31 stycznia 1985 roku w Monachium zmarł Józef Mackiewicz, wybitny polski pisarz, dziennikarz, publicysta, żołnierz. Był autorem licznych książek, artykułów, felietonów, reportaży i sztuk teatralnych.
.Współcześnie znany jest m.in. jako świadek ekshumacji oficerów polskich zamordowanych przez NKWD oraz autor pracy „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów 1945–1946″ – szczegółowego raportu opracowanego na zlecenie Biura Studiów 2. Korpusu i gen. Władysława Andersa. W komunikacie Instytutu Pamięci Narodowej przeczytać można, że „była to pierwsza, szczegółowo udokumentowana praca polskiego autora wskazująca na Stalina i NKWD jako sprawców mordu katyńskiego”.
Józef Mackiewicz – życiorys
.Józef Mackiewicz urodził się 1 kwietnia 1902 r. jako syn Antoniego Mackiewicza i Marii Pietraszkiewicz. Pięć lat po jego narodzinach Mackiewiczowie przenieśli się do Wilna, gdzie Józef podjął naukę (1910 r.). W przeddzień wybuchu I wojny światowej zmarł Antoni Mackiewicz (maj 1914 r.). Niedługo później Niemcy zajęli Wilno (wrzesień 1915 r.).
Jako nastolatek Józef Mackiewicz wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Wstąpił do 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej oraz 13. Pułku Ułanów Wileńskich. Po wojnie kontynuował edukację. Rozpoczął studia zoologiczne na Uniwersytecie Warszawskim, następnie uczęszczał na Uniwersytet im. Stefana Batorego w Wilnie. Najbardziej interesowała go ornitologia.
W roku 1924 poślubił Antoninę Kopańską. Para doczekała się jednego dziecka – córki Haliny. Ich związek wkrótce się rozpadł, co pozwoliło Józefowi wejść w relację z Barbarą Toporską, która pozostała jego partnerką życiową aż do śmierci. W 1973 r., kiedy zmarła Antonina Kopańska, Józef Mackiewicz i Barbara Toporska wzięli ślub katolicki.
Od 1922 r. Józef Mackiewicz rozpoczął pracę jako dziennikarz. Podjął wówczas pracę w dzienniku „Słowo”, którego redaktorem był słynny Stanisław Cat-Mackiewicz, brat Józefa. Z pismem tym związany był do 1939 r.
Po wybuchu II wojny światowej nadal mieszkał na Litwie i pracował jako publicysta. Sytuacja uległa jednak zmianie w 1940 r., kiedy rząd Republiki Litewskiej pozbawił Józefa praw do wydawania jakichkolwiek tekstów. Następnie pracował jako drwal do czasu nastania wojny niemiecko-sowieckiej (1941 r.). Wówczas wrócił do publikowania tekstów („Goniec Codzienny”).
W roku 1943 pojechał do Katynia, gdzie był świadkiem ekshumacji polskich oficerów zamordowanych przez NKWD. Rok później, chcąc uniknąć kolejnej okupacji sowieckiej, Józef Mackiewicz wraz z rodziną wyjechał z Wilna. Przedostał się wpierw do Warszawy, następnie do Krakowa, a stamtąd do Wiednia, Mediolanu i dalej do Rzymu. W stolicy Włoch rozpoczął współpracę z Oddziałem Kultury i Prasy 2. Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa. To właśnie wtedy powstał raport pt. „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów 1945–1946″.
W kolejnych latach Mackiewicz zamieszkał w Londynie (1947-1955), gdzie – podobnie jak w Italii – kontynuował pracę dziennikarską. Współpracował wówczas m.in. z londyńskimi „Wiadomościami” (red. Mieczysław Grydzewski) i paryską „Kulturą” (red. Jerzy Giedroyc), a także z prasą kilku krajów bloku wschodniego.
U schyłku l. 40. XX w. Mackiewicz wydawał prace poświęcone zbrodni katyńskiej. W roku 1952 – jako jeden z głównych świadków zbrodni – zeznawał przed Komisją Maddena (Specjalna Komisja Śledcza do Zbadania Faktów, Dowodów i Okoliczności Mordu w Lesie Katyńskim Izby Reprezentantów Kongresu Stanów Zjednoczonych).
W 1955 r. Józef Mackiewicz wraz z Barbarą Toporską przenieśli się do Monachium, gdzie mieszkali aż śmierci. To właśnie tam Mackiewicz stworzył swoje najsłynniejsze powieści, takie jak Droga donikąd (1955), Kontra (1957), Sprawa pułkownika Miasojedowa (1962), Zwycięstwo prowokacji (1962), Lewa wolna (1965) i Nie trzeba głośno mówić (1969).
W 1971 r. Józef Mackiewicz został oznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta przez prezydenta RP na Uchodźstwie Augusta Zaleskiego. Trzy lata później uniwersytet amerykański w Kansas zgłosił pisarza do literackiej Nagrody Nobla.
31 stycznia 1985 r. Mackiewicz zmarł. Na rok 2023 przypada 38. rocznica tego wydarzenia.
Zbrodnia katyńska
.„Badanie historii epoki sowieckiej, w tym represji i terroru politycznego, oraz upowszechnianie rzetelnej wiedzy historycznej to nasze dążenie do przeciwstawienia się próżni w tej dziedzinie w świadomości społecznej” – twierdzi Aleksandr GURJANOW, rosyjski fizyk i historyk, koordynator Komisji Polskiej Stowarzyszenia „Memoriał”.
„Historycy często przypominają o wydarzeniach, o których nie chcemy pamiętać. Pamięć człowieka jest nastawiona na odpychanie od siebie przykrej wiedzy, przełamanie tego jest trudne. Mechanizm odrzucania wiedzy o zbrodniach jest uniwersalny. Nie dotyczy tylko epoki Związku Radzieckiego, taka jest natura ludzka”.
„Ale nie tylko z tego powodu mało kto w ZSRR znał prawdę o zbrodni katyńskiej. Władze sowieckie serwowały światu i własnym obywatelom „kłamstwo katyńskie” – twierdziły, że jeńców polskich rozstrzelali Niemcy. Dopiero w 1990 r. ZSRR oficjalnie przyznał, że dopuścił się zbrodni w Katyniu. Doszło do tego za przyzwoleniem ostatniego przywódcy ZSRR Michaiła Gorbaczowa, który przedtem przez co najmniej dwa lata sprzeciwiał się oficjalnemu uznaniu sowieckiego sprawstwa tej zbrodni“.
„Pamięć o zbrodni katyńskiej przetrwała, bo od samego odkrycia w 1943 roku grobów w Katyniu przez Niemców i ujawnienia sowieckiej zagłady polskich jeńców z obozu w Kozielsku była pielęgnowana przez wiele osób, przede wszystkim przez rodziny ofiar”.
Jak pisze Jane ROGOYSKA, brytyjska pisarka i filmowiec polskiego pochodzenia, „Zachodowi często zdarza się nie doceniać wyrafinowania sowiecko-rosyjskiego systemu dezinformacji. Katyń przypomina nam o ciągłości metod stosowanych przez NKWD, KGB i FSB”.
„Odkrycie przez nazistów masowych grobów z ciałami polskich oficerów w Lesie Katyńskim pod Smoleńskiem było jedną z najbardziej dramatycznych chwil w historii II wojny światowej, która miała jeszcze pokazać swoje najgorsze oblicze”.
„Rozgorzał zażarty publiczny spór, podczas którego Wielka Brytania i Stany Zjednoczony stanęły przed dylematem nie do pozazdroszczenia: ich największy wróg oskarżał o potworną zbrodnię bardzo potrzebnego sojusznika, choć obdarzanego małym zaufaniem. Sojusznik natomiast oskarżał o to samo wspólnego wroga. W środku znajdowała się bezsilna Polska ze swoim głośnym i bardzo niewygodnym wołaniem o sprawiedliwość“.
.„W obliczu niepowodzenia wysiłków dyplomatycznych generał Anders postanowił podjąć swoje własne śledztwo. Zadanie to powierzył malarzowi Józefowi Czapskiemu, byłemu więźniowi obozu w Starobielsku, gdzie przetrzymywano wielu zaginionych oficerów. Czapski wyruszył w swoją podróż z początkiem roku 1942, wyposażony w listy polecające od generałów Andersa i Sikorskiego do generała Żukowa i majora Rajchmana, które jak naiwnie wierzył, miały mu zapewnić natychmiastowy dostęp do osób na szczycie NKWD” – przypomina Jane ROGOYSKA we „Wszystko Co Najważniejsze”.
Oprac. Patryk Palka
