Biżuteria dawnych Polaków w badaniach archeologicznych
Biżuterię ze szkła ołowiowego masowo wytwarzano w średniowiecznej Polsce, a surowiec do produkcji koralików czy pierścieni pochodził z polskich złóż. Na terenie Polski działały warsztaty, w których przetwarzano półprodukty i powstawała biżuteria – potwierdzają nowe badania polskich archeologów.
W Europie receptura wytwarzania szkła ołowiowego była szeroko rozpowszechniona
.W większości regionów w średniowieczu szkło ołowiowe było używane do produkcji niewielkich przedmiotów, ozdób lub glazury, jednak w niektórych kręgach kulturowych wykorzystywano je również do produkcji naczyń. We wczesnym średniowieczu było głównie mieszaniną krzemionki i tlenku ołowiu. Później ilość używanego do jego produkcji tlenku ołowiu zmniejszała się.
Najstarsze koraliki wykonane ze szkła ołowiowego pochodzą z Egiptu z czasów XVIII dynastii (około 1450–1425 p.n.e.). Pierwsze receptury szkła zawierającego ołów datowane są na VII wiek p.n.e., kiedy pojawiają się w tekstach mezopotamskich.
W Europie receptura wytwarzania szkła ołowiowego była szeroko rozpowszechniona od X do XIV wieku. Na Stary Kontynent dotarła z Azji Południowo-Wschodniej najprawdopodobniej przez Jedwabny Szlak. Szkło takiej receptury było wytwarzane na Półwyspie Iberyjskim, na terenach dzisiejszych Niemiec, w Polsce oraz prawdopodobnie na Rusi i na Kaukazie.
„Ze względu na dużą popularność szkła ołowiowego w Europie Środkowej i Wschodniej region ten jest postrzegany jako kluczowy w jego rozpowszechnieniu. Okres największej świetności tego typu szkła na tych terenach to XII wiek” – powiedziała dr Aleksandra Pankiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr).
„Od dawna sugerowano, że średniowieczne ozdoby ze szkła ołowiowego znajdowane na terenach Polski mają lokalne pochodzenie. Świadczy o tym zarówno duża liczba podobnych typów biżuterii, jak i istnienie bogatej bazy surowcowej w okolicach Olkusza, sprzyjającej wytwarzaniu tego rodzaju wyrobów, niemniej aż do tej chwili nie było na to dowodów” – dodała dr Ewelina Miśta-Jakubowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ) i Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ).
Na pograniczu Małopolski i Śląska znajdują się bowiem złoża ołowiu, eksploatowane co najmniej od epoki żelaza, co zostało też ostatnio dowiedzione przez zespół badawczy z udziałem dr Eweliny Miśty-Jakubowskiej. Badania wykazały, że złoża te były użytkowane już w VI wieku p.n.e., a rozkwit ich eksploatacji przypadał od XI wieku.
Badacze z UWr, UJ, NCBJ, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie i Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (IAE PAN) we współpracy z Juniata Collegue w USA przeprowadzili analizy stosunków izotopów ołowiu w biżuterii szklanej odkrytej w grodzisku we Wrocławiu oraz na cmentarzysku w Sypniewie (województwo mazowieckie).
Wyniki opublikowali w prestiżowym czasopiśmie „Journal of Archaeological Science” (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305440325000172).
Jak powstawała średniowieczna biżuteria?
.Do analizy wybrano kilka ozdób szklanych (pierścionków i paciorków) z wrocławskiego grodziska datowanych na połowę XI – połowę XII wieku.
Biżuteria z Sypniewa pochodzi z grobu młodej kobiety, datowanego na XII – początek XIII wieku. Zmarłą pochowano z licznymi ozdobami, spośród których do analizy wybrano pięć koralików szklanych.
„Znalezione artefakty z Wrocławia i Sypniewa potwierdzają, że biżuteria ze szkła ołowiowego była masowo wytwarzana w Polsce, a surowiec pochodził z polskich złóż z pogranicza Śląska i Małopolski. Jednocześnie nie znaleziono jednoznacznych dowodów na wytop szkła z surowych składników. Wszystkie badania wskazują, że wytwórcy biżuterii wykorzystywali półprodukty w postaci szklanych prętów lub krążków, które mogły być sprowadzane z innego miejsca” – opisała dr Sylwia Siemianowska z IAE PAN.
Choć na terenach Polski, zwłaszcza w pobliżu złóż z okolic olkuskich, istnieją liczne dowody na wykorzystanie ołowiu, to jak dotąd nie odnaleziono warsztatów, w których szkło było produkowane od surowca. Miejsca związane z obróbką szkła znajdowano głównie w większych grodach, często znacznie oddalonych od źródeł surowca (np. Wrocław – ok. 200 km od Olkusza, Sypniewo – 350 km).
„Miejsca, w których wytwarzano surowiec do produkcji szkła ołowiowego, pozostają nieznane. Wyniki analizy zawartości stosunków izotopów ołowiu wskazują jednak, że ich poszukiwania powinny koncentrować się na obszarze Polski” – podkreśliły badaczki.
Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”
.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.
Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy.
Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania wpłynęły na świat, jaki znamy dziś.
Zapraszamy do subskrybowania!
Link do zapisów: [Zapisz się].
PAP/WszystkocoNajważniejsze/MB
