Listy Franza Kafki do Mileny Jesenskiej odsłaniają nieznane oblicze egzystencjalnego pisarza

Franza Kafkę postrzegamy jako spętanego obsesjami, lękami i nadwrażliwością. Nie znam jednak Kafki tak czułego, lirycznego i przejmującego jak w listach do Mileny Jesenskiej. Jest po prostu romantycznym kochankiem – powiedział literaturoznawca prof. Ryszard Koziołek, odnosząc się do listów jakie Franz Kafka pisał do Mileny Jasenskiej.

Listy Franza Kafki do Mileny Jesenskiej

.,Listy Franza Kafki do Mileny Jesenskiej – czeskiej dziennikarki, pisarki i tłumaczki – to pierwsze kompletne wydanie uzupełnione o brakujące listy, korespondencję z pisarzem i kompozytorem Maxem Brodem oraz wybór felietonów samej Mileny Jesenskiej.

Franz Kafka i Milena Jesenska spotkali się (nie licząc epizodycznych odwiedzin chorego Franza Kafki przez Milenę Jesenską w Pradze) ledwie dwa razy. W 1920 r. w Wiedniu spędzili cztery dni na przełomie czerwca i lipca oraz widzieli się 14 i 15 sierpnia w Gmund. Pisać zaczęli do siebie w kwietniu 1920 r., a zerwali ze sobą w styczniu 1921 r. Później wymieniali jedynie pojedyncze, coraz bardziej oficjalne listy i pocztówki. Ostatnia została wysłana na Boże Narodzenie 1923 r.

W rozmowie literaturoznawca i autor przedmowy do nowej edycji listów, rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. Ryszard Koziołek zwrócił uwagę, że obraz Franza Kafki wyłaniający się z listów do Mileny Jesenskiej jest zupełnie inny niż ten, który wynosimy z literackiej edukacji szkolnej. „Czytamy wówczas jego «Proces», czasami także opowiadania. Franz Kafka wyłania się z nich jako autor, który stworzył wstrząsającą i proroczą alegorię świata oraz człowieka zniewolonego przez nieprzeniknione i tajemnicze siły” – wyjaśnił. „W zależności od wykładni można ułożyć z tego zapis psychozy lub prototyp społeczeństwa totalitarnego” – dodał.

Pisarz spętany obsesjami, lękami i nadwrażliwością?

.Wskazał także, że biografia Franza Kafki koresponduje z tym wyobrażeniem. „Postrzegamy go jako spętanego obsesjami, lękami i nadwrażliwością, która czyni go zakładnikiem życia zewnętrznego” – przypomniał. Zwrócił także uwagę na tradycję, z której wywodził się Franz Kafka. „Pochodził z żydowskiej rodziny. Był więc pod presją tradycji, w myśl której judaistyczny Bóg jest okrutny, surowy i karzący. W prostym freudyzmie tę rolę przejął ojciec – Hermann Kafka, a uzupełnieniem był urzędniczy świat, ze swoimi hierarchiami i procedurami oraz bezdusznością i biurokracją” – powiedział.

Tymczasem tom listów do Mileny Jesenskiej – jak wskazał – pokazuje czytelnikowi Franza Kafkę lirycznego. „Oczywiście, jest to liryzm na egzystencjalnych sterydach. Wszystkie obsesje, które znamy z twórczości Franza Kafki, są połączone z miłością. Nie znam jednak Franza Kafki tak czułego, lirycznego i przejmującego jak właśnie w tych listach. Jest po prostu romantycznym kochankiem. Jeśli chcemy zadać sobie pytanie, czy Franz Kafka był zdolny do niespełnionej miłości romantycznej, to te listy pokazują, że zdecydowanie tak” – powiedział. Literaturoznawca stawia w związku z tym Franza Kafkę obok Wertera czy Gustawa z IV części „Dziadów”. „Franz Kafka karmił się strzępami miłości, a także marzeniem i fantazją na ten temat” – dodał.

Kobiety w życiu Franza Kafki

.Milena Jesenska nie była jedyną kobietą w życiu Franza Kafki. Z relacji z Felicją Bauer zachowało się pięćset listów. W czasie, kiedy zaczęła się jego miłość do Mileny Jesenskiej, Franz Kafka zaręczony był z Julie Wohryzek. Ostatnią kobietą w jego życiu była Dora Diamant. Jak podkreślił prof. Ryszard Koziołek, „każdy z tych związków był inny”. „Relacją z Mileną, poza właściwie jedną wspólną nocą, była wypełniona głównie korespondencją opowiadającą o miłości niemożliwej. Pozostałe związki były jednak bardziej osadzone w rzeczywistości, opierały się na bezpośrednich relacjach intymnych i trzeźwym planowaniu życia z drugą osobą” – wyjaśnił. W przypadku Mileny mamy do czynienia wyłącznie ze strzępami epizodów.

Relacja Franza Kafki i Mileny Jesenskiej była oparta także na więzi intelektualnej. „Milenę od innych wybranek Kafki odróżnia jej talent literacki, pisała świetnie. Mamy na to dowód niestety nie w samych listach do Kafki, ale w listach do Maxa Broda, w których znajdziemy próbę jej niesamowitego talentu obserwacyjnego i zdolności uchwycenia osobowości Kafki” – podkreślił prof. Ryszard Koziołek. O tym, że Milena miała świetne pióro i potrafiła nim doskonale władać, świadczy także publicystyka jej autorstwa. „Myślę, że gdybyśmy mieli komplet listów Mileny i moglibyśmy je obok siebie zestawić, to rozumielibyśmy lepiej, dlaczego Kafka tak głęboko w tę relację wszedł” – dodał. Kafka zdecydował także o powierzeniu Milenie rękopisów swoich dzieł, na czele z „Dziennikami”. „To chyba najlepszy dowód na to, jak bardzo Kafka ufał Milenie długo po tym, jak ich relacja się zakończyła. W Kafce Milena została do końca życia” – podkreślił.

W rozmowie prof. Ryszard Koziołek przyznał się także do „falsyfikacji”, której się dopuścił w czasach studenckich. „Moja miłość do miłości Franza i Mileny ma swoje odległe korzenie, sięga czasów studiów polonistycznych. W studiu radiowym razem z moim kolegą postanowiliśmy zainscenizować tę historię, jednak brakowało nam listów Mileny Jesenskiej do Kafki. W związku z tym z całą bezczelnością młodości uznaliśmy, że w takim razie trzeba te listy napisać, a przynajmniej kilka z nich. Padło na mnie, w związku z tym za pomocą biografii i listów przytoczonych przez Maxa Broda oraz wyimków sugerujących, co mogło być w listach otrzymywanych przez Kafkę, stworzyłem kilka brakujących listów Mileny Jesenskiej” – opowiedział. Wskazał, że wówczas próbował przewidzieć treść listów z arbitralnością. „Dzisiaj jednak byłbym mądrzejszy. Mamy więcej materiałów oraz wiemy więcej o samej Milenie – jej dojrzałości, a także o jej dramacie” – powiedział.

Niespełniona fantazja o zwykłym życiu rodzinnym

.W tym związku każde z nich czegoś szukało. „Dla Kafki Milena była kolejną – choć krótką – fantazją o życiu możliwym, czyli zwykłym, z kobietą, z domem, być może z dzieckiem. Dla Mileny Jesenskiej także przez krótki czas Franz Kafka był nadzieją na życie z mężczyzną, który byłby dla niej oparciem, byłby jej wierny, z którym stworzyłaby więź duchową i fizyczną będącą przeciwieństwem tej, którą miała z mężem Ernstem Pollackiem. Dla niej to marzenie o przyszłości było również ucieczką z domu od despotycznego ojca i od mieszczańskiej, pełnej konwenansów, bogatej, burżuazyjnej rodziny Jesenskich” – powiedział.

Te marzenia okazały się jednak niemożliwe do spełnienia. „Franz Kafka szybko zaczął sobie zdawać z tego sprawę. Przenikliwość i bezlitosna wiwisekcja, której poddaje siebie nie tylko w tych listach, być może uchroniła ich od poważniejszej katastrofy i pozwoliła przejść temu uczuciu niemal od razu w porządek więzi duchowej. To świadczy o mądrości obojga” – wskazał prof. Ryszard Koziołek. „Zresztą listy przytoczone przez Maxa Broda potwierdzają, że Milena Jesenska także miała świadomość, iż Franz Kafka jest fascynujący, cudowny i niezwykły, ale nie da się z nim żyć” – dodał.

Przyznał, że czytając listy po raz pierwszy, wsiąkł w nie z entuzjazmem i emocjonalnością czytelnika, który śledzi wybuch uczucia dwojga ludzi zafascynowanych sobą. „Kibicowałem im, aby wszystko się dobrze skończyło” – powiedział. Podkreślił, że obecnie patrzy na te listy jako na „zapis rodzącej się samoświadomości w środku płomienia”. „Jest powieść Jonathana Carrolla «Śpiąc w płomieniu». Kafka absolutnie nie spał, ale faktycznie myślał w płomieniu, środku żaru. Jest to nieludzkie, aby być w środku namiętności, a jednocześnie poddawać ją analizie. Franz Kafka mówi z jednej strony, że Milena go wypełnia, jest wszystkim, jest marzeniem, a z drugiej strony mówi, że są dwiema samotnościami, które nigdy nie stworzą ojczyzny. Człowiek myśli sobie, jak możliwy jest taki umysł – zdolny do jednego i drugiego” – powiedział prof. Ryszard Koziołek. „Teraz bardziej wiec na to, co toczy się obok uczucia” – dodał.

Franz Kafka odczuwał brzemię swojego pochodzenia

.Badacz zwrócił również uwagę, że w czasie, w którym uczucie rozkwitało, Franz Kafka otrzymał czeskie obywatelstwo. Jak zaznaczył, ta koincydencja go uderzyła. „Kafka był świadkiem rosnącego antysemityzmu, który przetaczał się m.in. przez czeską i niemiecką prasę prawicową, a jednocześnie czuł brzemię swojego pochodzenia” – wyjaśnił. Fantazja o życiu z Felicją Bauer – jak wskazał badacz – byłaby powtórzeniem drogi życiowej jego rodziców oraz gestem wierności wobec tradycji i modelu życia domowego. „Natomiast Milena, jako Czeszka, była próbą umknięcia losowi i determinacji związanej z żydowskim pochodzeniem” – dodał.

Listy Franza Kafki do Mileny Jesenskiej dostarczą czytelnikowi historię ducha i przeżyć wewnętrznych. „Faktów dotyczących życia ze sobą mamy w nich bardzo niewiele. Jest za to dużo informacji o życiu literackim, w którym oboje uczestniczyli, a także o tym, co działo się w życiu społecznym tego czasu. Mamy wgląd w perypetie samego Kafki – co go boli, na co choruje, gdzie jedzie do sanatorium, kogo spotyka, co sądzi o rodzinie. Wchodzi dość mocno mentalnie i wyobrażeniowo w świat Mileny. Udziela jej rad dotyczących relacji z ojcem” – powiedział prof. Ryszard Koziołek.

Z pierwszej ręki czytelnik otrzyma więc wiedzę o otulinie życia, która otaczała Franza i Milenę. „Nie jest to wyłącznie wyabstrahowane uczucie dwojga ludzi, ale uczucie osadzone w konkretnej rzeczywistości nie tylko ich rodzin, miejsc pracy i światów, ale także szerszego otoczenia kulturalnego i społeczno-politycznego, w którym żyją” – podkreślił. „Listy do Mileny Jesenskiej” Franza Kafki w tłumaczeniu Feliksa Konopki i Elżbiety Ptaszyńskiej-Sadowskiej wydał Znak Literanova.

Wolność, wybór i sukces z punktu widzenia egzystencjalisty

.Jeśli dana osoba jest wolna, wolna w sposób radykalny, czyli może dokonywać nie tylko poszczególnych wyborów, lecz również wybrać sposób, w jaki rozumie alternatywy, kryteria, władzę lub cokolwiek innego, co może mieć wpływ na jej decyzje, to ponosi całkowitą odpowiedzialność za to, kim jest, w jakiej sytuacji się znajduje, i za to, czy odnosi sukcesy, czy doświadcza porażek – pisze Gregory SADLER w opublikowanym na łamach „Wszystko co Najważniejsze” tekście „Wolność, wybór i sukces z punktu widzenia egzystencjalisty„.

„Jako egzystencjalista Kafka odznaczał się szczególną powściągliwością w wyrażaniu swoich poglądów. Różni go to nie tylko od filozofów, teologów i psychologów, od których należałoby oczekiwać wyrażania swojego zdania. Nawet jeśli niektórzy z nich są celowo asystemowi, sama forma ich pism ujawnia czytelnikom poglądy autorów. Inaczej rzecz wygląda w przypadku literatury – dramatów, powieści, poezji i opowiadań”.

„W tego rodzaju twórczości zazwyczaj niełatwo zaobserwować wyrażone przez autora stanowisko. Podmiot liryczny w wierszach Rilkego nie musi być tożsamy z osobą Rilkego. Dyskutujący o filozofii bohaterowie Dostojewskiego nie muszą prezentować jego własnych przekonań. To samo można powiedzieć o słowach padających z ust postaci dramatów. Czy Sartre naprawdę sądził, że „piekło to inni”? Czy też może fakt, że stwierdzenie to wypowiada bohater dramatyczny, zmusza nas do dystansu?”.

.”Niemniej jednak możliwe jest – zwłaszcza gdy poszukujemy korelacji między działaniami, wypowiedziami, motywacjami i wyborami bohaterów dzieła literackiego z innymi pracami autora – ułożenie układanki i przybliżone określenie tego, co sądzi autor. Jednak nie jest to tak oczywiste w przypadku Kafki. Można postawić kilka bardzo interesujących pytań dotyczących tego, co chciał on powiedzieć.Jakie prawdy, a może tylko sugestie chciał wyrazić? Zauważmy, że jedno z zagadnień, które pojawia się raz po raz w jego twórczości, ma związek z samą istotą wolności, nie abstrakcyjnym jej pojęciem, lecz z wolnością, która może być faktycznie przeżywana i wybierana” – pisze Gregory SADLER.

LINK DO TEKSTU: https://wszystkoconajwazniejsze.pl/gregory-sadler-wolnosc-wybor-i-sukces-z-punktu-widzenia-egzystencjalisty/

PAP/MJ