"Polska. Francja. Intelektualny dialog"

.Rok 1958 w Polsce to ostatnie tchnienia polskiego Października. Premiery genialnych obrazów polskiej kinematografii: Eroiki Andrzeja Munka, Pętli Jerzego Hasa, a przede wszystkim Popiołu i diamentu Andrzeja Wajdy. W tym samym jednak roku służby bezpieczeństwa włamały się do Pałacu Prymasowskiego na Jasnej Górze i dokonały rewizji dokumentów Kardynała Wyszyńskiego. Zbigniew Herbert zamiast pisać wiersze dostał zatrudnienie w Centralnym Zarządzie Torfowisk. W 1958 roku we Francji narodziła się V Republika zaprojektowana i uszyta na miarę jej twórcy – Charlesa de Gaulle’a.

Gdy coraz pokaźniejsza grupa polskich intelektualistów zaczęła dostrzegać błędy konstrukcyjne socrealizmu, we Francji heglowskie ukąszenie i egzystencjalizm trwały w najlepsze…

Tego samego 1958 roku powstał na Uniwersytecie Warszawskim – na mocy rządowej umowy bilateralnej – Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich, intelektualny archipelag, przestrzeń spotkań i akademickich dysput: „Już przy wejściu uderzał tu całkiem inny zapach – wspomina w Madame Antoni Libera – przyjemny, delikatny, swoiście odurzający: subtelna (nie « słodki ») konwalia, zmieszany z oparami szlachetnego tytoniu… gitanów i gauloisów (…) Stojące na półkach książki oraz gazety i pisma, rozłożone starannie na lekko pochylonym blacie (…) Grzbiety ich okładek (lub nierzadko obwolut) mieniły się kolorami i lśniły laminatem lub sztywnym celofanem, jakich w żadnym z państw stron Układu Warszawskiego nie używano”.

Tyle literatura…

.Pierwszym dyrektorem Ośrodka został Michel Foucault, który lwią część „Historii szaleństwa w dobie klasycyzmu” napisał w Warszawie. W wyniku esbeckiej prowokacji francuski filozof musiał opuścić Polskę. Władze przyglądały się działalności placówki akademickiej z nieufnością: kontrolowały, inwigilowały, podsłuchiwały, przeglądały listy…

W ramach obchodów dwusetlecia Uniwersytetu Warszawskiego Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich rozpoczął pracę nad cyfryzacją swoich archiwów. Zachowały się unikalne dokumenty. Notatki Foucaulta, listy pisane przez Jean Fabre’a, Aleksandra Gieysztora, Nathalie Sarraute, Jarosława Iwaszkiewicza czy Jacques’a le Goffa.

Służby bezpieczeństwa PRL-u musiały popaść w niezły ambaras czytając odpowiedź Rollanda Barthes’a na zaproszenie do wygłoszenia w Warszawie odczytów: „proponuję dwa tematy wystąpień, mając nadzieję, że to wystarczy: (1) dla Instytutu [francuskiego – przyp. autorów]: Surrealizm a pojęcie znaku, gdzie proponuję namysł nad surrealizmem pod kątem problematyki znaczeń w literaturze. (2) na seminaria na Uniwersytecie [Warszawskim – przyp. autorów]: Ruch strukturalistów. Będę analizował kilka badań (bardzo różnych) o strukturalistycznym rodowodzie. Mógłbym nawet jeszcze bardziej zawęzić moje wystąpienie nazywając je po prostu: czym jest semiologia?” (10 lutego 1963 r.). W Ośrodku dyskutowano m.in. o bandytyzmie we Francji w XVIII i XIX wieku, o urbanizmie, o sprawie Galileusza… Nad Wisłę przyjeżdżały wówczas tuzy francuskiej humanistyki.

Tyle o działalności wywrotowej Ośrodka przed 1989 rokiem…

.Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich pozostał miejscem wyjątkowym na mapie intelektualnej Warszawy. Ośrodek to przede wszystkim Uniwersytet Warszawski. Obecnie najlepszy ośrodek akademicki w kraju. Staramy się, na własną, skromną skalę, współtworzyć sukces uczelni, która od początku naszego istnienia z życzliwością nas wspiera.

Ośrodek to również biblioteka nosząca imię swojego pierwszego dyrektora – Michela Foucaulta – której księgozbiór liczy ponad 20 tyś. pozycji.

Placówka mieszcząca się obecnie przy ul. Dobrej 55 pozostała wierna swojej tradycji. Wciąż odbywają się tutaj seminaria i konferencje akademickie. W tym roku zainicjowano nowy cykl spotkań pt. „Myśl francuska XXI wieku”. Współorganizatorem wydarzeń jest Instytut Francuski. A partnerami cyklu są znaczące platformy intelektualne działające w Polsce. Wraz z Teologią Polityczną zaproszono do Polski Rémiego Brague’a, autora monumentalnej trylogii o wpływach trzech głównych monoteistycznych religii na współczesne prawo i społeczeństwa europejskie. Ośrodek realizuje polsko-francuskie „tematy tygodnia” wraz z Kulturą Liberalną. Prowadzi własne badania o francuskich i polskich menedżerach… Ośrodek otwiera się na środowiska poza akademickie, korzysta ze wsparcia sektora prywatnego.

Niegdyś Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich był przestrzenią wolności w szarej socrealistycznej Warszawie. Dziś, w momencie, gdy wymiana myśli staje się coraz trudniejsza, chce łączyć bardzo odległe od siebie środowiska, o różnych orientacjach i podejściach, różniących się również pod względem politycznym i ideologicznym, z Francji i Polski.

Paul Gradvohl
Marcin Darmas