się strajk okupacyjny.

1973 – W Paryżu zmarł Stanisław Staszewski, poeta, bard; twórca piosenek m.in. „Celina”, „Inżynierowie z Petrobudowy” i „Baranek”.

1978 – W Warszawie grupa intelektualistów związanych z opozycją polityczną założyła Towarzystwo Kursów Naukowych zajmujące się organizowaniem niezależnych wykładów i dyskusji.

1978 – Piętnaście osób zginęło, a czternaście odniosło obrażenia w wyniku zderzenia autobusu rejsowego PKS z sowiecką ciężarówką wojskową w Osiecznicy koło Krosna Odrzańskiego.

1983 – Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” wydała oświadczenie programowe „Solidarność dziś”.

2009 – W Warszawie zmarł Stanisław Karolkiewicz, ps. „Szczęsny”, od września 1939 r. działał w antysowieckiej partyzantce; w latach 1940-1941 więziony przez NKWD; żołnierz AK; w 1947 r. skazany przez władze komunistyczne na karę 13 lat więzienia; zwolniony w październiku 1955 r.; współzałożyciel Światowego Związku Żołnierzy AK, w latach 1995-2005 jego prezes.

2013 – W Warszawie zmarła Lucyna Winnicka, aktorka, znana m.in. z ról filmach Jerzego Kawalerowicza „Pociąg” oraz „Matka Joanna od Aniołów”.

2021 – W Warszawie zmarł rysownik Henryk Jerzy Chmielewski, słynny Papcio Chmiel, autor serii komiksów o przygodach Tytusa, Romka i A’Tomka, powstaniec warszawski. Kawaler Orderu Orła Białego.

23 stycznia

———–

1520 – Wojska krzyżackie splądrowały i spaliły Frombork, co skłoniło Mikołaja Kopernika do przeniesienia się do Olsztyna.

1793 – Traktat pomiędzy cesarzową Katarzyną II i królem Fryderykiem Wilhelmem II dotyczący drugiego rozbioru Polski; Rosja zagarnęła 250 tys. km kw. z 3 mln mieszkańców, a Prusy 57 tys. km kw. zamieszkiwanych przez milion ludzi.

1858 – W Chodorowie, położonym na południe od Lwowa, urodził się Oswald Balzer, prawnik, historyk prawa, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego.

1873 – W Błaszkowej pod Jasłem urodził się Karol Irzykowski, krytyk literacki, pisarz, poeta, filmoznawca, szachista; napisał m.in. studia literackie „Czyn i słowo”, nowele „Spod ciemnej gwiazdy”, „Dziesiąta muza”.

1889 – W Santiago zmarł Ignacy Domeyko, geolog, mineralog i inżynier górnictwa; filomata, przyjaciel Adama Mickiewicza; uczestnik powstania listopadowego, po jego upadku udał się na emigrację, od 1838 r. przebywał na stałe w Chile.

1905 – W Warszawie urodził się Konstanty Ildefons Gałczyński, poeta, autor „Zaczarowanej dorożki”, „Listów z fiołkiem”, „Teatrzyku Zielona Gęś”, „Kronik olsztyńskich”, poematu „Niobe”.

1919 – Wojska czechosłowackie, zrywając wcześniejsze porozumienie, zajęły polską część Śląska Cieszyńskiego, przyznanego Polsce w wyniku porozumienia z listopada 1918 r.; zapoczątkowało to walki polsko-czechosłowackie.

1921 – W Krakowie zmarł Władysław Żeleński, kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog; założyciel i pierwszy dyrektor Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie.

1927 – W Filharmonii Warszawskiej rozpoczął się I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina; jego inicjatorem był pianista i pedagog Jerzy Żurawlew; w konkursie zwyciężył rosyjski pianista Lew Oborin.

1929 – Sejm Śląski podjął uchwałę o powołaniu Muzeum Śląskiego w Katowicach.

1930 – W Warszawie urodził się Henryk Samsonowicz, wybitny historyk, mediewista, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, autor ponad 20 książek, m.in. „Złota jesień polskiego średniowiecza”, „Historia Polski do roku 1795”; uczestnik obrad Okrągłego Stołu, minister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego.

1930 – W Landwarowie koło Wilna urodziła się Teresa Żylis-Gara, śpiewaczka.

1936 – Premiera filmu „Dodek na froncie” w reżyserii Michała Waszyńskiego.

1945 – W Berlinie powieszony został Helmut James von Moltke, jeden z przywódców tzw. Kręgu z Krzyżowej, niemieckiej antyhitlerowskiej grupy oporu, skazany na śmierć przez władze nazistowskie.

1946 – W Warszawie urodził się Michał Kleiber, specjalista w zakresie zastosowań nowoczesnych technik komputerowych w badaniach naukowych, technice i medycynie; minister nauki i informatyzacji oraz przewodniczący Komitetu Badań Naukowych (2001-2005); w latach 2007-2015 prezes Polskiej Akademii Nauk.

1952 – Opublikowano „Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, który poddano „ogólnonarodowej dyskusji”; tekst ogłoszonego projektu zatwierdził wcześniej Stalin, wprowadzając do niego osobiście ok. 50 poprawek.

1953 – Telewizja Polska rozpoczęła regularne nadawanie audycji – 30-minutowy program emitowano w każdy piątek o godz. 17.

1956 – Powołane zostało przedsiębiorstwo Totalizator Sportowy.

1991 – Premiera filmu „Nad rzeką, której nie ma” w reżyserii Andrzeja Barańskiego.

2007 – W Warszawie zmarł Ryszard Kapuściński, reporter, dziennikarz, publicysta, wieloletni korespondent Polskiej Agencji Prasowej, autor m.in. „Wojny futbolowej”, „Cesarza” oraz „Podróży z Herodotem”.

2008 – W katastrofie wojskowego samolotu CASA w Mirosławcu zginęło 16 wysokich rangą oficerów Sił Powietrznych oraz czterech członków załogi.

2013 – W Warszawie zmarł prymas senior kard. Józef Glemp; osobisty sekretarz prymasa Stefana Wyszyńskiego, biskup warmiński od 1979 r.; po śmierci Prymasa Tysiąclecia w 1981 r. wyniesiony przez Jana Pawła II do godności arcybiskupa – metropolity gnieźnieńskiego i warszawskiego oraz prymasa Polski (1981-2009); od 1983 r. kardynał; przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski (1981-2004); stał na czele Kościoła katolickiego w Polsce w czasie stanu wojennego, przemian ustrojowych w 1989 r. oraz integracji z Unią Europejską.

2019 – Zmarł Ryszard Peryt, reżyser teatralny, dyrektor Polskiej Opery Królewskiej; jako jedyny na świecie zrealizował wszystkie opery Mozarta oraz wszystkie dzieła sceniczne Claudio Monteverdiego. W 2009 r. założył Instytut Opery oparty na współpracy trzech uczelni artystycznych Warszawy: Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, Akademii Sztuk Pięknych, Akademii Teatralnej.

2019 – Piłkarz klubu Genoa CFC Krzysztof Piątek podpisał kontrakt z AC Milan. W wyniku tego transferu, opiewającego na 35 mln euro, został najdroższym polskim piłkarzem w historii.

2022 – W Skolimowie zmarła aktorka Barbara Krafftówna – Felicja w „Jak być kochaną” Wojciecha Hasa, Honorata z „Czterech pancernych” i Leokadia z „Banku nie z tej ziemi”; pierwsza na scenie Iwona Księżniczka Burgunda, gwiazda Kabaretu Starszych Panów.

2022 – W Warszawie zmarł Jacek Trznadel, krytyk literacki, pisarz, poeta, tłumacz, historyk literatury, działacz opozycji i autor „Hańby domowej” – zbioru wywiadów z pisarzami na temat ich stosunku do stalinizmu.

2023 – Z udziałem prezydentów Polski i Litwy – Andrzeja Dudy i Gitanasa Nausedy – oraz przedstawicieli innych narodów walczących z Rosją w latach 1863-1864 na Cytadeli w Warszawie odbyły się uroczystości z okazji 160. rocznicy wybuchu powstania styczniowego.

24 stycznia

———–

1002 – Na zamku Paterno w Falerii zmarł Otton III, Święty Cesarz Rzymski, uczestnik Zjazdu Gnieźnieńskiego w 1000 r.

1507 – W katedrze na Wawelu odbyła się koronacja Zygmunta I Starego.

1574 – Orszak pierwszego króla elekcyjnego Henryka Walezego przekroczył granicę pod Międzyrzeczem, gdzie powitał go biskup kujawski Stanisław Karnkowski.

1588 – Pod Byczyną wojska hetmana Jana Zamoyskiego, wspierającego króla Zygmunta III Wazę, pokonały oddziały pretendującego do polskiej korony arcyksięcia Maksymiliana Habsburga.

1804 – W Podbużu koło Drohobycza urodził się Józef Dietl, lekarz, pionier balneologii w Polsce, działacz społeczny i polityczny, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego rektor; poseł na galicyjski Sejm Krajowy (1861); w latach 1866-1875 prezydent Krakowa.

1843 – Założono Politechnikę Lwowską, pierwotnie pod nazwą Akademii Technicznej.

1864 – W Rokitnicy pod Brodnicą urodził się Andrzej Niemojewski, pisarz, wolnomyśliciel, redaktor „Myśli Niepodległej”.

1908 – W Stanisławowie urodziła się Barbara Ludwiżanka, aktorka, związana z Teatrem Polskim w Warszawie oraz Teatrem Współczesnym; wystąpiła m.in. w filmach „Godzina pąsowej róży”, „Sublokator”, „Kłopotliwy gość”, a także w serialach „Chłopi” oraz „Noce i dnie”.

1915 – II Brygada Legionów Polskich zwyciężyła wojska rosyjskie pod Rafajłową.

1920 – W Toruniu urodził się Lech Bądkowski, pisarz, dziennikarz, kaszubski działacz społeczno-polityczny; w sierpniu 1980 r. członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej.

1921 – W Warszawie urodził się Tadeusz Zawadzki „Zośka”, harcmistrz, ppor. Armii Krajowej, bohater książki Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”; poległ 20 sierpnia 1943 r. podczas ataku na strażnicę Grenzschutzu we wsi Sieczychy koło Wyszkowa.

1921 – W Toruniu urodził się Tony Halik, podróżnik, dziennikarz, pisarz, fotograf, operator filmowy.

1921 – W Szakach na Litwie urodził się Zygmunt Kęstowicz, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Cień” i „Baza ludzi umarłych”, popularność przyniosły mu programy dla dzieci „Piątek z Pankracym” i „Pora na Telesfora”; znany również z roli Władysława Lubicza w telenoweli „Klan”.

1925 – Rada Ministrów RP podjęła decyzję o budowie w Warszawie Grobu Nieznanego Żołnierza.

1934 – W Lesznie urodził się Stanisław Grochowiak, jeden z najoryginalniejszych polskich poetów, prozaik, dramatopisarz, publicysta; redaktor naczelny pisma „Współczesność”.

1944 – Sowiecka komisja specjalna pod przewodnictwem prof. Nikołaja Burdenki po ekshumacji 925 odpowiednio spreparowanych ciał polskich oficerów ogłosiła, że zbrodni na Polakach w Katyniu dokonali Niemcy między wrześniem a grudniem 1941 r.

1945 – Wycofując się przed Armią Czerwoną, Niemcy wysadzili w powietrze obiekty Wilczego Szańca (Wolfsschanze), kwatery głównej Adolfa Hitlera położonej w lasach w okolicach Kętrzyna.

1948 – W Krakowie w więzieniu przy ul. Montelupich dokonano egzekucji 21 nazistowskich zbrodniarzy z obozu Auschwitz, skazanych na karę śmierci przez Najwyższy Trybunał Narodowy w tzw. pierwszym procesie oświęcimskim; wśród straconych był m.in. Arthur Liebehenschel, komendant KL Auschwitz (1943-1944).

1971 – Do strajkującej Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego przybył I sekretarz KC PZPR Edward Gierek oraz premier Piotr Jaroszewicz; po wielogodzinnych rozmowach i uzyskaniu zgody władz na nowe wybory do zakładowych związków zawodowych stoczniowcy zakończyli protest.

1979 – W Warszawie zmarł Tadeusz Białoszczyński, aktor filmowy i teatralny; wystąpił m.in. w filmach „Kościuszko pod Racławicami”, „Krzyżacy”, „Panny z Wilka”, „Ziemia obiecana” oraz serialu „Stawka większa niż życie”.

1981 – Przy Międzyzakładowym Komitecie Założycielskim NSZZ „Solidarność” Mazowsze powołano prasową Agencję „Solidarność”, która wydawała ogólnopolski biuletyn „AS”.

1996 – Prokuratura Warszawskiego Okręgu Wojskowego wszczęła śledztwo w sprawie zarzutów wobec premiera Józefa Oleksego o domniemaną współpracę z obcym wywiadem; następnego dnia premier Józef Oleksy podał się do dymisji.

2001 – Powstała Platforma Obywatelska (jako partia Platforma Obywatelska Rzeczypospolitej Polskiej została zarejestrowana 5 marca 2002 r.); jej głównymi założycielami byli Andrzej Olechowski, Maciej Płażyński i Donald Tusk.

2007 – W Poznaniu zmarła Krystyna Feldman, aktorka uznawana za mistrzynię drugiego planu; w tytułowej roli wystąpiła w filmie „Mój Nikifor” Krzysztofa Krauzego; popularność przyniosła jej również rola babki Rozalii w telewizyjnym serialu „Świat według Kiepskich”.

2008 – Prezydent Lech Kaczyński ogłosił trzydniową żałobę narodową w związku z katastrofą lotniczą pod Mirosławcem.

2017 – Zmarła Wanda Orlińska, polska malarka i ilustratorka książek dla dzieci i młodzieży, współpracowała z wydawnictwem Nasza Księgarnia, dla którego między innymi tworzyła ilustracje do bardzo popularnej serii „Poczytaj mi, mamo” oraz książek Małgorzaty Musierowicz, Joanny Chmielewskiej, Danuty Wawiłow i Wiery Badalskiej.

25 stycznia

———–

1347 – W Gross-Montau (dziś Mątowy Wielkie) pod Malborkiem urodziła się Dorota Schwartze, zakonnica, stygmatyczka, błogosławiona Kościoła katolickiego, znana jako Dorota z Mątowów.

1831 – Powstanie listopadowe: Sejm uchwalił detronizację cara Mikołaja I jako króla Polski.

1857 – Urodził się Józef Neumann, drukarz, polityk, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, uczestnik walk o polskość Lwowa w 1918 roku, prezydent Lwowa w latach 1911-1915 – 1918-1927.

1870 – We Lwowie urodził się Zygmunt Rozwadowski, malarz, scenograf, współautor Panoramy Racławickiej, autor Panoramy Siedmiogrodzkiej, żołnierz Legionów Polskich, autor projektu rogatywki 1 Pułku Ułanów.

1886 – W Niemirowie urodził się Emil Przedrzymirski-Krukowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii „Modlin”, a następnie tzw. armii gen. Przedrzymirskiego, którą dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

1910 – W Płocku urodził się Stefan Themerson, pisarz, fotografik, filmowiec, artysta awangardowy, autor książek „Pan Tom buduje dom”, „Wykład profesora Mma”. „Euklides był osłem”.

1912 – W Wiesbaden (według innych źródeł – w Łodzi) urodził się Marian Brandys, dziennikarz, reportażysta i pisarz, autor m.in. książek „Kozietulski i inni” oraz „Koniec świata szwoleżerów”.

1913 – W Warszawie urodził się Witold Lutosławski, jeden z najwybitniejszych kompozytorów XX wieku, dyrygent; międzynarodową sławę przyniosły mu takie dzieła jak „Muzyka żałobna”, „Gry weneckie”, „Kwartet smyczkowy”, „Preludia i fuga”.

1922 – Metropolita Mediolanu kardynał Achille Ratti, były nuncjusz apostolski w Polsce i późniejszy papież Pius XI, został odznaczony Orderem Orła Białego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.

1928 – W Warszawie urodził się Robert Stiller, pisarz, poliglota, wybitny tłumacz literatury anglojęzycznej, m.in. dzieł Vladimira Nabokova, Anthony Burgessa, Lewisa Carolla, Iana Fleminga.

1930 – W Parczewie urodził się Jan Weber, dziennikarz, muzykolog, popularyzator muzyki klasycznej, autor wielu programów muzycznych Polskiego Radia.

1932 – W Komorowicach Bielskich urodził się Mieczysław Wilczek, przedsiębiorca, działacz gospodarczy, polityk, w latach 1988-89 minister przemysłu w rządzie Mieczysława Rakowskiego, autor „ustawy o działalności gospodarczej” z 23 grudnia 1988 r.

1939 – Początek wizyty ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa w Warszawie.

1943 – W KL Auschwitz Niemcy rozstrzelali 52 polskich więźniów podejrzanych o prowadzenie działalności konspiracyjnej w obozie; wśród rozstrzelanych był płk Jan Karcz, dowódca Mazowieckiej Brygady Kawalerii w kampanii polskiej 1939 r., jeden z przywódców tajnej organizacji obozowej.

1945 – W Katowicach urodził się Sławomir Idziak, operator i reżyser filmowy; autor zdjęć m.in. do filmów: „Dyrygent” Andrzeja Wajdy, „Constans” Krzysztofa Zanussiego, „Krótki film o zabijaniu”, „Podwójne życie Weroniki” i „Trzy kolory. Niebieski” Krzysztofa Kieślowskiego, „Helikopter w ogniu” Ridleya Scotta. Za zdjęcia do tego ostatniego filmu Idziak otrzymał nominację do Oscara.

1949 – W Moskwie opublikowano komunikat o utworzeniu Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej; w skład RWPG weszły: Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i Związek Sowiecki.

1950 – Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie i Gorkowskij Awtomobilnyj Zawod zawarły porozumienie, na mocy którego w Polsce miała się rozpocząć produkcja samochodu GAZ-M20 „Pobieda”. Samochód został wprowadzony na rynek pod nazwą „Warszawa”.

1954 – Premiera pierwszego pełnometrażowego kolorowego filmu polskiego „Przygoda na Mariensztacie” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego.

1956 – Premiera filmu historycznego „Podhale w ogniu” w reżyserii Jana Batorego i Henryka Hechtkopfa, opowiadającego o XVII-wiecznym powstaniu ludowym pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego.

1967 – Z portu w Casablance w samotny rejs dookoła świata na jachcie „Opty” wypłynął kapitan Leonid Teliga. Podróż zakończył 30 kwietnia 1969 r.

1971 – Kilkugodzinne spotkanie ze stoczniowcami z Gdańska I sekretarz KC PZPR Edward Gierek zakończył słynnym pytaniem: „Pomożecie?”.

1977 – W Siedlcach urodziła się Lidia Chojecka, lekkoatletka, wielokrotna medalistka halowych mistrzostw Europy, trzykrotna uczestniczka igrzysk olimpijskich.

1982 – Sejm uchwalił ustawę „o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego” i zatwierdził dekret o stanie wojennym.

2011 – W Warszawie zmarł Andrzej Szypulski, pisarz i scenarzysta, współautor scenariusza popularnych seriali „Stawka większa niż życie”, „Dyrektorzy”, „Ślad na ziemi”, „Życie na gorąco”.

2013 – Ukazało się pierwsze wydanie tygodnika „Do Rzeczy”.

2014 – W Warszawie zmarł Bohdan Poręba, reżyser, publicysta, polityk; twórca filmów „Hubal”, „Jarosław Dąbrowski”, „Katastrofa w Gibraltarze” i „Polonia Restituta”; członek PZPR, Patriotycznego Ruchu Ocalenia Narodowego, współzałożyciel Zjednoczenia Patriotycznego „Grunwald”.

2022 – W Warszawie zmarł Przemysław Górny, działacz opozycji antykomunistycznej, więzień polityczny PRL.

26 stycznia

———–

1525 – W Gdańsku wybuchł bunt przeciwko rządom burmistrza Eberharda Ferbera. Mieszkańcy miasta obalili dotychczasowe władze, wprowadzili demokratyczny ustrój, skasowane zostały działające na terenie miast klasztory katolickie. Tzw. tumult gdański stłumiła dopiero interwencja zbrojna Polski.

1564 – W bitwie nad Ułą wojska litewskie dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Rudego Radziwiłła pokonały armię rosyjską.

1699 – W Karłowicach zawarty został polsko-turecki traktat pokojowy; zgodnie z jego ustaleniami do Polski wracał Kamieniec Podolski oraz inne obszary Ukrainy.

1736 – Abdykacja Stanisława Leszczyńskiego, dotychczasowego króla Polski.

1797 – W Petersburgu Rosja, Austria i Prusy podpisały ostateczną konwencję rozbiorową Rzeczypospolitej, dodając do niej tajny artykuł, w którym zapisano, że „samo imię Polski będzie na zawsze wymazane z prawa narodów”.

1809 – W Kościelisku urodził się Jan Krzeptowski Sabała, gawędziarz, skrzypek, pieśniarz, przewodnik tatrzański, nazwany przez twórcę stylu zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza „Homerem Tatr”.

1896 – W Warszawie urodziła się Maria Ossowska, socjolożka moralności, etyczka.

1898 – W Moskwie urodziła się Katarzyna Kobro, rzeźbiarka.

1917 – W Krakowie zmarła Antonina Domańska, pisarka, autorka „Paziów króla Zygmunta” i „Historii żółtej ciżemki”, pierwowzór postaci Radczyni w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego.

1919 – Przeprowadzone zostały wybory do Sejmu Ustawodawczego, w wyniku których utworzono pierwszy parlament niepodległej Polski. Najwięcej głosów zdobyły Związek Ludowo-Narodowy i Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”.

1931 – W Warszawie urodził się Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca „Wyścigu Pokoju” w 1956 r.

1934 – W Berlinie podpisano polsko-niemiecką deklarację o niestosowaniu przemocy; obydwa państwa wszelkie kwestie sporne miały rozwiązywać na drodze dyplomatycznej; deklaracja została wypowiedziana jednostronnie przez III Rzeszę Niemiecką w kwietniu 1939 r.

1936 – We Włodzimierzu Wołyńskim urodził się Jan Tadeusz Stanisławski, satyryk, aktor, autor tekstów piosenek.

1942 – W warszawskim getcie oddano do użytku drewniany most dla pieszych nad ulicą Chłodną przy skrzyżowaniu z Żelazną; most łączył tzw. duże i małe getto.

1943 – W niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau zamordowany został Michał Kozal, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej; beatyfikowany w 1987 r.

1944 – W Brzózie niedaleko Kozienic urodził się Antoni Janusz Pastwa, rzeźbiarz, pedagog; współtwórca frontonu Teatru Wielkiego w Warszawie.

1951 – W Piątku urodził się Mieczysław Nowicki, kolarz, mistrz świata i srebrny medalista olimpijski (1976) w jeździe drużynowej na czas.

1955 – Premiera filmu „Pokolenie” w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1964 – W Warszawie zmarł Xawery Dunikowski, rzeźbiarz; jego najsłynniejsze dzieła to cykl „Kobiety brzemienne”, „Portret matki”, „Macierzyństwo”, pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny; w czasie wojny więzień niemieckiego obozu Auschwitz.

1966 – W Warszawie w klinice chirurgicznej Akademii Warszawskiej prof. Jan Nielubowicz dokonał pierwszego w Polsce udanego przeszczepu nerki.

1972 – W Warszawie zmarł gen. Wacław Komar, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; szef II Oddziału Sztabu Generalnego LWP (1945-1947), wiceminister obrony narodowej i główny kwatermistrz LWP (1951-1953); w 1953 r. aresztowany, zwolniony bez procesu w 1956 r.; od sierpnia 1956 r. dowódca Wojsk Wewnętrznych, usunięty ze stanowiska w 1960 r.

1976 – W Warszawie zmarł Witold Doroszewski, językoznawca.

1980 – W Zakopanem odbyły się pierwsze zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich; zwyciężył w nich Stanisław Bobak.

1982 – Sejm przyjął ustawę Karta Nauczyciela.

1984 – Sejm uchwalił nowe prawo prasowe, zgodnie z którym prasa miała „umacniać konstytucyjny ustrój PRL”.

1987 – W Warszawie zmarł Adolf Ciborowski, architekt, urbanista; brał udział w obudowie zniszczonej w czasie drugiej wojny światowej Warszawy, współtworzył również koncepcję urbanistyczną odbudowy Skopje w Macedonii.

1997 – W Warszawie zmarła Mira Zimińska-Sygietyńska, aktorka, reżyser, pedagog, wieloletnia dyrektorka Zespołu „Mazowsze”.

2004 – W Warszawie zmarł Aleksander Małachowski, publicysta, działacz polityczny; żołnierz AK, więzień sowieckiego łagru (1944-1945); przewodniczący Klubu Krzywego Koła (1959-1962); od 1980 r. w NSZZ „Solidarność”; internowany w stanie wojennym; w 1983 r. aresztowany za działalność w podziemnej „S”; poseł na Sejm (1989-1997; 2001-2004), wicemarszałek Sejmu (1993-1997); współzałożyciel Unii Pracy (1991); przewodniczący Zarządu Głównego PCK (1998-2004).

2012 – Rząd Donalda Tuska podpisał umowę handlową dotyczącą zwalczania obrotu towarami podrabianymi (ACTA). Decyzja ta doprowadziła do fali protestów społecznych zakończonych odwołaniem tej decyzji.

2013 – W Cheseaux-sur-Lausanne w Szwajcarii zmarł Stefan Kudelski, elektronik, wynalazca; twórca magnetofonów Nagra, które zrewolucjonizowały technikę rejestracji dźwięku.

2016 – W Warszawie zmarł Jerzy Tomaszewski, artysta-fotografik; twórca ok. 2 tys. zdjęć z Powstania Warszawskiego, w czasie którego był fotoreporterem i korespondentem przygotowującym materiały dla Delegata Rządu na Kraj i Komendanta Głównego Armii Krajowej.

2021 – W Koninie zmarł Szymon Pawlicki, aktor, działacz „Solidarności”, uczestnik strajku w sierpniu 1980 r. w Stoczni Gdańskiej, represjonowany przez władze komunistyczne za aktywność w podziemnych strukturach „S”.

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy. 

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowcawynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania! 

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/ WszystkocoNajważniejsze/ LW

Materiał chroniony prawem autorskim. Dalsze rozpowszechnianie wyłącznie za zgodą wydawcy. 19 stycznia 2025