20-lecie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

23 lipca 2003 r. Sejm RP przyjął ustawę o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Określiła ona przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków.

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

.Dokładnie 20 lat temu, 23 lipca 2003 przyjęta została ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, która wprowadziła szereg istotnych zmian w podejściu do ochrony zabytków. Jest ona najważniejszym aktem prawnym regulującym kwestie dziedzictwa, który zintegrował działania renowacyjne i rewitalizacyjne na terenie całego kraju, przyczyniając się do zachowania wielu ważnych obiektów historycznych. W 2018 roku została przyjęta nowelizacja ustawy, w związku z którą uregulowane zostały wykroczenia, przestępstwa przeciw zabytkom oraz delikty administracyjne obciążone karami finansowymi.

Czym w świetle prawa jest zabytek?

.Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie tylko zdefiniowała czym jest zabytek, ale również w kontekście prawnym wprowadziła takie terminy jak: „zabytek nieruchomy”, „zabytek ruchomy” oraz „zabytek archeologiczny”. Uregulowała również szereg działań wiążących się z zabytkami, wśród których znalazły się prace konserwatorskie, prace restauratorskie, czy badania konserwatorskie i badania architektoniczne. Poruszone zostały w niej również takie kwestie jak to czym jest historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, krajobraz kulturowy, czy historyczny zespół budowlany.

Zgodni z ustawą z 23 lipca 2003 r. za zabytek można uznać nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Tym samym zgodnie z tą prawną definicją zabytek jest stylowo, historycznie lub kulturalnie związany z okresem lub epoką zakończoną. Należy pamiętać, że nie reguluje ona jednak granicy czasowej, typologicznej, które warunkowałyby uznanie obiektu za zabytek. Ustawa utrzymuje dotychczas stosowany podział zabytków na zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne.

Działania mające na celu ochronę zabytków

.Jak można przeczytać w artykule 4 ustawy, ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu:

1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;

2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;

3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;

4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;

5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;

6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Znaczenie ustawy o ochronie zabytków

.Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego dr Jarosław Sellin w czasie otwarcia konferencji „20 lat Ustawy o ochronie o zabytków i opiece nad zabytkami”, która w dniach 3-4 lipca odbywała się w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, stwierdził, iż że ustawa rozszerzyła zapisy dotyczące Pomników Historii. „Ta forma ochrony, funkcjonująca w praktyce od 1994 r., stała się kluczowym „projektem dziedzictwa” w obszarze promocji i nobilitacji, najważniejszych dla polskiej kultury obiektów i zespołów zabytkowych” – zaznaczył.

Sellin zauważył także, iż „Od 2003 roku ochrona zabytków nie jest już wyłącznie kompetencją administracji rządowej, ale także jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli. Dzięki temu obecnie obowiązująca ustawa przewiduje szerszy krąg form ochrony zabytków obejmujących ustanowienie parku kulturowego oraz objęcie danego zabytku ochroną w ramach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Znacznie zmienił się status ewidencji zabytków, która szerzej ujmuje pojęcie zabytku chronionego, obejmując zbiór zabytków zarówno wpisanych, jak i niewpisanych do rejestru”.

Przywracanie zabytkowego Wrocławia

.Na temat procesu przywracania zabytkowego charakteru Wrocławia, a także konserwacji dzieł sztuki ze stolicy Dolnego Śląska, na łamach „Wszystko Co Najważniejsze” pisze Piotr OSZCZANOWSKI w tekście „Wrocław i konserwacja zabytków„.

„Kulminacją była niespotykana dotąd skala reakcji na prace budowlane podjęte przy budynku na rogu ul. Ruskiej i Kazimierza Wielkiego, bramy prowadzącej do Zaułka Solnego, historia elewatora „Odra” przy ul. Rychtalskiej czy też wozowni przy ul. Orlej. Każda krytyka i dyskusja jest w moim przekonaniu dopuszczalna, więcej – jak najbardziej wskazana. Dla mnie, który reprezentuje środowisko akademickie, jest to rzecz oczywista”.

„We Wrocławiu, jak w żadnym innym mieście, widać postęp w skali nakładów finansowych przeznaczonych na wszelkiego typu prace konserwatorskie. Niektóre kościoły – jak na przykład pw. św. Elżbiety czy też katedra – zmieniły się w ostatniej dekadzie nie do poznania. Już nie dziesiątkom lecz setkom epitafiów i pomników nagrobnych dano szanse na przetrwanie; już nie pojedyncze, ale większość wrocławskich świątyń odzyskało świetność swoich elewacji i fasad”.

„Oczywiście – skala potrzeb nadal pozostaje nieograniczona, a potrzeby wręcz wzrastają, niż ich ubywa. Coraz to młodsze kreacje architektoniczne uzyskują „stygmat” zabytku i coraz większa jest nasza wrażliwość na wytwory przeszłości. Dzisiaj spieramy się o to, czy architektura lat 60. lub 80. XX wieku jest już zabytkowa? Czy spełnia ona te wymogi, jakie stawiamy dziełu zabytkowemu? Czy deficyt materiałów i technologii, fuszerka wykonania, to przysłowiowe signum temporis i wartość dodana tych realizacji architektonicznych, godna jest prawnej i instytucjonalnej ochrony? Czy „zapaść” estetyczna naszego wczesnego kapitalizmu to cnota, czy też przywara? Nie mi wypowiadać się w tych kwestiach. Jednak ważne jest, że one są stawiane. Że generują dyskusję, że nawet dzielą środowisko specjalistów architektów, urbanistów, historyków sztuki, muzealników, konserwatorów. Tu jakże ważna jest rola tegoż środowiska, równie ważna jest misja, którą winni wypełniać dziennikarze. To oni powinni „kanalizować” i cywilizować te spory, dać możliwość wypowiedzenia się i obrony swoich argumentów oraz poczynań tak jednej, jak i drugiej stronie. Stać powinni na straży obiektywizmu, karcić demagogię i hejterostwo. Czy dużo oczekuję?” – pisze Piotr OSZCZANOWSKI.

Zagrożone ukraińskie dziedzictwo narodowe

.Na temat zagrożonych zniszczeniem przez rosyjskiego agresora ukraińskich zabytków, które zostały wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO na łamach “Wszystko Co Najważniejsze” pisze prof. Michał KLEIBER w tekście “Alert UNESCO dla Ukrainy“.

“Wśród zagrożonych miejsc olbrzymiej, globalnej wagi są z pewnością miejsca znajdujące się na niezwykle prestiżowej liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na terenie Ukrainy istnieje siedem miejsc z tej listy, a cztery z nich znajdują się w dużych miastach – Kijowie, Lwowie, Czerniowcach i Sewastopolu – co w aktualnych realiach agresji naraża je bezpośrednio na zniszczenie. Nie jest oczywiście żadną pociechą, że zniszczenie dwu z siedmiu miejsc już obecnych na liście UNESCO nie wydaje się możliwe z czysto praktycznych powodów. Nie ulegną zapewne dewastacji obiekt znajdujący się dzisiaj na będącym pod całkowitą kontrolą Rosji Krymie (Chersonez Taurydzki będący pozostałością greckiej kolonii sięgającej czasów V w. p.n.e.) bądź pierwotne lasy bukowe w ukraińskich Karpatach przy granicy z Polską, Słowacją i Rumunią”.

.“Pozostałym miejscom z listy UNESCO grozi poważne niebezpieczeństwo. Wśród nich jest niewątpliwie Stare Miasto we Lwowie ze swymi licznymi, niezwykle cennymi zabytkami. Historycznie to ważny ośrodek regionu Galicji, a dziś zachodniej Ukrainy, miasto wielu kultur, narodów i religii, którego odwiedziny są wręcz niezbędne do zrozumienia współczesnej Ukrainy. Lwów został założony ok. 1250 roku. Dogodne położenie geograficzne sprzyjało rozwojowi miasta stającego się głównym ośrodkiem administracyjnym, religijnym i handlowym regionu Galicji. W ścisłym centrum miasta znajduje się kryjąca wiele ciekawych budowli starówka ze średniowieczną siatką ulic otoczoną renesansowymi i barokowymi zabudowaniami. Na pobliskim wzgórzu wznoszą się ruiny Wysokiego Zamku. Wraz z podzamczem ta część miasta stanowi najstarszą jego część, sięgającą V wieku. O wielokulturowości miasta świadczą liczne kościoły różnych wyznań. Najważniejszym z nich jest położona w centrum, pochodząca z czasów gotyku, łacińska bazylika archikatedralna pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Z XIV wieku pochodzą katedra ormiańska oraz położony w południowo-zachodniej części, zbudowany na planie krzyża greckiego prawosławny sobór św. Jura ze słynną ikoną Matki Boskiej Trembowelskiej” – pisze prof. Michał KLEIBER.

WszystkoCoNajważniejsze/MJ