Kto zostanie nowym prezesem IPN? Dwóch faworytów

Przewodniczący Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej ogłosił w środę konkurs na prezesa tej instytucji. Wybór prezesa IPN jest konieczny, ponieważ dotychczas sprawujący tę funkcję Karol Nawrocki został wybrany i zaprzysiężony na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak będzie wyglądał wybór prezesa IPN?

.Wybór prezesa IPN opiera się na publicznie ogłoszonym na stronie Biuletynu Informacji Publicznej IPN konkursie. Ogłosił go prof. dr hab. Wojciech Polak – przewodniczący Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Kompetencje prezesa określa ustawa z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej. Kandydaci mogą składać wymagane dokumenty i oświadczenia od 21 sierpnia do 19 września 2025 r. Konkurs zostanie przeprowadzony w terminie do 28 października 2025 r.

Konkurs składa się z dwóch etapów. W pierwszym sprawdzane są dokumenty i oświadczenia złożone przez kandydatów. Drugi etap polega na publicznym wysłuchaniu kandydatów, podczas którego prezentują oni swoje umiejętności i przedstawiają koncepcje kierowania IPN. W kolejnym kroku Kolegium IPN podejmuje uchwałę w sprawie wyłonienia kandydata na stanowisko prezesa IPN w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów. Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, wówczas przeprowadza się kolejne głosowanie zwykłą większością głosów, z udziałem kandydatów, którzy uzyskali dwie kolejne największe liczby głosów.

Jeżeli w głosowaniach żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości głosów, Kolegium IPN, w drodze uchwały, uznaje konkurs za nierozstrzygnięty, a jego przewodniczący ponownie go ogłasza.

Ostateczny głos ma Sejm – to on na wniosek Kolegium IPN, za zgodą Senatu, powołuje i odwołuje prezesa IPN.

Funkcję prezesa Instytutu w przeszłości sprawowali Leon Kieres, Janusz Kurtyka, Łukasz Kamiński, Jarosław Szarek i Karol Nawrocki. 6 sierpnia 2025 r. Karol Nawrocki został zaprzysiężony na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; w zaistniałej sytuacji ma zastosowanie zapis ustawy: „W przypadku innej przyczyny opróżnienia stanowiska Prezesa Instytutu Pamięci, termin zgłaszania się kandydatów do konkursu na to stanowisko wynosi 30 dni od dnia ogłoszenia konkursu. Przesłuchania kandydatów na stanowisko prezesa Instytutu Pamięci mają charakter publiczny”.

Prezes IPN, którego kadencja trwa pięć lat, w sprawowaniu swego urzędu jest niezależny od organów władzy państwowej. Ta sama osoba nie może być prezesem więcej niż przez dwie kolejne kadencje. W ustawie znalazł się również zapis, że prezes IPN nie może być bez zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Są w tym względzie jednak wyjątki, np. ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

Faworyci do wyboru na nowego prezesa IPN

.Faworytami w ogłoszonym właśnie konkursie są dotychczasowi wiceprezesi Instytutu Pamięci Narodowej: dr hab. Karol POLEJOWSKI oraz dr Mateusz SZPYTMA.

Dr hab. Karol POLEJOWSKI (ur. 1969) jest absolwentem Wydziału Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego, wykładowcą akademickim i autorem monografii i artykułów naukowych, w tym kilkunastu w j. angielskim i francuskim. Jako historyk specjalizuje się w historii średniowiecza, szczególnie wypraw krzyżowych oraz historii zakonu krzyżackiego.

Uczestniczył w ponad 50 konferencjach naukowych, zarówno w Polsce jak i za granicą. Wypromował wiele prac magisterskich i licencjackich. Organizuje i współorganizuje liczne konferencje naukowe, także międzynarodowe. Dr hab. Karol Polejowski jest również redaktorem i współautorem książek naukowych. Obecnie zajmuje się pracą naukową w zakresie polskiego podziemia niepodległościowego w Polsce północnej, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz Ludowego Wojska Polskiego w walce z podziemiem po 1944 r. Od 2016 r. prof. Polejowski jest także muzealnikiem: pracował w Muzeum Zamkowym w Malborku oraz Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku). Należy do kolegium wydawniczego czasopisma „Wojna i Pamięć”. Jest także tłumaczem historycznej literatury francuskiej oraz stypendystą Fundacji Lanckorońskich w Rzymie. Funkcję zastępcy prezesa IPN sprawuje od 27 lipca 2021 r.

Dr hab. Karol POLEJOWSKI należy do grona stałych autorów publikujących na łamach „Wszystko co Najważniejsze”, zwracając uwagę czytelników na kwestię zbrodni Katyńskiej, historii Armii Krajowej oraz okoliczności wyboru papieża Jana Pawła II. Jan Paweł II szybko zdobył serca ludzi na całym świecie. I równie szybko stał się postrachem komunistycznych aparatczyków, widzących w nim śmiertelne zagrożenie dla swej władzy – pisał w swoim tekście poświęconym papieżowi-Polakowi.

„Pontyfikat Jana Pawła II zmieniał oblicze nie tylko polskiej ziemi. Jego polityka wschodnia – stawiająca na konsekwentne upominanie się o prawa człowieka – przynosiła plony także na sowieckiej Ukrainie i Litwie, w Czechosłowacji i w innych krajach bloku wschodniego. Sprzyjała ożywieniu religijnemu i narodowemu, wzmacniała środowiska dysydenckie, podmywała fundamenty systemu komunistycznego. Idealnie uzupełniała działania prezydenta USA Ronalda Reagana, który otwarcie rzucił wyzwanie „imperium zła”. – czytamy w artykule prof. Karola POLEJOWSKIEGO „Papież, który obalił mury”>>

Kim jest dr Mateusz SZPYTMA?

.Drugi z faworytów w konkursie na nowego prezesa IPN dr Mateusz SZPYTMA (ur. 1975) jest absolwentem Wydziału Historycznego, kierunek historia (1999) i Wydziału Prawa i Administracji, kierunek nauki polityczne (2001) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na tej samej uczelni obronił również napisany pod kierunkiem profesora Andrzeja Chwalby doktorat z historii najnowszej Polski. Niemal całe życie zawodowe związał z Instytutem Pamięci Narodowej, w którym pracuje od 2000 roku kolejno jako: ekspert-historyk dla Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie (2000–2004), specjalista w referacie edukacji Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Krakowie (2005); asystent prezesa IPN Janusza Kurtyki (2005–2007), zastępca dyrektora Sekretariatu Prezesa IPN (2007–2008), główny specjalista w referacie naukowym Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Krakowie (2009–2015). W latach 2015–2016 kierował Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Od 23 lipca 2016 roku jest zastępcą Prezesa IPN.

Jest autorem, współautorem bądź redaktorem kilku książek naukowych, m.in. na temat ratowania Żydów przez Polaków podczas okupacji niemieckiej (Sprawiedliwi i ich świat. Markowa w fotografii Józefa Ulmy, 2007, 2015; The Risk of Survival. The Rescue of the Jews by the Poles and the Tragic Consequences for the Ulma Family from Markowa, 2009), obsady personalnej UB-SB w Krakowie i województwie krakowskim (Twarze krakowskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Krakowie. Informator personalny – wspólnie z Wojciechem Frazikiem i Filipem Musiałem, 2006;Ludzie bezpieki województwa krakowskiego. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwie krakowskim. Informator personalny – wspólnie z Wojciechem Frazikiem, Filipem Musiałem i Michałem Wenklarem, 2007, 2009), Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL w województwie krakowskim (1949–1956). Geneza – ludzie – działalność, 2013; represjonowania działaczy Polskiego Stronnictwa Ludowego w latach PRL (Represje wobec wsi i ruchu ludowego, t. 1–4, praca zbiorowa, Stanisław Mierzwa 1905–1985. Ludowiec i działacz niepodległościowy, redaktor, 2011) oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularnonaukowych. Publikował m.in. w „Dzienniku Polskim”, „Naszym Dzienniku”, „Gościu Niedzielnym”, „Tygodniku Powszechnym”, „Zeszytach Historycznych WiN-u”, „Biuletynie IPN”, „pamięci.pl”.

Szczególne miejsce zarówno w jego badaniach, jak i w pracy popularyzatorskiej zajmuje historia rodziny Ulmów, zamordowanej przez Niemców wraz z ukrywanymi Żydami z rodzin Goldmanów, Gruenfeldów i Didnerów 24 marca 1944 roku w Markowej. Obok książek i licznych artykułów na ten temat, publikowanych także za granicą, jest pomysłodawcą i twórcą (w tym kuratorem wystawy stałej) Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. 

Rodzina Ulmów ma szansę stać się symbolem o międzynarodowym znaczeniu, podobnie jak rotmistrz Witold Pilecki czy Jan Karski. Mam głęboką nadzieję, że nazwisko „Ulma” pojawi się w przyszłości nie tylko w polskich, ale i zagranicznych podręcznikach do historii – pisał dr Mateusz SZPYTMA w swoim tekście „Na czym polega wyjątkowość rodziny Ulmów?”>>

Podczas studiów był uczestnikiem i współorganizatorem ekspedycji na Ukrainę mających na celu inwentaryzację inskrypcji i herbów zachowanych w kościołach, kaplicach, zamkach, pałacach i innych budynkach oraz na pomnikach i figurach przydrożnych, wykonanych przez rokiem 1945. Odpisy jego autorstwa można znaleźć w serii „Pomniki epigrafiki i heraldyki dawnej Rzeczypospolitej na Ukrainie” ukazującej się pod red. Wojciecha Drelicharza. Aktywnie wówczas działał w Kole Naukowym Historyków Studentów UJ, Kole Nauk Politycznych UJ, a także w samorządzie studentów UJ. Był także członkiem Senatu UJ oraz dwukrotnie Prezesem Towarzystwa Doktorantów UJ. Obecnie dr Mateusz SZPYTMA jest jednym ze stałych autorów publikujących na łamach „Wszystko co Najważniejsze”.

„Obowiązkiem każdego historyka jest przekazywanie prawdziwej wiedzy na temat przeszłości. Podobnie jak w dziejach każdego kraju, także i w historii Polski można znaleźć okresy chlubne oraz takie, które nie są powodem do chwały. Osobiście – i jest to sąd oczywiście subiektywny – uważam, że tych pierwszych jest zdecydowanie więcej. Byliśmy krajem, który na przestrzeni dziejów był wzorem pokojowego współdziałania wielu kultur i jednocześnie bronił Europy przed różnymi zagrożeniami (1683) czy wreszcie totalitaryzmami (1920, 1939). Czymś, co dla mnie jest powodem do wstydu, jest sposób, w jaki w końcu XVIII wieku zostaliśmy pozbawieni państwa na ponad sto lat. Częściowo bowiem przyczyniliśmy się do tego. Winno być to dla nas przestrogą na wieki. O tych wszystkich pozytywnych i negatywnych wydarzeniach z naszych dziejów powinniśmy mówić za granicami Rzeczypospolitej” – pisze dr Mateusz SZPYTMA w swoim tekście zatytułowanym „Największe zadanie, jakie stoi przed nami w opowieści o Polsce”>>

PAP, ad