Za Gwiazdą. Fenomen Orszaku Trzech Króli

Zaczęło się od szkolnych jasełek, które w 2009 r. „wyszły na ulice!” i tak Orszak Trzech Króli od 15 lat odbywa się w ponad 900 polskich miejscowościach, będąc polskim fenomenem na skalę świata.

Orszak Trzech Króli – skąd pochodzi?

.Orszak Trzech Króli to największe uliczne jasełka na świecie, które odbywają się w Polsce co roku w Święto Objawienia Pańskiego, potocznie zwane Świętem Trzech Króli. Nie w Polsce jednak zostały wymyślone, choć dziś są w zasadzie głównie naszym fenomenem. Pierwsze Orszaki zorganizowano w 1855 r w Barcelonie, skąd tradycja przeniosła się później do walenckiego miasta Alcoy, gdzie trwa nieprzerwanie do dziś. To właśnie hiszpański sposób świętowania Objawienia Pańskiego zainspirował rodziców i nauczycieli ze społecznej szkoły „Żagle”, by 6 stycznia 2009 roku zorganizować jasełka na ulicach Warszawy.

Małe przedstawienie, wielka idea – początki orszaku

.Zaczęło się od szkolnego przedstawienia. W szkole dla chłopców „Żagle”  co roku odbywały się jasełka, których kluczowym założeniem było zaangażowanie wszystkich dzieci. Z czasem, gdy uczniów zaczęło przybywać, trzeba było pomyśleć o innych formach występu; rodzicom jednak zależało, by tradycja udziału każdego dziecka w jasełkach została podtrzymana. Były różne sposoby, żeby zaangażować wszystkich: wystawianie sztuki o Narodzeniu Pańskim na deskach teatru Buffo, jasełka ,,na dwie tury”, jednak zarówno mali aktorzy, jak i widownia przestawali się mieścić. Wtedy rzucono hasło: ,,wyjdźmy z Jasełkami na ulice!”.

Za sprawą zaangażowania całej szkoły oraz dzięki wsparciu ówczesnego arcybiskupa warszawskiego kardynała Kazimierza Nycza 6 stycznia 2009 r. spod Kolumny Zygmunta ruszył pierwszy Orszak Trzech Króli, składający się z samych uczniów szkoły „Żagle” . I tak, na fali jednoczącego wydarzenia, po 3 latach dołączyła żeńska, bratnia dla Żagli, szkoła ,,Strumienie” oraz pięć innych warszawskich szkół.

Wydarzenie przyciągało co roku coraz więcej spontanicznie dołączających uczestników, nie tylko ze szkół, ale w ogóle rodzin z dziećmi. Frekwencja wzrosła lawinowo, gdy decyzją władz Polski 6 stycznia od 2011 r. stał się dniem wolnym od pracy: uliczne Jasełka stały się dla wielu osób świetnym pomysłem na miejską atrakcję dla dzieci i wspólne spędzenie wolnego dnia.

Szybko też stołeczny pomysł podchwyciły inne miasta, którym pomagała powstała w 2010 r. do obsługi organizacyjnej Orszaku Fundacja Orszaku Trzech Króli. Dzisiaj Orszak Trzech Króli organizowany jest w ponad 900 miejscowościach w Polsce, a także, jak można przeczytać na stronie fundacji, w krajach takich jak m.in. Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, USA, Ukraina, Rumunia, Rwanda i Ekwador. W 2024 roku orszak odbył się na 5 kontynentach: w Europie, Azji, Afryce i obu Amerykach.

Ewangelizacja i radość ze wspólnego przeżywania

.Jak podkreślają organizatorzy, głównym celem Orszaku Trzech Króli jest ewangelizacja i pokazywanie ludziom radosnego oblicza chrześcijaństwa. Jest to jednak wydarzenie nie tylko ekumeniczne, bowiem na orszak zaproszeni są wszyscy, zarówno chrześcijanie, jak i niewierzący. Orszak jest okazją do zaangażowania się we wspólnoty lokalne, ma również promować wspólne i rodzinne spędzanie czasu. Cała akcja jest też próbą zjednoczenia różnych środowisk, ponad podziałami zarówno politycznymi, jak i religijnymi.

– Dzięki przygotowaniom do orszaku w jednej z miejscowości, której mieszkańcy bardzo zaangażowali się w organizację tego wydarzenia, skłóceni ze sobą proboszcz, wójt i burmistrz, musieli zacząć współdziałać i tak się polubili, że nie dość że udało im się zakopać topór wojenny, to jeszcze dzięki ich staraniom, miejscowość ta wygrała ogólnokrajowy konkurs orszakowy – mówi Barbara Trzeciak z Fundacji Orszak Trzech Króli.

Orszak ma wymiar nie tylko wspólnotowy, ale również ludyczny. Bardzo ważną jego częścią jest kolędowanie, które trwa od samego rozpoczęcia przemarszu, aż do późnego wieczoru. Organizatorzy powracają do zakorzenionych, lecz przez niektórych zapomnianych, staropolskich tradycji, takich jak postaci kolędników (kto w dzisiejszych czasach wie, kim jest turoń?), ważna jest też symbolika wspólnego wędrowania i oddania pokłonu Małemu Zbawicielowi.

– W orszaku zaczęłam chodzić jako mała dziewczynka. Pamiętam przymierzanie welonów, szycie toczków. To było niesamowicie jednoczące wydarzenie, już na poziomie przygotowań. A później, razem z koleżankami, szłyśmy przebrane za dwórki, marzłyśmy, śpiewałyśmy kolędy. Dookoła uśmiechnięci ludzie w koronach, dużo znajomych twarzy – udział w takim wydarzeniu daje ogromne poczucie wspólnoty. A po powrocie do domu ciepły obiad, który po paru godzinach wędrowania na zimnie zawsze smakował najlepiej! – mówi Marysia, która chodzi na Orszak z całą rodziną od 2009 r. a w tym roku przyprowadzi również własne dzieci.

Rzymianie, smoki i wielbłądy

.Najstarszy w Polsce Orszak Trzech Króli w Warszawie rozpoczyna się równolegle w dwóch miejscach – gdy na Placu Zamkowym odgrywane są krótkie sceny wyprawienia brzemiennej Maryi z Józefem na osiołku oraz moment olśnienia mędrców, pod pomnikiem Kopernika ustawia się ponad 500 małych aktorów w trzech świtach: europejskiej, azjatyckiej i afrykańskiej. Zanim orszak wyruszy, odbywa się jeszcze scena walki Dobra ze Złem, w której aniołowie pokonują diabłów. O godz. 12:00 zostaje odmówiony Anioł Pański, następnie królowie wsiadają na swoje pojazdy i rozpoczyna się wędrówka. W 2025 roku na czele orszaku będzie szedł ponad 3-metrowy Anioł – zwiastun Dobrej Nadziei. Za Aniołem podąża Gwiazda Betlejemska, która prowadzi pastuszków, którzy jako pierwsi zobaczyli Chrystusa (w tej roli, tradycyjnie, uczniowie klas ,,zerówek”). Za pastuszkami zwykle idą biskup oraz goście honorowi, zaś za nimi trzy orszaki: czerwony, zielony i niebieski.

Król Kacper i orszak z Europy

.Orszak europejski rozpoczyna rzymska warownia. Uczniowie przebrani za Rzymian, z herbowymi tarczami oraz dwórki w czerwonych welonach niosą dary dla Jezusa i prowadzą Króla Kacpra, który jedzie w skonstruowanym przez rodziców szkoły ,,Żagle” pojeździe, ciągniętym przez samochód. Orszak azjatycki prowadzą dwa chińskie smoki, za nimi, w zielonych szatach kroczą rycerze i dwórki, prowadząc Króla Melchiora i niosąc jego dary. Orszak afrykański w 2025 roku poprowadzą wielbłądy, słoń i żyrafa, za którymi podążać będą rycerze w niebieskich szatach i dwórki w granatowych welonach. Choć w początkowych edycjach Orszaku występowały tu żywe zwierzęta, prowadzone przez swoich trenerów, pod naciskiem obrońców dobrostanu zwierząt, które mogły bać się wielkiego tłumu, zrezygnowano z ich udziału i teraz w role zwierząt wcielają się w szytych przez jedną z mam odpowiednich strojach uczniowie jednej ze szkół. Poprowadzą oni najmłodszego Króla Baltazara.

Jako pierwsza na Plac Zamkowy dociera brzemienna Maryja, którą witają anioły pieśnią ,,Błogosławiona jesteś”. Po odegranej ponownie scenie walki Dobra ze Złem na scenę wchodzi Święta Rodzina z nowonarodzonym Jezusem (w tej roli co roku występuje inna rodzina z małym dzieckiem). Wszystkie trzy orszaki kolejno się prezentują: pokaz musztry Rzymian, taniec smoków, taniec wielbłądów. Na końcu następuje pokłon Trzech Króli, po którym kłaniają się Warszawiacy.

Dzielni mali aktorzy, którzy często pomimo styczniowego mrozu i powolnej wędrówki zachowują pełną pogodę ducha, otrzymują na koniec wydarzenia drożdżówki oraz ,,skrzynie skarbów”. Organizatorzy orszaku podkreślają, że priorytetowo traktują bezpieczeństwo dzieci biorących udział w wydarzeniu, stosując imienne identyfikatory dla każdego z uczestników oraz zapraszając na miejsce żołnierzy i szkoły mundurowe. Porządku pilnuje również Gwardia Królewska, która składa się z ojców małych aktorów.

Zwieńczeniem Orszaku Trzech Króli w Warszawie jest odtańczony na Placu Zamkowym polonez oraz wspólne kolędowanie, w którym udział biorą różni artyści i warszawskie chóry.

Orszak Trzech Króli 2025

.W tym roku Fundacja Orszak Trzech Króli stworzyła spot, który emitowany jest od 23 grudnia do 6 stycznia w stacjach telewizyjnych. Ma on na celu zwrócenie uwagi na problem samotności i wykluczenia wśród młodzieży: wszak nadrzędnym celem orszaku ma być wspólnotowość i radosne przeżywanie święta kończącego okres Bożego Narodzenia. W przygotowania do Orszaku Trzech Króli w Warszawie, które trwają od wielu miesięcy, włączyły się setki ludzi, zaangażowało się 9 warszawskich szkół: Szkoła Podstawowa ŻAGLE, Szkoła Podstawowa STRUMIENIE, Szkoła Podstawowa im Św. Franciszka, Szkoła Podstawowa Przymierza Rodzin, Katolicka Szkoła Podstawowa m. Świętej Rodziny, Publiczna Katolicka Szkoła Podstawowa im. ks. Jana Twardowskiego w Ząbkach, Katolicka Szkoła Podstawowa im. Ks. Piotra Skargi, Szkoła Podstawowa Niepubliczna im. bł. Honorata Koźmińskiego, Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące Sióstr Nazaretanek w Warszawie.

Róża Bojemska