Sergiusz Piasecki – as wywiadu, żołnierz AK, pisarz i buntownik
Sergiusz Piasecki wiódł życie tak bogate w doświadczenia, że mógłby nimi wypełnić biografie kilku osób. Jego tragiczna przeszłość i awanturnicze usposobienie w połączeniu z artystyczną wrażliwością i talentem literackim zaowocowały dziełami o unikalnym charakterze.
Bolesne dzieciństwo i trudne młodzieńcze lata
.Sergiusz Piasecki urodził się w 1899 lub 1901 r. w Lachowiczach – wsi będącej wówczas częścią guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego. Jego ojcem był zruszczały szlachcic polski Michał Piasecki, a matką Białorusinka Klaudia Kułakowicz. Zmarła, gdy syn był jeszcze dzieckiem, dlatego wychowaniem Sergiusza zajmowała się druga żona ojca Filomena Gruszewska.
Macocha znęcała się nad nim, co w poważnym stopniu ukształtowało jego charakter. Sam Sergiusz Piasecki wspominał, że „pomimo dobrobytu w domu, wiedziałem co to jest głód, krzywda i podstęp, prześladowania i kłamstwa. […] musiałem zawsze być czujny i śledzić wroga, tzw. matkę, nie tylko oczami, lecz każdym nerwem. Dało mi to zdolność wyczuwania aury sadyzmu nawet w powietrzu, zrobiło mnie sprzymierzeńcem prześladowanych i naładowało nienawiścią do wszelkiej tyranii i obłudy” (cyt. za M. Jończyk, „Sergiusz Piasecki. Żołnierz i pisarz-antykomunista”).
W latach młodzieńczych Sergiusz Piasecki doświadczył pobytu w więzieniu. Aresztowano go za bójkę w szkole (rosyjskie gimnazjum), wynikłą z powodu szykan na tle narodowościowym. Przyszły pisarz zbiegł z aresztu dla nieletnich i dotarł do Moskwy, gdzie z bliska obserwował przebieg trwającej rewolucji (1917). To doświadczenie, podobnie jak sadyzm przybranej matki, odcisnęło trwałe piętno na jego osobowości. Miał wtedy niespełna 18 lat, bezpowrotnie stracił kilku przyjaciół.
Nieznacznie później postanowił wrócić do Mińska. Tam zastała go wojna polsko-sowiecka (1919-1921). Najpierw wstąpił do partyzantki białoruskiej walczącej z Sowietami, następnie przeszedł do Dywizji Litewsko-Białoruskiej, będącej częścią Wojska Polskiego, która w tamtym czasie wraz z polską ofensywą podążała na wschód.
W 1920 r. Sergiusz Piasecki wstąpił do Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie. Latem tego roku brał udział w obronie polskiej stolicy. W 1921 r., po zakończeniu działań wojennych, został zdemobilizowany, co – jak się wkrótce okazało – rozpoczęło najczarniejszy okres w jego życiu. Nie widział przed sobą perspektyw, nie miał zatrudnienia, jego jedyni przyjaciele byli daleko, a o powrocie do rodzinnego domu nie mogło być mowy. Ten okres Sergiusz Piasecki opisze później w książce „Żywot człowieka rozbrojonego”.
Sergiusz Piasecki. Człowiek rozbrojony przez życie
.W latach 1921-1922 Sergiusz Piasecki podejmował się różnych zajęć, zazwyczaj wiążących się z łamaniem prawa. Był m.in. szulerem i fałszerzem czeków.
Jego wcześniejsze doświadczenia i kompetencje charakterologiczne wzbudziły zainteresowanie polskiego wywiadu. W 1922 r. został zwerbowany do roli agenta Oddziału II Sztabu Generalnego WP, zajmującego się wywiadem, kontrwywiadem i dywersją. W tej roli sprawdzał się znakomicie. Znał teren, język rosyjski i białoruski, a nawet lokalne dialekty. Jako agent regularnie przekraczał granicę – w szczytowym okresie niemal codziennie. Jego zadaniem było m.in. dostarczanie pieniędzy na działalność polskiego wywiadu na ziemiach sowieckich. Wykazywał się brawurą i skutecznością, za co otrzymał awans do stopnia podporucznika.
Niestety działalność wywiadowcza nie dawała Sergiuszowi Piaseckiemu szans na stabilizację. Wręcz przeciwnie – jako agent często współpracował z przemytnikami, a do pozyskania sowieckich oficerów wykorzystywał narkotyki, głównie kokainę. Z czasem sam popadł w uzależnienie, a jego współpraca z przemytniczym półświatkiem zaczęła wykraczać poza ramy pracy wywiadowczej. W związku z serią skandali i konfliktów z przełożonymi Sergiusz Piasecki został osadzony w areszcie na blisko dwa lata, a finalnie zwolniony z wywiadu (1926).
Jeszcze w tym samym roku wziął udział w napadzie na kolejkę (relacja Lida – Grodno). Szybko ujęto go ponownie, a sąd polowy wydał na niego wyrok śmierci. Ocaliło go wstawiennictwo dawnej jednostki wywiadowczej. Po jej interwencji wyrok zmieniono na 15 lat pozbawienia wolności. Karę odbywał w kilku więzieniach, skąd finalnie trafił do najcięższego więzienia w Polsce – do Świętego Krzyża (dzisiejsze woj. świętokrzyskie). Choć wydaje się to nieprawdopodobne, to właśnie tam rozpoczęła się jego kariera literacka.
Początek działalności artystycznej
.Znawcy życiorysu Sergiusza Piaseckiego są zgodni, że podczas pobytu w więzieniu na Świętym Krzyżu przeszedł on przemianę duchową. Regularnie sięgał po Pismo Święte oraz „Wiadomości Literackie”. W 1934 r. dotarła do niego informacja o konkursie na najlepszą powieść roku. Otrzymał zgodę władz więziennych na stworzenie własnej książki. W ten sposób powstała jego pierwsza powieść oparta na własnych wspomnieniach – „Piąty etap”. Finalnie zatrzymała ją więzienna cenzura i dopiero po latach dzieło trafiło do wydawcy.
Nieznacznie później Sergiusz Piasecki napisał „Drogę pod mur”, która również nie ujrzała światła dziennego. W przyszłości odtworzy ją i wyda pod nowym tytułem – „Żywot człowieka rozbrojonego”.
W 1935 r. początkujący pisarz rozpoczął prace nad „Kochankiem Wielkiej Niedźwiedzicy”. Była to pierwsza książka Piaseckiego, której rękopis opuścił mury Świętego Krzyża. Twórczością więźnia zainteresował się Melchior Wańkowicz. Wkrótce powieść ukazała się drukiem i natychmiast zyskała status bestsellera (1937).
Jak się wkrótce okazało, „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy” przyniósł Sergiuszowi Piaseckiemu nie tylko popularność, ale także wolność. Liczne petycje kierowane przez intelektualistów do prezydenta Ignacego Mościckiego przyniosły skutek w postaci ułaskawienia. Latem 1937 r. pisarz opuścił więzienie.
Do 1939 r. Sergiusz Piasecki zdołał wydać kolejne edycje „Kochanka…”, finalnie przetłumaczonego na 16 języków, a także wspomniany wcześniej „Piąty etap” oraz jego kontynuację pt. „Bogom nocy równi”. Ten pomyślny etap życia artysty został jednak brutalnie przerwany, zanim na dobre się rozpoczął. Dnia 1 września 1939 r. pierwsze niemieckie bomby spadły na Polskę. Rozpoczęła się II wojna światowa.
Sergiusz Piasecki podczas II wojny światowej
.Po wybuchu wojny Sergiusz Piasecki wstąpił do Korpusu Ochrony Pogranicza. Podczas okupacji został członkiem Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej. Pełnił rolę dowódcy oddziału specjalnego, którego zadaniem było wykonywanie wyroków śmierci na podstawie decyzji sądów polskiego podziemia.
W 1943 r. Sergiusz Piasecki włamał się do siedziby jednego z urzędów, gdzie okupanci przechowywali dokumenty obciążające kierownika wileńskiego Biura Informacji i Propagandy oraz prokuratora Sądu Specjalnego Zygmunta Andruszkiewicza. Wśród dokumentów wykradzionych przez Piaseckiego znajdowała się ponadto dokumentacja na temat zbrodni katyńskiej, sporządzona przez Józefa Mackiewicza. Ten ostatni zawdzięcza Sergiuszowi Piaseckiemu nie tylko ocalenie dokumentacji, ale także własne życie. Piasecki odmówił bowiem wykonania na Mackiewiczu wyroku śmierci – jak się później okazało bezpodstawnego. Za postawę w trakcie akcji oraz jej pomyślne zakończenie Sergiusz Piasecki otrzymał Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami.
Poza działalnością w oddziale specjalnym AK Sergiusz Piasecki zajmował się również publicystyką – pisał artykuły do prasy podziemnej. Po wkroczeniu komunistów na ziemie polskie w 1944 r. opublikował list otwarty pt. „Sto pytań pod adresem obecnej Warszawy”. Krytycznie odnosił się do działań Sowietów. Jeszcze przed publikacją listu zmuszony był do ukrywania się, ponieważ poszukiwał go Urząd Bezpieczeństwa. Stało się jasne, że jedynym wyjściem z obecnej sytuacji będzie emigracja.
Życie i twórczość na emigracji
.Jeszcze przed wyjazdem z Polski Sergiusz Piasecki zawarł związek małżeński z Jadwigą Waszkiewicz i przeszedł na katolicyzm (1942). W 1944 r. parze urodził się syn Władysław. Niespełna dwa lata później – w kwietniu 1946 r. – Piasecki udał się na emigrację. Wydostał się z kraju przy pomocy żołnierzy podziemia, posługując się fałszywymi dokumentami.
Kierując się przez Czechosłowację i Niemcy dotarł do Włoch, gdzie ponownie nawiązał kontakt z Melchiorem Wańkowiczem. Dzięki jego wstawiennictwu przyjęto go w szeregi 2. Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa, co umożliwiło Sergiuszowi Piaseckiemu przedostanie się do Wielkiej Brytanii.
To właśnie tam osiadł ostatecznie. W 1947 r. został członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Był pisarzem płodnym, lecz mimo to nie wiódł dostatniego życia. Aktywność literacką łączył z pracą fizyczną.
Na emigracji ukazały się jego kolejne dzieła, m.in. „Siedem pigułek Lucyfera”, „Zapiski oficera Armii Czerwonej”, „Strzęp legendy”, „Wieża Babel”, „Adam i Ewa”, „Człowiek przemieniony w wilka” czy „Dla honoru Organizacji”. Sergiusz Piasecki portretuje w nich sytuację na Wileńszczyźnie w czasie wojny i okupacji, korzystając z własnych doświadczeń.
Jako pisarz i publicysta „Dziennika Polskiego”, „Wiadomości”, „Tygodnika Polskiego”, „Narodowca” czy „Pod Prąd” Sergiusz Piasecki krytykował zbrodniczą działalność państwa sowieckiego oraz ideologię komunistyczną.
.Zmarł 12 września 1964 r. na raka płuc. Został pochowany w Hastings na tamtejszym Borough Cemetery. Ponieważ jego dzieła od początku lat 50. XX w. podlegały cenzurze w PRL-u i były wycofywane z bibliotek, pamięć o jego twórczości zatarła się. Mimo to na podstawie książek Sergiusza Piaseckiego powstały dwa filmy, spektakl teatralny oraz serial telewizyjny. Dziś jego najważniejsze dzieła można z łatwością nabyć w księgarniach tradycyjnych i internetowych.
