"Polska i Francja. Przenikanie kultur"

Francusko-polskie związki artystyczne są niemal tak długie, jak nasza, polska historia. Dla mnie, historyka sztuki doby nowożytnej, najistotniejszym ze względu na intensywność i rozległość naszych artystycznych relacji były czasy około połowy wieku XVII, kiedy wraz z przybyciem do Polski Ludwiki Marii Gonzagi żony, kolejnych dwóch monarchów z dynastii Wazów na tronie polskim Władysława IV i Jana Kazimierza, dotarła do nas francuska kultura w najróżniejszych jej odmianach.

.Wpływ francuskiej kultury na sztukę polską zaznaczał się przez całą drugą połowę wieku XVII i pierwszą połowę następnego stulecia, szczególnie wtedy gdy na tronie lotaryńskim zasiadł król Stanisław Leszczyński. Droga Polaków do Paryża zaczęła prowadzić wtedy przez Lunéville i Nancy. Silne związki z kulturą francuską kontynuowano w drugiej połowie wieku XVIII, na warszawskim dworze króla Stanisława Augusta. To na dworze naszego ostatniego monarchy pracowali wybitni artyści francuscy tacy, jak Victor Louis, Jean Louis Prier, Jean Pillement, Jean Pierre Norblin, Andre Le Brun i wielu, wielu innych. To stąd szły zamówienia do pracowni tak wybitnych artystów, jak François Boucher i do słynnych warsztatów paryskich brązowników, czy do równie znanej i cenionej manufaktury tkanin dekoracyjnych w Lyonie.

Dla mnie muzealnika, który w muzeum pracuje już ponad pięćdziesiąt lat, Francja z jej rozbudowanym systemem muzealnym, jest wzorem i inspiracją. We Francji bowiem narodziła się idea wielkiej instytucji muzealnej i we Francji idea ta wprowadzona została w życie. We Francji rozwinął się też mecenat państwowy nad muzeami.

Lata doświadczeń, ale też i lata dyskusji o miejscu instytucji muzealnej w polityce kulturalnej państwa spowodowały, że francuskie rozwiązania dotyczące funkcjonowania instytucji muzealnej stały się wzorami, za którymi podążała też Polska. Wyrazem tego były nasze bliskie relacje artystyczne po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Paryż stał się celem artystycznych podróży i miejscem studiów polskiej awangardy. Rolę szczególną w popularyzacji sztuki francuskiej w Polsce odegrały wystawy czasowe.  Otwarta w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1937 roku wystawa Od Moneta po dzień dzisiejszy pozwoliła publiczności polskiej zetknąć się po raz pierwszy z najnowszymi kierunkami w malarstwie europejskim. Pokazano wtedy w Warszawie blisko sto obrazów pędzla malarzy najwybitniejszych, począwszy od Maneta i Moneta, po Braque’a i Picassa.

Po II wojnie światowej, mimo dramatycznej zmiany sytuacji politycznej i żelaznej kurtyny, która na blisko pół wieku oddzieliła Polskę i kraje Europy Środkowej od Zachodu, kontakty kulturalne z Francją szczęśliwie nie ustały. Ważnym wydarzeniami w życiu artystycznym stolicy były wypożyczane nam przez Francję wystawy, jak na przykład Współcześni malarze francuscy oraz ceramika Picassa (1948). Ogromnym przeżyciem dla polskiej publiczności była też wystawa: Malarstwo francuskie od Davida do Cezanne’a (1956), na której obok dzieł m. in. Davida, Moneta, Renoira wystawione zostało arcydzieło Delacroix Wolność wiodąca lud na barykady.

.Bliskie kontakty artystyczne i muzealne ze zdwojoną siłą kontynuujemy po roku 1989 roku. W Warszawie gościliśmy m.in. w Muzeum Narodowym wystawę impresjonistów ze zbiorów Musée d’Orsay (2001), a w Zamku Królewskim szeroką panoramę francuskiego malarstwa od XVII do XX wieku Cienie i Światła (2005).

Wielkim sukcesem był wystawy pokazane we Francji przez polskie muzea w ramach Roku Polskiego we Francji Nowa Polska w latach 2004-5. Zamek Królewski w Warszawie pokazał wtedy wystawy sztuki polskiej oraz sztukę europejską z polskich kolekcji w Paryżu w Luwrze oraz w muzeach w Dijon, i w Nancy, a w latach późniejszych w Muzeum Armii w Paryżu, w Wersalu i w Compiègne. Okazjonalne kontakty przy organizacji wystaw przybierają stopniowo formę stałej współpracy między muzeami francuskimi i polskimi przyczyniając się do wzajemnej wymiany wiedzy i doświadczeń zawodowych. Owocem tak pojętej współpracy była przygotowana w 2013 roku przez pałac w Wersalu i Zamek Królewski w Warszawie wystawa Wersal Marii Leszczyńskiej. Sztuka dworska we Francji.

.Zamek Królewski w Warszawie utrzymuje szczególnie bliskie kontakty z muzeum pałacowym w Compiègne. W 2001 roku przygotowaliśmy wspólnie dużą wystawę poświęconą działalności artystycznej i mecenasowskiej króla polskiego Stanisława Augusta, wydobywając wątki związane z relacjami dworu warszawskiego z francuskim środowiskiem artystycznym w ostatnich dekadach XVIII wieku. W tym roku z kolei przygotowaliśmy wspólnie z pałacem w Compiègne wystawę Napoléon Ier ou la légende des arts, która po prezentacji w Compiègne pokazana będzie w Zamku Królewskim w Warszawie.

Wystawy tego typu odgrywają ważną rolę w kształtowaniu naszej pamięci historycznej, przypominając szerokiej publiczności o ścisłych, historycznych związkach miedzy Francją i Polską, jak też o procesach wzajemnego przenikania pomiędzy europejskimi kulturami.

Andrzej Rottermund