Kopalnia soli w Wieliczce – polski debiut na liście światowego dziedzictwa UNESCO
Na liście światowego dziedzictwa UNESCO znajduje się dziś ponad tysiąc obiektów ze 167 państw świata. Gdy inicjatywa ta startowała w 1978 roku, takich miejsc było zaledwie dwanaście. Wśród nich znajdowały się aż dwie polskie lokacje: Królewska Kopalnia Soli w Wieliczce oraz Historyczne Centrum Krakowa. Choć obie nie były wówczas zabytkami o globalnej rozpoznawalności, to umieszczenie w zestawieniu szczególnie tej pierwszej mogło budzić zaskoczenie.
Lista światowego dziedzictwa UNESCO: krótki rys historyczny
.Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Edukacji, Nauki i Kultury (UNESCO) została powołana do życia w listopadzie 1945 roku, w kilka miesięcy po powstaniu ONZ. Główną motywacją jej założenia miało być – zgodnie z jej konstytucją – dążenie do wzmacniania pokoju i przestrzegania praw człowieka w drodze promocji i rozwoju edukacji, kultury oraz nauki. Pierwszym dyrektorem generalnym instytucji został brytyjski biolog Julian Huxley. Jej siedzibę ulokowano natomiast w Paryżu.
Pierwsze lata funkcjonowania organizacji upłynęły między innym na realizowaniu programów walki z rasizmem i upowszechnianiu edukacji. Z czasem działacze UNESCO zaczęli coraz aktywniej działać na polu ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Pierwszą wielką akcją w tym zakresie była inicjatywa przeniesienia kilkudziesięciu starożytnych zabytków w nowe lokacje w związku z budową w Egipcie Tamy Asuańskiej. Uratowano w ten sposób przed zalaniem między innymi słynny Abu Simbel. Później podobne prace konserwacyjne prowadzono pod egidą UNESCO jeszcze w Wenecji, Atenach, marokańskim Fezie, pakistańskim Mohendżo Daro, indonezyjskim Borobudur czy Katmandu w Nepalu. Tego typu przedsięwzięcia skłoniły pracowników organizacji do założenia Komitetu Światowego Dziedzictwa i utworzenia listy gromadzącej najbardziej wartościowe wytwory natury i rąk ludzkich.
Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego została przyjęta 16 listopada 1972 roku. W życie weszła w 1975 roku, po tym, gdy jej ratyfikacji dokonało dwadzieścia państw. Polska dołączyła do tego grona niebawem, bo 29 czerwca 1976 roku. Od tego czasu co roku zbiera się Komitet Światowego Dziedzictwa i decyduje o wpisaniu na nowo utworzoną Listę kolejnych obiektów. W pierwszym zestawie, przyjętym podczas II Sesji, odbywającej się w 1978 roku w Waszyngtonie, znalazło się dwanaście miejsc. Była to mieszanka lokacji rozpoznawalnych, takich jak Park Narodowy Yellowstone (Stany Zjednoczone) czy Wyspy Galapagos (Ekwador), z mało znanymi, na przykład kościołami skalnymi w Lalibeli (Etiopia) czy Wyspą Gorée (Senegal). Do tych drugich trzeba chyba zaliczyć kopalnię soli w Wieliczce, która dla turystów otwarta została zaledwie dekadę wcześniej.
Kopalnia soli w Wieliczce: rys historyczny
.Bogate złoża soli w rejonie Wieliczki ludzie wykorzystywali już w czasach prehistorycznych. Wiadomo, że około 3500 lat przed naszą erą pozyskiwano w jej rejonie wydobywającą się spod ziemi solankę (wodę o dużym stężeniu soli). Po jej wygotowaniu otrzymywano osadzającą się na dnie naczynia sól w stałym stanie skupienia. Sól kamienną zaczęto z kolei w tym miejscu wydobywać w XIII wieku. Z biegiem czasu kolejne szyby i korytarze rozszerzały się coraz bardziej, tworząc kompleks o potężnych rozmiarach.
Okres świetności kopalni przypadał na XVI wiek. W należącym do polskich królów przedsiębiorstwie zatrudnionych było wówczas kilka tysięcy górników, a sól eksportowana była na duże odległości. W XVII stuleciu nastąpił gwałtowny upadek wywołany wojnami i nieefektywnym zarządem. Wraz z postępem technicznym XVIII i XIX wieku, a także dzięki aktywnemu zaangażowaniu austriackiej zaborczej administracji, kopalnia zaczęła odzyskiwać swoje dawne znaczenie. Wtedy też pojawiły się w niej dzieła sztuki do dziś cieszące oczy turystów, takie jak wyrzeźbiona w skale kaplica św. Kingi. Były one wykonywane przez rekrutujących się spośród górników artystów – pasjonatów, takich jak Józef i Tomasz Markowscy i Antoni Wyrodek.
Czasy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej przyniosły kopalni soli w Wieliczce kres funkcjonowania w formie zakładu przemysłowego. Niebawem jednak w jej starych korytarzach otwarta została ekspozycja udostępniania zwiedzającym. Dziś spośród ponad dwóch tysięcy istniejących komór turyści odwiedzają 36. Przemierzają też kilka kilometrów chodników z ogólnej liczby ponad 240. Lista światowego dziedzictwa UNESCO pozwoliła nie tylko wzmocnić działania na rzecz zachowania dawnych walorów tego miejsca, ale też uczynić z niego atrakcję turystyczną o międzynarodowej skali oddziaływania.
Alert UNESCO dla Ukrainy
O działaniach UNESCO w obliczu trwających w różnych częściach świata konfliktów zbrojnych pisze PROF. Michał KLEIBER, redaktor naczelny „Wszystko co Najważniejsze” i Przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO.
„Niestety, w wielu rejonach świata przebieg dramatycznych wydarzeń tylko w ostatnich dekadach, nie wspominając już nawet o bardziej odległej historii, udowodnił ponad wszelką wątpliwość, że niszczenie najbardziej cennych zabytków kultury było często wręcz celem prowadzonych działań militarnych. Wystarczy wspomnieć tu choćby o niedawnych przecież wojnach w Syrii, Iraku czy na Bałkanach.” – zauważa PROF. Michał KLEIBER.
Pisze on też, że „obecne rosyjskie działania wojenne na Ukrainie są niestety kolejnym, skrajnie drastycznym przykładem takiej sytuacji. Dewastacja kraju nie oszczędza najcenniejszych obiektów i ich bezcennej zawartości, a nawet sprawia wrażenie precyzyjnie zaplanowanej akcji mającej służyć pozbawianiu mieszkańców Ukrainy kluczowych elementów ich narodowej tożsamości. Według danych Sekretariatu UNESCO z końca marca br. zniszczone zostały 53 obiekty o wielkim znaczeniu dla kultury, takie jak zabytkowe budowle, pomniki, świątynie, biblioteki itp. Władze Ukrainy podają jeszcze parokrotnie większą liczbę strat. Liczby te zwiększają się w zastraszającym tempie i nie obejmują w dodatku zniszczeń dokonanych w wielu miejscowościach niedostępnych obecnie ze względu na prowadzone działania wojenne, takich jak Mariupol czy Chersoń.”
„Audrey Azoulay, dyrektor generalna UNESCO, wystosowała niedawno list w tej sprawie do ministra spraw zagranicznych Rosji, ale nie doczekała się żadnej odpowiedzi. Większość narodowych komitetów ds. UNESCO podpisała ostatnio oficjalny list deklarujący odmowę uczestniczenia w zbliżającej się 45. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w rosyjskim Kazaniu bądź w innym państwie, jeśli obradom przewodniczyć będzie pełniąca obecnie te obowiązki Rosja. Polska jest konsekwentna w swym dobitnie krytycznym stanowisku wobec Rosji i na niedawnym posiedzeniu ministrów kultury państw należących do Unii Europejskiej opowiedziała się wręcz za usunięciem jej z tej ważnej organizacji. UNESCO zamierza także zorganizować spotkanie dyrektorów ukraińskich muzeów w celu skoordynowania ich ochrony i niesionej pomocy.” – wylicza PROF. Michał KLEIBER.
