Czy Rosja dokonuje czystek etnicznych na Ukrainie?

Mateusz M. KRAWCZYK

Sekretarz redakcji "Wszystko Co Najważniejsze", doktorant w dyscyplinie nauk o polityce i administracji. Absolwent Akademii Młodych Dyplomatów EAD. Stypendysta Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego. Wolontariusz programu MSZ "Wolontariat Polska Pomoc 2019".

Ryc. Fabien Clairefond

zobacz inne teksty Autora

Zapraszam Państwa do osobistej podróży przez najważniejsze wydarzenia minionego tygodnia, łącząc informację i naukę, szukając zrozumienia w rzeczywistości współczesnych, globalnych wyzwań. Przemoc seksualna w czasie wojny.

Dobrej lektury,
Mateusz Krawczyk

Przegląd tygodnia:

Indie i Pakistan: Fale upałów nadal nawiedzają Indie i Pakistan. Podczas gdy maj i czerwiec są zazwyczaj najgorętszymi miesiącami w Azji Południowej, temperatury zaczęły rosnąć w marcu, a w kwietniu w niektórych częściach regionu nadal osiągały rekordowe wartości. Na obszarach Pakistanu temperatura przekroczyła 48 stopni Celsjusza.

Syria: Erdogan powiedział, że Turcja wybudowała 57 tys. z 77 tys. planowanych domów w syryjskiej prowincji Idlib. Dodał, że planuje wybudować tyle mieszkań na północy kraju, a także szkół, szpitali i innej infrastruktury, by umożliwić powrót milionowi Syryjczyków przebywających obecnie w Turcji.

Bangladesz: Od grudnia zeszłego roku władze rządowe po cichu zamknęły około 30 szkół dla uchodźców Rohingya w obozach dla uchodźców w Cox’s Bazar. Szkoły te, zbudowane przez wolontariuszy, oferują edukację tysiącom dzieci i młodzieży, które wyrwały się z ośrodków edukacyjnych prowadzonych przez agencje pomocowe i rząd.

Somalia: Grupa al-Shabab twierdzi, że przeprowadziła najbardziej śmiertelny z dotychczasowych ataków na bazę Unii Afrykańskiej. Powiązani z Al-Kaidą terroryści twierdzą, że 3 maja szturmowali i zdobyli bazę al-Baraf, 160 km na północny wschód od Mogadiszu, zabijając 170 żołnierzy, głównie burundyjskich. UA zaprzecza, jakoby baza al-Baraf padła.

Sri Lanka: Władzę kraju przyznały wojsku i policji uprawnienia do aresztowania ludzi bez nakazu. Niedobór paliwa, żywności i leków wyprowadził tysiące ludzi na ulice w czasie trwających od ponad miesiąca protestów, które do tego tygodnia miały w większości pokojowy charakter. W ostatnich dniach zginęło siedem osób, a ponad 200 zostało rannych. Premier Mahinda Rajapaksa, starszy brat urzędującego prezydenta Gotabayi Rajapaksy, podał się do dymisji.

Czy Rosja dokonuj czystek etnicznych na Ukrainie?

Burmistrz Kijowa, Witalij Kliczko jeszcze w kwietniu oskarżył Rosję o popełnianie aktów czystek etnicznych wobec narodu ukraińskiego. Wówczas odwiedził park w Kijowie, który ma nosić nazwę „Bohaterów Mariupola”. Przypomniał, że kiedyś w parku stała rzeźba, która symbolizuje przyjaźń Rosji i Ukrainy. „Jak możemy mówić o przyjaźni, kiedy Rosja nas atakuje, prowadzi kampanię czystek etnicznych przeciwko narodowi ukraińskiemu, niszczy naród ukraiński i ukraińskie miasta” – powiedział Kliczko.

Rosja ma długą tradycją dokonywania czystek etnicznych. Podczas I wojny światowej rząd rosyjski uchwalił i zaczął wprowadzać w życie przepisy likwidujące niemieckie majątki ziemskie (tj. grunty należące do obywateli rosyjskich pochodzenia niemieckiego) w pasie o szerokości od 100 do 150 km wzdłuż całej rosyjskiej granicy od Bałtyku do Morza Kaspijskiego. Podczas II wojny światowej, po inwazji Niemiec na Związek Radziecki rząd sowiecki deportował 1,2 miliona obywateli pochodzenia niemieckiego z europejskiej Rosji na Syberię i do Azji Środkowej. Po wycofaniu się wojsk niemieckich w latach 1943-44 ZSRS deportowało całą ludność krymskotatarską, kałmucką, czeczeńską, inguską, bałkańską, karaczajską i Turków meschetyjskich do Azji Środkowej pod zarzutem zbiorowej zdrady.

W latach 1944-1953 z sowieckich regionów przygranicznych na Krymie i Zakaukaziu deportowano wiele narodów – Turków, Khemszilów (Ormian muzułmańskich), Greków, Bułgarów, Ormian z rejonu Morza Czarnego, Irańczyków. Również Stalin rzekomo planował deportację na Syberię całej ludności żydowskiej w miesiącach poprzedzających jego śmierć w marcu 1953 roku. Klęska Niemiec w 1945 roku wywołała ogromną, usankcjonowaną przez społeczność międzynarodową falę czystek etnicznych w Europie Wschodniej w których ZSRR odgrywało kluczową rolę. Jednak ostatnim przykładem czystek etnicznych w Europie, który teraz niejednokrotnie jest wykorzystywany w odniesieniu do Ukrainy, jest przypadek wojny w Bośni i Hercegowinie.

Skład etniczny Bośni przed wojną w 1991 r. i po wojnie w 1998 r., zielonym kolorem oznaczeni są Bośniacy, czerwonym Serbowie i niebieskim Chorwaci.

Czystki etniczne w Bośni i Hercegowinie

Mimo że wiele różnych grup etnicznych i religijnych przez 40 lat żyło w ramach jednego państwa, zmieniło się to, gdy kraj zaczął się rozpadać. Prowincje Słowenii i Chorwacji ogłosiły niepodległość i szybko doszło do ich wojny z Serbią. Na pierwszy plan wysunęły się napięcia etniczne, a ludzie, którzy przez lata żyli w pokoju jako sąsiedzi, zwrócili się przeciwko sobie i chwycili za broń. Kiedy Bośnia próbowała się odłączyć, Serbia – pod przywództwem Slobodana Miloševicia – dokonała inwazji, twierdząc, że chce „uwolnić” serbską ludność prawosławną mieszkającą w Bośni.

W kwietnia 1992 roku Serbia rozpoczęła „etniczne oczyszczanie” terytorium Bośni, systematycznie usuwając wszystkich bośniackich muzułmanów, zwanych Bośniakami. Serbia, wraz z etnicznymi bośniackimi Serbami, zaatakowała Bośniaków i otoczyła stolicę kraju – Sarajewo. Wielu Bośniaków wtrącono do obozów koncentracyjnych, gdzie systematycznie gwałcono kobiety i dziewczęta, a innych cywilów torturowano, głodzono i mordowano. W lipcu 1995 roku Serbowie dokonali największej masakry w Europie od czasów II wojny światowej w jednym z takich obszarów – Srebrenicy.

Według spisu powszechnego z 1991 r. Bośnia i Hercegowina liczyła 4 364 574 mieszkańców, z czego 43,7% stanowili Bośniacy, 31,4% Serbowie, 17,3% Chorwaci, a 5,5% Jugosłowianie. W 1981 r. około 16% ludności było pochodzenia mieszanego. Serbowie stanowili 31% ludności Bośni i Hercegowiny, ale Karadżić twierdził, że zajmują 70% terytorium kraju. Organizatorzy czystek etnicznych chcieli zastąpić wieloetniczne społeczeństwo Bośni społeczeństwem opartym na supremacji serbskich nacjonalistów, co było postrzegane jako forma serbizacji tych obszarów. Indyjski naukowiec Radha Kumar określił takie terytorialne oddzielenie grup ze względu na ich narodowość jako „etniczny apartheid”.

Szacuje się, że od 1,0 do 1,3 miliona ludzi zostało wysiedlonych, a dziesiątki tysięcy zginęło podczas czystek etnicznych. We wrześniu 1994 roku przedstawiciele UNHCR szacowali, że z 837 000 nie-Serbów, którzy przed wojną mieszkali na kontrolowanym przez Serbów terytorium Bośni i Hercegowiny pozostało około 80 000; szacuje się, że usunięto 90% bośniackich i chorwackich mieszkańców terytorium opanowanego przez Serbów, z których prawie wszyscy zostali celowo wypędzeni ze swoich domów. Do końca wojny, pod koniec 1995 roku, siły Serbów bośniackich wypędziły lub zabiły 95% wszystkich nie-Serbów mieszkających na zaanektowanym przez nich terytorium.

Litewski muzyk Darius Mazintas gra na fortepianie przed zniszczonym podczas inwazji Rosji Centralnym Domem Kultury w Irpieniu, pod Kijowem, 26 kwietnia 2022 r.
Fot: Reuters/ Forum

Przymusowe deportacje i „obozy filtracyjne”

Eskalacja konfliktu na Ukrainie spowodowała ofiary wśród ludności cywilnej i zniszczenia infrastruktury cywilnej, zmuszając ludzi do opuszczenia swoich domów w poszukiwaniu bezpieczeństwa, ochrony i pomocy. Od 24 lutego do 3 maja 2022 roku 5 597 483 osoby zostały zmuszone do opuszczenia Ukrainy z powodu inwazji rosyjskiej. I choć wielu znalazło schronienie w krajach ościennych, to Ci którzy, z różnych powodów, wyboru lub braku alternatywy zdecydowali się pozostać w kraju często stali się osobami wewnętrznie przesiedlonymi. Od 24.02 do 03.05.2022 roku 7 700 000 osób zostało zmuszonych do przesiedlenia się na Ukrainie z powodu agresji rosyjskiej.

Trzecią kategorią osób przesiedlonych są osoby, które wbrew ich woli zostały wysiedlone z terytoriów przygranicznych Ukrainy do Rosji. O ich sytuacji ostatnio donosił rzecznik Pentagonu John Kirby, nazywając działania Rosji „niegodnymi”. „Nie mogę mówić o tym, ile jest obozów ani jak one wyglądają”, powiedział Kirby dziennikarzom zapytany o oświadczenia Kijowa, że około 1,2 miliona Ukraińców jest wysyłanych do Rosji i umieszczanych w obozach. „Ale mamy sygnały, że Ukraińcy są wywożeni wbrew swojej woli do Rosji”.

Prezydent Ukrainy Wołodymyr Żeleński powiedział, że tysiące Ukraińców zostało wysłanych na terytorium Rosji na początku kwietnia, sześć tygodni po rozpoczęciu przez Rosję inwazji. Od tego czasu liczba ta wzrosła do ponad 1,19 mln, w tym co najmniej 200 tys. dzieci, jak powiedziała rzeczniczka praw obywatelskich Ukrainy Lyudmyla Denisova.

Kirby nie określił deportacji mianem czystki etnicznej, podkreślając, że Pentagon nie jest uprawniony do dokonywania takich ustaleń. Według władz ukraińskich, wielu z tych cywilów prawdopodobnie pochodzi z Mariupola.

Wysiedleni Ukraińcy trafiają w Rosji do „obozów filtracyjnych”, jak nazywają je ukraińscy urzędnicy. Wykorzystywane są one jako ośrodki przetwarzania danych przez rosyjskie wojsko, gdzie pobiera się odciski palców i fotografuje wysiedlone przymusowo osoby. Ukraińscy urzędnicy ostrzegają, że istnienie takich obozów ma swoje echa w poprzednich rosyjskich kampaniach wojskowych, takich jak w latach 90. w Czeczenii, gdzie w prowizorycznych ośrodkach przesłuchiwano tysiące Czeczenów, a wielu z nich zaginęło.