Jak powstały Legiony Polskie?

27 sierpnia 1914 roku decyzją austriackiego wodza naczelnego arcyksięcia Fryderyka oraz Naczelnej Komendy Armii powołano do życia Legion Zachodni w Krakowie i Legion Wschodni we Lwowie. Jednostki te stanowić miały jako Legiony Polskie wsparcie dla sił habsburskich walczących w I wojnie światowej. Z polskiej perspektywy były natomiast militarną reprezentacją mającego nadzieje na odzyskanie niepodległości narodu.

Legiony Polskie: okoliczności powstania

.28 lipca 1914 roku Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. Uruchomiło to lawinę wydarzeń, która w ciągu tygodnia doprowadziła do wybuchu I wojny światowej. Po jednej stronie poza państwem Habsburgów znalazło się Cesarstwo Niemieckie, po drugiej – złączone silnym przymierzem Rosja, Francja i Wielka Brytania. Sytuacja ta odpowiadała Polakom wyglądającym okazji do podjęcia skutecznej walki o niepodległość. Galicyjscy działacze polityczni i wojskowi widzieli pewne perspektywy w związku z Austrią i walce przeciwko Rosji. Dlatego też tuż po rozpoczęciu wojny poczęto formować u boku cesarskiej armii oddziały polskie.

3 sierpnia w oparciu o szeregi rekrutujących od kilku lat Związku Strzeleckiego oraz Polskich Drużyn Strzeleckich Józef Piłsudski utworzył Pierwszą Kompanię Kadrową. Tworzyło ją około 150 żołnierzy, którzy mieli wkroczyć na obszar zaboru rosyjskiego i tam wywołać narodowe powstanie. Plan jednak nie powiódł się. Wprawdzie „Kadrówka” 6 sierpnia przeszła przez granicę, a 12 sierpnia uczestniczyła w zajmowaniu Kielc, ale już niebawem musiała powrócić do Galicji. Odzew społeczny na miejscu okazał się bowiem mniejszy niż się spodziewano.

W tym czasie w Krakowie powstał Naczelny Komitet Narodowy z prezydentem miasta, Juliuszem Leo, na czele. Organ ten zrzeszał przedstawicieli wszystkich liczących się polskich stronnictw politycznych, w tym ludowców, socjalistów, konserwatystów i demokratów. Pod kątem administracyjnym wydzielono z niego krakowską Sekcję Zachodnią oraz Sekcję Wschodnią z siedzibą we Lwowie. W oparciu o taki sam schemat zaczęto również organizować nowe oddziały wojskowe. Zgodnie z decyzjami austriackiej armii, polskie siły miały składać się z ochotników i posiadać pewną autonomię. Ich żołnierzom nadano znak rozpoznawczy w postaci czarno-żołtych opasek na ramionach, nawiązujących kolorystyką do ówczesnych austriackich barw narodowych.

Niepowodzenia Legionu Wschodniego

.Legion Wschodni (lwowski) stosunkowo szybko zgromadził kilka tysięcy rekrutów. Od początku swojego istnienia był jednak sabotowany przez lokalnych polityków biorących udział w jego tworzeniu. Panowały wśród nich nastroje rusofilskie. Drogę do niepodległości widzieli oni u boku carów, a nie habsburskich cesarzy. Podejściem takim odznaczali się między innymi Tadeusz Cieński, hrabia Aleksander Skarbek i późniejszy minister II Rzeczpospolitej Stanisław Grabski. Ich planom sprzyjał rozwój sytuacji na froncie. Siły rosyjskie stosunkowo szybko zajęły Lwów, a formujące się wciąż oddziały polskie ewakuować musiały się na zachód.

Działacze Sekcji Wschodniej Naczelnego Komitetu Narodowego zachęcali żołnierzy Legionu do przechodzenia na stronę rosyjską, a później podjęli decyzję o rozwiązaniu jednostki. Taki sam rozkaz w obliczu rozwoju wypadków wyszedł 21 września z austriackiej Naczelnej Komendy Armii. W miejsce Legionu powołany został 3 Pułk Piechoty, którego komendantem został niebawem Józef Haller.

Sukcesy Legionu Zachodniego

.Legion Zachodni kształtował się w o wiele bardziej sprzyjających warunkach. Jego trzon stanowili członkowie zawróconej z Kongresówki Pierwszej Kompanii Kadrowej. Organizacja oddziałów wspierana była też przez samego Józefa Piłsudskiego, który pragnął włączenia się Polaków do walki, nawet jeśli miałoby to odbyć się w ramach austriackiej armii. Na czele Legionu stanął wpierw generał Rajmund Baczyński, a po jego awansie – generał Karol Durski-Trzaska.

W Krakowie udało się zgromadzić kilka tysięcy ochotników. W 1914 sformowane zostały trzy pułki – w tym jeden z dawnych rekrutów Legionu Wschodniego. Później powstały jeszcze dwa kolejne. Reorganizacja kształtujących się polskich sił wojskowych nastąpiła w grudniu 1914 roku. Legion Zachodni przekształcono w I Brygadę Legionów Polskich, nad którą komendę objął Józef Piłsudski. Jednocześnie zaplanowano sformowanie kolejnych dwóch brygad, co nastąpiło w maju 1915 roku.

Podczas I wojny światowej Legiony Polskie uczestniczyły w szeregu ciężkich walk. Wsławiły się między innymi w bitwach pod Rafajłową (23/24 stycznia 1915), Jastkowem (31 lipca – 3 sierpnia 1915) czy Kostiuchnówką (4–6 lipca 1916). Legiony Polskie stały się symbolem polskiej walki o odrodzenie Rzeczpospolitej. Jednocześnie stanowiły ważny punkt w karierze wielu ludzi, którzy później mieli wejść w skład politycznych elit II RP.

Rozbiorowa prehistoria polskiej nowoczesności

.O polskiej drodze do niepodległości pisze dla „Wszystko co Najważniejsze” socjolog i geograf społeczny, PROF. Tomasz ZARYCKI.

„Pisana, szczególnie z perspektywy narodowej, historia Polski każe nam doceniać przede wszystkim najodważniejsze środowiska bojowników o wolność, ich decyzje traktować jako jedynie słuszne, a historyczną trajektorię kraju z jej dramatycznymi walkami powstańczymi jako opartą na optymalnych wyborach politycznych, a przynajmniej realnie osiągalną. Bardziej zdystansowana analiza socjologiczna może jednak wnosić nieco inną perspektywę. W szczególności pokazać może, że elity każdego kraju, które są głównym motorem jego rozwoju, są zwykle podzielone, zarówno ze względów politycznych, jak i różnych interesów materialnych.” – zauważa PROF. Tomasz ZARYCKI.

Stwierdza on też, że „w końcu XIX w. mamy dwie radykalne idee, które okazują się szczególnie atrakcyjne dla aspirującej do podwyższenia swojego statusu inteligencji z Europy Środkowej i Wschodniej. Chodzi z jednej strony o idee rewolucji społecznej, a z drugiej o idee narodowego samostanowienia. Pomiędzy nimi a szeroko rozumianą ideologią nowoczesności powstaje istotne napięcie. Rewolucja ma bowiem zerwać podstawową ciągłość struktur społecznych, której jak wspomniano, nowoczesność miała być de facto wsparciem. Ruchy niepodległościowe podważają zaś dominujący do 1914 r. ład imperialny.

„Nowoczesność była w jego kontekście przede wszystkim ideologią burżuazji i awansującego mieszczaństwa. Miała legitymizować przejęcie przez nie władzy od elit feudalnych pod hasłami demokratyzacji, sprawiedliwości społecznej i efektywności, którą gwarantować ma do dziś nauka zastępująca religię. Hasła rewolucyjne bazowały zaś na doprowadzeniu wspomnianych ideałów do skrajności, co oznaczało również marginalizację czy też nawet eliminację pierwotnych promotorów owych idei, a więc mieszczaństwa i burżuazji. Hasła niepodległościowe bazowały tymczasem na próbie wpisania wspomnianych ideałów w ramy ideologii samostanowienia narodowego.” – pisze PROF. Tomasz ZARYCKI.