Jak polityka wspiera demografię
Dwójka pracujących rodziców o średnich przychodach wychowująca trójkę dzieci zasadniczo nie płaci podatku od przychodów. Co więcej, matki co najmniej czwórki dzieci są do końca życia zwolnione z obowiązku płacenia podatku od przychodów – pisze Katalin NOVÁK
Dziesięć lat temu, kiedy większością 2/3 wygraliśmy wybory, podjęliśmy na Węgrzech decyzję, że wyjdziemy z kryzysu ekonomiczno-polityczno-moralnego, koncentrując się nie tylko na wzroście gospodarczym, ale i wspieraniu rodzin. Naszym pierwszoplanowym celem do dzisiaj pozostaje zatrzymanie procesu zmniejszania się liczby ludności. Węgierska polityka prorodzinna jest wyjątkowa w skali świata.
Istnieje takie europejskie wyobrażenie na temat zatrzymania procesu zmniejszania się liczby ludności, które opiera się na uznaniu, że w pewnej części świata źródłem problemu jest drastyczne zwiększenie liczby ludności, a w drugiej – jej zmniejszenie, a więc jako proste rozwiązanie jawi się zrównoważenie tych procesów. Węgrzy natomiast uważają, że ze zmniejszaniem się liczby ludności należy walczyć własnymi siłami, kładąc nacisk na wzmocnienie rodzin oraz wspieranie decyzji o posiadaniu potomstwa. Obraliśmy kierunek odmienny od europejskiego mainstreamu, ogłosiliśmy rządy stawiające w centrum uwagi rodzinę.
Do osiągnięcia sukcesu obok politycznego zamiaru niezbędne są pewność i konsekwencja, a także zapewnienie rodzinie ochrony również w najwyższych rangą przepisach prawa. Mając to na uwadze, umieściliśmy w konstytucji podstawowe zapisy prorodzinne. Węgierska konstytucja chroni życie poczęte, wyraża też wiarę, iż podstawą rodziny jest małżeństwo czy też relacja rodzice-dziecko, zawiera zapis o znaczeniu wspierania decyzji o posiadaniu potomstwa, określa, że instytucja małżeństwa jest związkiem pomiędzy mężczyzną a kobietą, zawartym na podstawie dobrowolnej decyzji, a także to, że matką jest kobieta, a ojcem mężczyzna.
Oprócz tego, że zapewniliśmy podstawy teoretyczne, zdawaliśmy sobie sprawę, że do osiągnięcia naszego celu niezbędne są podstawy ekonomiczne, wszak skuteczna polityka rodzinna jest niezwykle kosztowna. Jednocześnie uważamy, że nie ma lepszej inwestycji niż wsparcie dla rodzin, dlatego w ciągu dziesięciu lat trzykrotnie zwiększyliśmy środki budżetowe przeznaczone dla rodzin. Rząd węgierski przeznacza na wsparcie rodzin 5 proc. PKB, co oznacza prawie dwukrotność średniej krajów OECD, to najwięcej w całej Europie. Naszym celem jest pomaganie z wykorzystaniem wszystkich dostępnych narzędzi, aby narodziły się wyczekiwane dzieci, wszak dzisiaj młodzi ludzie chcieliby mieć więcej dzieci, niż ostatecznie się decydują.
Podstawą naszej polityki rodzinnej jest to, że świadczenia rodzinne wiążemy z podjęciem pracy. Zrywając z obowiązującym w poprzedniej epoce podejściem opierającym się na zasiłkach, pod znakiem odpowiedzialnej decyzji małżeństw o posiadaniu potomstwa zwiększamy przede wszystkim świadczenia związane z podjętą pracą, przywracając wartość pracy jako miejsca tworzącego społeczność. Dzięki skutecznej polityce rodzinnej w ciągu 10 lat stopa bezrobocia z 11 proc. zmniejszyła się w okresie przed pandemią do historycznych 3,4 proc., a dzisiaj znowu coraz więcej osób pracuje.
Istotne było wzmacnianie rodzin nie tylko w sensie ekonomicznym, ale i duchowym, wspieranie myślenia prorodzinnego, zapewnianie ochrony węgierskim wspólnotom popierającym takie myślenie. Mamy szczęście, ponieważ Węgrzy są ludźmi rodzinnymi, traktującymi rodzinę jako wartość. Nie pragniemy jedynie zapobiec negatywnym skutkom kryzysu demograficznego – budujemy również wspólnotę, wszak bez młodego, silnego społeczeństwa Europa i Węgry ekonomicznie i kulturalnie zginą.
Założenie rodziny jest decyzją osobistą, ale jej wpływ rozciąga się na całą społeczność. Nikomu nie mówimy, że ma się decydować na dziecko, kiedy ma to zrobić, lub też ile powinien mieć dzieci. Zapewniamy jedynie warunki, aby para, która chce mieć więcej dzieci, nie napotykała przeszkód ani finansowych, ani żadnych innych. Interesy i wymagania rodzin jawią się jako podstawowy punkt widzenia, ważniejszy niż każda decyzja polityczna.
Badania potwierdzają, że Węgrzy są najbardziej skupiającym się na rodzinie narodem w Europie. Obecnie jesteśmy na drugim miejscu w Europie pod względem odsetka osób uważających za idealne życie w dużej rodzinie. 9 na 10 Węgrów sądzi, że zamiast wspierać imigrację, należy wspierać narodziny węgierskich dzieci, a społeczeństwo węgierskie uważa, że należy pomagać młodym osobom, aby mogły jak najwcześniej decydować się na dziecko.
Stworzyliśmy najbardziej wszechstronny system pomocy rodzinie w Europie. Wspomagamy Węgrów na każdym etapie ich życia. Oferujemy pomoc finansową na początek życia, na stworzenie domu, na decyzję o dziecku i na jego wychowanie. W wyjątkowy sposób pomagamy dużym rodzinom. Wspieramy rodziców, aby byli również w stanie odpowiednio się podzielić obowiązkami służbowymi zgodnie ze swoimi wymaganiami. Pomagamy rodzicom samotnie wychowującym dzieci lub rodzicom dzieci chorych, wspomagamy starsze osoby, które stanowią ważną część rodziny.
System wsparcia rodziny planujemy tak, aby był łatwy do skalkulowania, zaplanowania i bezpieczny. Stale rozszerzamy zakres ulg i nie rezygnujemy z żadnej formy świadczenia. Nawet w czasie stanu wyjątkowego spowodowanego pandemią wprowadziliśmy nowe formy pomocy dla rodzin, aby mogły w bezpieczny sposób przetrwać ten okres.
Mamy prorodzinny system podatkowy, dzięki któremu węgierska rodzina płaci tym mniejsze podatki, im więcej dzieci wychowuje. Dwójka pracujących rodziców o średnich przychodach wychowująca trójkę dzieci zasadniczo nie płaci osobistego podatku od przychodów. Co więcej, matki co najmniej czwórki dzieci są do końca życia zwolnione z obowiązku płacenia osobistego podatku od przychodów. Z kolei od początku przyszłego roku – na wzór polski – osoby do 25. roku życia również nie będą płaciły osobistego podatku od przychodów. Zgodnie z naszym niedawno ogłoszonym planem, jeśli w roku 2021 przyrost gospodarczy wyniesie co najmniej 5,5 proc., na początku 2022 roku oddamy zatrudnionym rodzinom węgierskim znaczącą część podatku dochodowego zapłaconego w roku 2021.
W naszej polityce rodzinnej zawsze ważną rolę przypisywaliśmy tworzeniu domu, wszak założenie rodziny rozpoczyna się od stworzenia domu, pewnego miejsca. W 2015 roku zainicjowaliśmy „okręt flagowy” naszego systemu wsparcia mieszkaniowego, Ulgę Mieszkaniową dla Rodzin, czyli dotację w wysokości zależnej od liczby dzieci, o którą można wnosić również na podstawie deklaracji chęci posiadania dzieci w przyszłości, na budowę, zakup lub powiększenie domu nowego lub używanego. (Dotacja, którą mogą otrzymać rodziny, wynosi w przypadku jednego dziecka 1600 euro (7400 zł), w przypadku dwojga 7200 euro (33 000 zł), a trojga lub większej liczby 28 000 euro (129 000 zł)). Rok później wprowadziliśmy Pożyczkę Mieszkaniową dla Rodzin o oprocentowaniu nie wyższym niż 3 proc., którą można dostać na zakup nowej lub używanej nieruchomości. (W przypadku trojga lub większej liczby dzieci: 42 000 euro (193 000 zł), w przypadku dwojga: 28 000 euro (129 000 zł)). W 2018 roku wprowadziliśmy zmniejszenie zadłużenia hipotecznego rodzin. Rodziny oczekujące na drugie dziecko mogą zmniejszyć swoje zadłużenie hipoteczne o 2800 euro (13 000 zł), a rodziny oczekujące na trzecie dziecko o 11 000 euro (51 000 zł). W lipcu 2019 roku ogłosiliśmy program działań na rzecz ochrony rodziny, zawierający elementy dotyczące programu mieszkaniowego. W jego ramach umożliwiliśmy otrzymanie wsparcia finansowego przed narodzinami dziecka w formie nieoprocentowanego kredytu dla małżeństw, które planują założyć rodzinę i mieć dzieci. Jeśli urodzą się dzieci, to umorzona zostaje część kredytu (po drugim dziecku) lub jego całość (po trzecim dziecku). Nowością programu działań na rzecz ochrony rodziny jest również to, że rodziny z co najmniej trojgiem dzieci mogą się ubiegać o dotację w wysokości 7000 euro (32 000 zł) na kupno co najmniej 7-osobowego nowego samochodu.
Matkom małych dzieci gwarantujemy możliwość wyboru: do 3. roku życia dziecka mogą pozostać z nim w domu, ale mogą też wrócić do pracy, nie tracąc prawa do zasiłków rodzinnych, a więc otrzymują zasiłki należne im podczas urlopu macierzyńskiego. Powrót matek do pracy wspomaga również zwiększająca się liczba miejsc w żłobkach: otwieramy nowe żłobki – liczba miejsc w żłobkach zwiększyła się ponad półtorakrotnie w ostatnim okresie, znacząca część żłobków jest bezpłatna. Nasze zaangażowanie we wspieranie matek potwierdza fakt, że podczas pandemii zwiększyliśmy zapomogę z tytułu urodzenia dziecka. Od 1 lipca 2021 roku matki przez pół roku od urodzenia dziecka mogą otrzymać więcej pieniędzy, niż zarabiały w okresie przed porodem, a więc kobieta, która urodzi dziecko, nie traci finansowo, a wręcz przeciwnie – zyskuje.
Oznacza to zmianę podejścia w stosunku do sytuacji sprzed 10 lat, kiedy ówczesny lewicowy rząd mierzył się ze skutkami światowego kryzysu gospodarczego, likwidując zapomogi rodzinne. Dla nas natomiast podstawowym zagadnieniem jest nie tylko utrzymanie istniejących zapomóg rodzinnych, ale i przedstawienie nowych propozycji. Poza zwiększeniem kwoty zapomogi z tytułu urodzenia dziecka ruszył w styczniu tego roku największy w dziejach program mieszkaniowy, obejmujący między innymi wsparcie remontowe. W tym roku również wróciliśmy do wypłacania 13. emerytury, co zostało wstrzymane podczas wcześniejszego kryzysu przez ówczesny rząd.
Pomagamy również osobom już wychowującym dzieci. Od roku szkolnego 2020/2021 każdemu uczniowi szkoły podstawowej i ponadpodstawowej przysługują darmowe podręczniki, a 60 proc. dzieci w żłobkach i przedszkolach otrzymuje posiłki darmowe lub częściowo opłacone. Ważną zasadą jest dla nas, aby większość zapomóg rodzinnych była dostępna również dla ojców, a szczególnie wymaga podkreślenia to, że o większość zapomóg rodzinnych można wnioskować już po 12. tygodniu życia płodu.
Chociaż wiele pracy jeszcze przed nami, jedno dziesięciolecie jest wystarczającym okresem w dziedzinie demografii, aby można było dokonać podsumowania i mierzyć wyniki ilościowo. Z radością obserwujemy, że ta odważna decyzja, którą podjęliśmy 10 lat temu, zaczyna się sprawdzać i węgierski model budzi coraz większe zainteresowanie.
Wprawdzie od 1981 roku ludność Węgier stopniowo się zmniejsza, ale wydaje się, że od roku 2016 tempo zmniejszania zaczyna zwalniać. Znowu modne jest małżeństwo – liczba zawieranych małżeństw nie była taka wysoka od 1992 roku i prawie podwoiła się w stosunku do czasu sprzed 10 lat, a liczba rozwodów z kolei jest najmniejsza od 60 lat. Coraz rzadziej rozwodzą się małżeństwa posiadające dzieci. Od 2015 roku stopniowo zwiększa się liczba dzieci urodzonych w małżeństwie. Zatrzymał się proces wzrastania wieku, w którym małżeństwa podejmują decyzję o posiadaniu dziecka. W 2010 roku współczynnik dzietności wskazujący na chęć posiadania potomstwa w całej Europie zwiększył się najbardziej u nas (+24 proc.), dzięki czemu osiągnęliśmy średnią unijną. W 2020 roku był największy od 25 lat.
.Rezultaty wskazują, że wydatki poniesione na rzecz rodzin nie są zmarnowane. Ta analiza może posłużyć do wyciągnięcia wniosku, że osiągniemy cel, którym jest to, aby nas, Węgrów, było coraz więcej.
Katalin Novák
Tekst ukazał się w nr 32 miesięcznika opinii „Wszystko co Najważniejsze” [LINK].
