Kazimierz Bartel – 82. rocznica okrutnej śmierci pięciokrotnego premiera Polski

Kazimierz Bartel pięciokrotnie obejmował stanowisko szefa rządu II Rzeczpospolitej, łącznie pełniąc ten urząd przez około półtora roku. Spośród dwudziestu polskich premierów okresu międzywojennego był jedynym, którego zamordowali naziści podczas II wojny światowej. Miało to miejsce 82 lata temu, 26 lipca 1941 roku.

Kim był Kazimierz Bartel?

.Kazimierz Bartel przez większość swojego dorosłego życia łączył pracę naukową z działalnością polityczną. Przyszedł na świat 3 marca 1882 roku we Lwowie. Na początku XX wieku wstąpił w szeregi studentów Politechniki Lwowskiej, prestiżowej uczelni technicznej funkcjonującej do dziś. Jego kariera naukowa rozwijała się bardzo szybko. W 1909 roku został doktorem. Po ośmiu latach był już profesorem zwyczajnym. Wyspecjalizował się w geometrii wykreślnej – dziedzinie matematyki zajmującej się odwzorowywaniem trójwymiarowych figur geometrycznych na płaszczyźnie. W ciągu kilkudziesięciu lat pracy badawczej i dydaktycznej napisał między innymi kilka wysoko cenionych podręczników.

Aktywność naukowa Bartla po odrodzeniu państwa polskiego poczęła być hamowana przez jego zaangażowanie polityczne. Już w 1919 roku został ministrem kolei żelaznych w rządzie Leopolda Skulskiego. Utrzymał to stanowisko przez rok, choć w międzyczasie dochodziło do częstych zmian w fotelu premiera. Niebawem wszedł także w skład niższej izby parlamentu. W Sejmie zasiadał z ramienia Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”. W 1925 roku wystąpił z szeregów tego ugrupowania z uwagi na rozczarowanie jej programem. Podjął próbę założenia własnej Partii Pracy. Szybko jednak zbliżył się do Piłsudczyków.

W maju 1926 roku Józef Piłsudski w drodze zamachu stanu objął stery polskiego życia politycznego. Marszałek zdecydował, że to właśnie Kazimierz Bartel zostanie nowym premierem. Początkowo miał on pełnić ten urząd tylko do momentu wyboru nowego prezydenta, w związku z czym gdy to się stało, 4 czerwca 1926 roku, podał się do dymisji. Ignacy Mościcki niemal natychmiast powołał go jednak ponownie. Rozpoczął się zatem dla niego drugi z pięciu okresów sprawowania pieczy nad gabinetem stojącym na czele państwa. Po raz ostatni był premierem od grudnia 1929 do marca 1930 roku. Żaden z jego rządów nie przetrwał dłużej niż kilku miesięcy, między innymi dlatego, że kierował się zasadą o rezygnowaniu z urzędu po przyjęciu przez sejm wotum nieufności dla któregokolwiek z jego ministrów.

Bartla przyjęło się uważać za uzależnionego politycznie od Piłsudskiego. W rzeczywistości cechował się jednak własną inicjatywą, szczególnie w kwestiach gospodarczych. W 1930 roku opuścił rząd na dobre i powrócił do Lwowa. Choć miał teraz więcej czasu na rozwijanie swoich przedsięwzięć naukowych, nie porzucił zupełnie polityki. Zaangażował się między innymi w walkę z antysemityzmem, ostro krytykując wystąpienia antyżydowskie i getto ławkowe (wydzielanie na uczelniach osobnych miejsc w salach wykładowych dla studentów żydowskich). W 1938 został zaś senatorem z nominacji prezydenta Ignacego Mościckiego.

Kazimierz Bartel: życie po upadku II RP i śmierć

.We wrześniu 1939 roku Kazimierz Bartel otrzymał ofertę wyjazdu z wieloma innymi polskimi politykami do Rumunii. Propozycję tę jednak odrzucił, uważając, że jest potrzebny społeczności akademickiej oraz mieszkańcom Lwowa. Jego rodzinne miasto zostało zajęte przez Rosjan. Bartel przez kolejne dwa lata pozostawał zatrudniony na Politechnice Lwowskiej, przemianowanej przez Sowietów na Lwowski Instytut Politechniczny. W tym momencie swojego życia był już przede wszystkim naukowcem, jako że aktywność polityczna siłą rzeczy wiązałaby się ze współpracą z władzami komunistycznymi.

22 czerwca 1941 roku III Rzesza rozpoczęła atak na Związek Radziecki. Lwów był jednym z pierwszych zdobytych przez Niemców miast. Już 2 lipca Kazimierz Bartel został aresztowany przez nazistowskich funkcjonariuszy i skierowany do więzienia Gestapo przy ulicy Pełczyńskiej. Jego żona Maria otrzymała dziesięć minut na opuszczenie ich mieszkania, które zostało niebawem zajęte na potrzeby armii. Niemcy nie przedstawili Bartlowi oficjalnych zarzutów. Pewną rolę w aresztowaniu mogły odegrać podejrzenia o komunizm, a także ryzyko ponownego zaangażowania Bartla w działalność polityczną. Już w czerwcu 1941 roku premier na uchodźstwie Władysław Sikorski planował bowiem powierzyć lwowskiemu profesorowi misję odbudowywania kontaktów Polski ze Związkiem Radzieckim w roli ambasadora.

Śmierć Kazimierza Bartla okryta jest tajemnicą. Miała ona miejsce 26 lipca 1941 roku, a rozkaz wydał szef SS Heinrich Himmler. Nieznane są jednak okoliczności egzekucji oraz miejsce pochówku.

Wiedza współczesnych Niemców na temat okupacji niemieckiej w Polsce

.”Zbrodniczy charakter niemieckiej okupacji Polski jest wciąż stosunkowo nieobecny w świadomości niemieckiej. Wina za wojnę i Holokaust jest zdepersonalizowana” – pisze prof. Stephan LEHNSTAEDT, niemiecki historyk, na łamach „Wszystko co Najważniejsze„.

Jak podkreśla, „Pamięć niemiecka podąża za kompleksami zbrodni, takimi jak Holokaust, „eutanazja”, prześladowania Sinti i Romów oraz homoseksualistów. Wina za wojnę i Holokaust jest niekwestionowana, ale jest też zdepersonalizowana. Sprawstwo z reguły nie pojawia się w pamięci niemieckich rodzin – jedna trzecia Niemców uważa, że ich przodkowie byli ofiarami wojny”.

„Wysiłki na rzecz wyjaśnienia historii kończą się zatem jedynie ograniczonym sukcesem. Dzisiaj 65 proc. Polaków i 57 proc. Niemców dostrzega dobre lub bardzo dobre stosunki między oboma krajami. Jednocześnie ponad 20 proc. Polaków i Niemców uważa, że dalsza poprawa stosunków sąsiedzkich powinna opierać się na zrozumieniu przeszłości” – pisze prof. Stephan LEHNSTAEDT.

Oprac. Patryk Kuc