Dlaczego nazwa Uniwersytet Jagielloński, a nie Krakowski lub Kazimierzowski?
26 lipca 1400 r. król Władysław II Jagiełło dokonał uroczystego odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego. Studium Generale w Krakowie powstało już w 1364 r. za sprawą fundacji Kazimierza Wielkiego. Po śmierci monarchy w 1370 r. znacznie jednak podupadło. Uczelnia – jako Uniwersytet Jagielloński – funkcjonuje do dziś, będąc tym samym jedną z najstarszych w Europie Środkowo-Wschodniej.
Uniwersytet Jagielloński – dzieje nazwy
.Dnia 12 maja 1364 r., w uroczystość Zesłania Ducha Świętego, Kazimierz Wielki utworzył w Krakowie Studium Generale – wielowydziałową, wyższą uczelnię publiczną o charakterze międzynarodowym, nadającą stopnie naukowe, oferującą kształcenie w zakresie medycyny, prawa oraz sztuk wyzwolonych.
Nazwę Studium Generale stopniowo zastępowano w toku dziejów słowem „uniwersytet” (łac. universitas), które stało się jej synonimem, a z czasem niemal zupełnie ją wyparło. Wbrew popularnemu do dziś przekonaniu, Kazimierz Wielki nie utworzył więc „Akademii Krakowskiej”, ale Studium Generale w Krakowie, które określić można także mianem Uniwersytetu Krakowskiego. Dopiero z końcem XVI w. uczelnię zaczęto potocznie nazywać Akademią Krakowską, nie była to jednak jej oficjalna nazwa.
W XVIII w. – za sprawą reform Hugo Kołłątaja (początek w 1777 r.) – krakowska wszechnica zmieniła nazwę na Szkołę Główną Koronną. Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej w wyniku III rozbioru (1795 r.) uczelnia przeszła pod panowanie austriackie, a jej nazwę ponownie zmieniono – była odtąd Szkołą Główną Krakowską. Sytuacja uległa kolejnej zmianie po roku 1815, kiedy na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego powołano do życia nowy organizm polityczny – Rzeczpospolitą Krakowską. Na uzyskanej wówczas, ograniczonej autonomii, skorzystał również uniwersytet. To właśnie w tym okresie nadano mu nazwę „Jagielloński”, chcąc w ten sposób podkreślić związek uniwersytetu z dynastią Jagiellonów oraz odnowieniem krakowskiego Studium Generale przez Władysława Jagiełłę i królową Jadwigę, które stanowiło punkt zwrotny w dziejach uczelni (1390-1400 r.).
Uniwersytet Jagielloński nosi zatem obecną nazwę „zaledwie” od 206 lat, mimo że jego tradycja jest ponad trzykrotnie starsza. W roku 2024 krakowska uczelnia świętować będzie swoje 660. urodziny.
Spadek po królowej Jadwidze i odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego
.Po wydaniu przez Kazimierza Wielkiego przywileju fundacyjnego w 1364 r., krakowskie Studium Generale rozpoczęło działalność. Nie miało ono wówczas jeszcze swej stałej siedziby, a kolegium wznoszone w Kazimierzu (dziś dzielnica Krakowa, wówczas pobliskie miasto), do śmierci króla nie zostało ukończone.
Następca Kazimierza – Ludwik Węgierski – nie przejawiał zainteresowania losami uniwersytetu. Uczelnia pozbawiona stałej siedziby oraz wsparcia materialnego, przestała funkcjonować. Sytuacja uległa zmianie w 1390 r., kiedy na skutek osobistych starań Jadwigi Andegaweńskiej na dworze papieskim, Uniwersytet Krakowski został reaktywowany. W 1397 r. powiększono go o wydział teologii, którego nie posiadała nawet fundacja Kazimierzowska. Uczelnia działała jednak w mocno ograniczonym zakresie, ponieważ wciąż pozbawiona była środków finansowych, które umożliwiłyby jej sprawne funkcjonowanie na pełną skalę. Na ratunek uniwersytetowi ponownie przyszła Jadwiga Andegaweńska, która przed śmiercią (zm. 1399 r.) zapisała uczelni w spadku swój majątek osobisty. Mąż Jadwigi, Władysław Jagiełło, kontynuował starania zmarłej władczyni, dokonując 26 lipca 1400 r. odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego.
Od tego momentu uczelnia nie tylko zyskała swą pierwszą stałą siedzibę, której dotąd brakowało, ale rozpoczęła marsz ku złotemu okresowi. W wieku XV Kraków stał się znanym i cenionym ośrodkiem matematycznym, astronomicznym i prawniczym. Tamtejszy uniwersytet przyciągał studentów z całej Europy. Jego pierwszym rektorem był wybitny uczony – Stanisław ze Skrbmierza. W ślad za nim podążyli inni znamienici myśliciele, a wśród nich m.in. Paweł Włodkowic, jeden z ojców koncepcji prawa międzynarodowego, propagator tolerancji religijnej, pomysłodawca i wyraziciel koncepcji samostanowienia narodów. To jednak nie on okazał się być najsłynniejszą osobą, związaną z murami krakowskiej uczelni. W 1491 r. zapisu na studia dokonał tam bowiem niejaki Mikołaj Kopernik.
To Uniwersytet powinien stanowić centrum naszego świata
.„Albo wspólnie zapanujemy nad przyszłością, albo nieprzewidywalna przyszłość zapanuje nad nami. Uniwersytet wciąż pozostaje kluczowym elementem w procesie tworzenia się społeczeństwa wiedzy” – pisze prof. Michał KLEIBER, redaktor naczelny „Wszystko co Najważniejsze”, Przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO.
Naukowiec podkreśla, że „jak tlenu potrzebujemy do życia silnych i twórczych uniwersytetów, jako głównych instytucji kształtujących społeczeństwo wiedzy przez promocję jakości i doskonałości w nauczaniu, badaniach naukowych i działalności innowacyjnej oraz przez umożliwienie szerokiego dostępu do nauki i rozwój oferty kształcenia ustawicznego”.
„Wykorzystując doświadczenia z przeszłości i tworząc kapitał intelektualny na przyszłość właśnie teraz decydujemy o naszym losie na nadchodzące, trudne ale także fascynujące lata. Świadomość naszej wspólnej za to odpowiedzialności przesądza o znaczeniu edukacji, nauki i kultury – kluczowych elementów dla osiągania mądrej synergii płynącej z rozumienia przeszłości, świadomego działania w teraźniejszości i aktywnego kształtowania przyszłości” – twierdzi prof. Michał KLEIBER.
Oprac. Patryk Palka
