COP24. Dziesięć celów najważniejszych

Interes przyszłych pokoleń musi stać się równoprawny interesowi bieżącego pokolenia i poszczególnych jego grup. W jaki sposób? W dziesięciu punktach pisze Andrzej KASSENBERG

1.

.Zmiana klimatu i poprawa jakości powietrza stają się w wymiarze globalnym i lokalnym najbardziej pilnymi problemami. Potrzeby przyspieszenia dekarbonizacji gospodarki, w tym transformacja energetyczna, stają się koniecznością. W okresie 2010 – 2030 świat powinien ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 45%. Polska nadal emituje ok. 400 mln ton CO_{2 ekw.} rocznie – głównie za sprawą bardzo znaczącego udziału węgla kamiennego i brunatnego w produkcji energii. Niezbędna jest szybka transformacja energetyczna ku energetyce odnawialnej (73% udział w wytwarzaniu energii w roku 2050) i dalszej poprawy efektywności energetycznej (35% energii już dzisiaj można opłacalnie zaoszczędzić). Prowadzi to do ograniczenia skali ubóstwa energetycznego i zmniejszenia liczby przedwczesnych zgonów w wyniku smogu. Następuje zmiana klimatu konieczne staje się podejmowanie działań adaptacyjnych.

2.

.W gospodarce świata dominują produkty i usługi niskoemisyjne, stymulowane ekoinnowacjami, które prowadzą do oszczędności kosztów i wyższej produktywności. Rynek dla niskowęglowych technologii na świecie przekroczył 20 bilionów złotych (tj. 10 razy więcej niż PKB Polski). Służyć to ma kształtowaniu zrównoważonej produkcji, czyli takiej, która nie dotuje szkodliwej dla środowiska działalności oraz uwzględnia w cenie koszty zewnętrzne (szkody w zdrowiu, środowisku). W Polsce energetyka węglowa z górnictwem otrzymały w latach 1990 – 2016 subsydia w wysokości ok. 230 mld zł. Koszty zewnętrzne zaś dla elektroenergetyki węglowej wyniosły w tym okresie 0,8 – 2,6 bln zł. W zakresie innowacji ekologicznych lokujemy się od lat na ostatnich miejscach w UE.

3.

.Zrównoważone gospodarowanie terenami otwartymi, w tym ochrona bioróżnorodności, krajobrazu i zapewnienie usług ekosystemów, jest poważnie zagrożone rozwojem infrastruktury technicznej (drogi i potencjalnie drogi wodne), postępującą urbanizacją (rozlewanie się miast), górnictwem odkrywkowym węgla brunatnego (nowe odkrywki), intensywnym rolnictwem i gospodarką leśną, a także masową turystyką. Wyrazem tego jest spadek w okresie 2000 – 2014 wskaźnika liczebności pospolitych ptaków w krajobrazie rolniczym z 100,0 do 84,4. Aby to zmienić, trzeba wzmocnić system planowania przestrzennego, tak aby interes ogólnospołeczny przyszłych pokoleń czy zapewnienie ochrony systemu powiązań przyrodniczych stały się równoprawne interesowi bieżącego pokolenia.

4.

.Niezrównoważona urbanizacja to problemy zdrowotne, degradacja i utrata kapitału naturalnego (czystego powietrza, wody i gleby), zmiana klimatu i wzrost zagrożenia klęskami żywiołowymi. Aby temu przeciwdziałać, niezbędne jest wprowadzanie rozwiązań bazujących na „podpatrywaniu” przyrody (nature based solution). Dlatego ważne stają się w coraz szerszym zakresie stosowanie zrównoważonego zarządzania przyrodą i przywracanie naturalnych lub quasi-naturalnych ekosystemów. Rozwiązania oparte na naturze prowadzą do uzyskiwania opłacalnych, uniwersalnych i elastycznych alternatyw. Dzięki temu gospodarka się wzbogaca, staje się bardziej konkurencyjna, proekologiczna, oferuje wiele miejsc pracy, a także przyczynia się do budowania sprawiedliwości międzypokoleniowej.

5.

.W latach 1990 – 2017 Polska znacząco zmodernizowała infrastrukturę ochrony środowiska (głównie gospodarka wodna i emisje przemysłowe). Nastąpiła rozbudowa sieci kanalizacyjnych, budowa oczyszczalni ścieków, racjonalizacja gospodarki wodnej i zmniejszenie zużycia wody. Konieczna jest jednak poprawa skuteczności oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych oraz ograniczenie emisji zanieczyszczeń do wód z rolnictwa. O niezbędności takich działań świadczy udział jednolitych części wód powierzchniowych o dobrym i niewystarczającym statusie ekologicznym, który wynosi odpowiednio 31 i 69. Obok poprawy jakości wód kluczowym zagadnieniem jest znacząca poprawa gospodarki odpadami, zwłaszcza komunalnymi(zagrożone jest wypełnienie zobowiązań UE).

6.

.Ważną rolę w ochronie środowiska odgrywa możliwie jak najbardziej szeroki udział społeczeństwa w procesach podejmowania decyzji. Dotyczy to inwestycji centralnych, regionalnych czy lokalnych. Wiąże się z tym także egzekwowanie prawa w sprawach środowiska. W roku 2017 Komisja Europejska prowadziła 18 postępowań przeciwko Polsce za brak harmonizacji przepisów prawa EU i niedostateczne ich wdrażanie. Przeciwdziałanie ograniczaniu roli społeczeństwa obywatelskiego i lekceważącemu traktowaniu prawo ochrony środowiska stanowią w Polsce poważne wyzwania. Do tego ochrona środowiska nie jest traktowana równoprawnie w stosunku do zarządzania gospodarką i rozwiązywania kwestii społecznych. Wyraźnego wzmocnienia wymaga system ocen oddziaływania na środowisko.

7.

.Linearne podejście w gospodarce, „pobierz ze środowiska – zużyj – wyrzuć”, jest nie do utrzymania na dłuższą metę. Dlatego konieczne staje się wprowadzenie gospodarki o obiegu zamkniętym. Nie może to być sprowadzone jedynie do poprawy gospodarki odpadami. To także efektywne wykorzystanie surowców (np. aglomeracje miejskie jako źródła zasobów), przechodzenie na surowce odnawialne, „drugie życie” produktów czy gospodarka współdzielenia. Polska jest na początku tej drogi i zamierza koncentrować się na czterech obszarach: zrównoważonej produkcji, zrównoważonej konsumpcji, biogospodarce oraz nowych modelach biznesowych.

8.

.Zmiany zachodzące w gospodarce to jedno, ale rozwiązywanie problemów ochrony środowiska nie jest możliwe bez istotnych zmian w zachowaniach społeczeństwa. Wymaga to edukacji i budowania świadomości dotyczącej wagi problematyki ekologicznej i zrównoważonego rozwoju. Konsumenci często nie zdają sobie sprawy, jaki jest ich wpływ na środowisko w wyniku dokonywanych przez nich wyborów. Konsumując, przyczyniamy się do istotnego i marnotrawnego zużycia zasobów, takich jak np. energia.

9.

.Transport stanowi poważne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi. W Polsce odpowiada za co najmniej 12% całkowitej emisji gazów cieplarnianych; od 2005 roku wzrosła ona o 1/3. Jednocześnie przyczynia się do powstawania smogu w dużych miastach, powoduje nadmierny hałas. Nowa infrastruktura drogowa zajmuje tereny biologicznie czynne i fragmentuje krajobraz. Przed Polską stoją poważne wyzwania związane ze zmianą zachowań komunikacyjnych społeczeństwa oraz kształtowaniem zrównoważonej mobilności w transporcie pasażerskim i towarowym. Zagrożeniem dla świata przyrody, zwłaszcza obszarów objętych europejskim systemem ochrony Natura 2000, jest podwyższenie klasy żeglowności dróg wodnych Odry i Wisły, a także przekopanie Mierzei Wiślanej. Skutki środowiskowe i brak uzasadnienia ekonomicznego stawiają te działania pod znakiem zapytania.

10.

.Potrzeba zmiany podejścia do ochrony środowiska zgodnie z zapisami w Agendzie 2030 wymaga poszukiwania nowych modeli biznesowych, a także innowacyjnych form finansowania. Przykładem nowego modelu biznesowego jest sprzedawanie satysfakcji klientowi, a nie produktu czy usługi (czyli np. nie sprzedaje się systemu oświetlenia wraz z żarówkami, lecz zapewnienie oświetlenia na wymaganym poziomie). Wpływa to na przedłużenie trwałości produktów, efektywne użytkowanie energii i ewidentne korzyści dla środowiska. Przykładem innowacyjnego finansowania jest tzw. crowdfunding, czyli zbieranie przez członków danej społeczności kapitału na przedsięwzięcia społeczne i biznesowe, np. na budowę lokalnej elektrowni słonecznej.

Andrzej Kassenberg
Tekst opublikowany w nr 9 miesięcznika opinii „Wszystko Co Najważniejsze” [LINK]