"Czy program PISA przestał być miarodajny?"

Oceniając umiejętności i wiedzę uczniów w państwach o najlepszych i najszybciej doskonalonych systemach edukacji, program międzynarodowej oceny PISA dostarcza ważnych wskazówek i informacji tym, którzy wprowadzają reformy nauczania w swoich krajach

PISA skupia decydentów, wychowawców i badaczy z całego świata, którzy dyskutują o tym, jakiej wiedzy potrzebują młodzi ludzie, by odnieśli sukces i stali się odpowiedzialnymi obywatelami, a także jak budować skuteczniejsze zintegrowane systemy kształcenia.

Pojawiają się czasem zarzuty, że badania PISA uwzględniają zbyt różne czynniki, by ich wyniki były miarodajne; pewne wątpliwości budzi też ocenianie uczniów posługujących się odmiennymi językami i o zróżnicowanym zapleczu kulturowym. Porównywanie różnych systemów edukacji nie jest oczywiście łatwe, ale dla decydentów, którzy chcą wprowadzić usprawnienia w swoich krajach, PISA jest najbardziej użytecznym narzędziem.

Wcześniej rządy wielu państw informowały, że obserwują najlepsze światowe rozwiązania w tej dziedzinie i podjęły już u siebie konieczne kroki naprawcze. Oceny PISA ujawniające słabości konkretnego modelu pomagają decydentom rozpoznać – i miejmy nadzieję, że także usunąć – braki istniejących systemów.

Poczucie odpowiedzialności, które PISA stara się wpajać rządom i ministrom edukacji, mobilizuje ich do działania. Coraz częściej wymieniają się doświadczeniami we wdrażaniu nowości programowych i pedagogicznych, w korzystaniu z zasobów cyfrowych, w zindywidualizowanym nauczaniu dającym uczniowi największe szanse na sukces i w rozwiązywaniu problemów, jakie rodzi zróżnicowany charakter szkolnych klas.

PISA jest globalnym systemem oceniania, bo zdaniem OECD w dzisiejszym zglobalizowanym świecie młody człowiek powinien uczyć się współpracy z ludźmi z różnych środowisk i uznawać odmienne idee, punkty widzenia oraz wartości. Edukacja, która ma dać uczniom największe szanse osiągnięcia sukcesu, musi przygotować ich do rozwiązywania problemów wykraczających poza granice między państwami.

Największe znaczenie mają jednak wyniki badań PISA na poziomie krajowym, ponieważ mobilizują do wprowadzania innowacji i poszerzają edukacyjne perspektywy. Systemy tak od siebie odmienne jak fiński, japoński, chiński i kanadyjski – rzadko pojawiające się wcześniej w polu zainteresowania decydentów – stają się dla całego świata punktami odniesienia w dążeniu do doskonałości w kształceniu i pomagają innym krajom opracować skuteczne reformy.

Kiedy w roku 2000 po raz pierwszy opublikowano wyniki badań PISA i okazało się, że najniższe oceny otrzymał system edukacyjny Brazylii, wiele osób słusznie kwestionowało stosowność porównywania gospodarki wschodzącej z zaawansowanymi krajami takimi jak Finlandia czy Japonia. Brazylia podjęła jednak wyzwanie i zainwestowała wielkie sumy w poprawę jakości nauczania. Teraz może się poszczycić jednym z najszybciej usprawnianych systemów kształcenia na świecie.

W badaniu z 2000 roku także Niemcy zanotowały wyniki poniżej średniej, a do tego znaczne nierówności społeczne w modelu edukacji. Informacja ta zaszokowała społeczeństwo i zapoczątkowała wielomiesięczną publiczną dyskusję. Zmobilizowany do działania rząd wdrożył programy wsparcia dla uczniów niepełnosprawnych i z rodzin imigrantów, a sztandarowym hasłem niemieckiej polityki edukacyjnej uczynił wczesne kształcenie dzieci. Obecne raporty PISA potwierdzają, że niemiecki system edukacji stał się znacznie lepszy i sprawiedliwszy.

PISA jest globalnym systemem oceniania, bo zdaniem OECD w dzisiejszym zglobalizowanym świecie młody człowiek powinien uczyć się współpracy z ludźmi z różnych środowisk i uznawać odmienne idee, punkty widzenia oraz wartości.

Nawet w najwyżej ocenianych krajach PISA pomaga określić obszary wymagające usprawnienia. Z jej ocen wynikało między innymi, że japońscy uczniowie, którzy doskonale radzili sobie z przekazywaniem zdobytej wiedzy, często mieli kłopoty z twórczym jej zastosowaniem i wyciąganiem wniosków. Wysiłki, jakie w związku z tym włożono w stworzenie bardziej innowacyjnego systemu, widoczne były w kwietniu tego roku podczas wizytowania szkół regionu Tōhoku, zniszczonych w 2011 roku przez tsunami.

Z doświadczeń tych płynie kolejna nauka: ulepszenia możliwe są nawet w przypadkach, w których czynniki społeczne i kulturowe są podstawową siłą kształtującą model edukacji. Kraje takie jak Japonia nie muszą zmieniać swojej kultury, by poradzić sobie ze słabościami systemu; wystarczy, że poprawią politykę i praktyki nauczania.

Od powstania PISA pod koniec lat 90. XX wieku ambicją zespołu było stworzenie globalnej platformy współpracy w badaniach nad edukacją i w jej unowocześnianiu. Od kilkunastu lat decydenci, badacze i eksperci budują więc największą profesjonalną sieć gromadzącą zasób solidnej, wiarygodnej i porównywalnej w skali międzynarodowej informacji o wynikach nauczania.

PISA ocenia też społeczne i emocjonalne umiejętności uczniów, a także postawy wobec uczenia się, dostęp do kształcenia i wsparcie ze strony rodziców – wszystko to tworzy tło niezbędne dla zrozumienia punktacji w międzynarodowych ocenach.

Nie obejmują one oczywiście wszystkich ważnych umiejętności ani postaw. Istnieją jednak przekonujące dowody, że oceniane w systemie PISA wiedza oraz umiejętności poznawcze i społeczne są kluczowe dla sukcesów uczniów w przyszłości, a OECD nieustannie pracuje nad poszerzeniem ich katalogu.

.Program PISA ma już na swoim koncie ważne sukcesy na całym świecie. OECD i 80 krajów uczestniczących w projekcie będą kontynuować prace nad jego rozwojem, tak by nadal pomagał decydentom i wychowawcom planować oraz wdrażać lepszą politykę edukacyjną, a także dawał obywatelom do ręki narzędzia potrzebne im do budowania lepszego życia.

Ángel Gurria

Tekst pochodzi z portalu Project Syndicate Polska, www.project-syndicate.pl publikującego opinie i analizy, których autorami są najbardziej wpływowi międzynarodowi intelektualiści, ekonomiści, mężowie stanu, naukowcy i liderzy biznesu.