Macewy pieczołowicie rekonstruowane przez naukowców Uniwersytetu Łódzkiego

Macewy pochodzące z dawnego cmentarza żydowskiego w Bełchatowie opisali i udokumentowali fotograficznie naukowcy z Centrum Badań Żydowskich Uniwersytetu Łódzkiego. Dzięki projektowi naukowców, rodziny po 80 latach od zagłady społeczności żydowskiej, odnalazły nagrobki swoich bliskich.

.Prowadzona pod kierunkiem dr Irminy Gadowskiej oraz dra Adama Sitarka inwentaryzacja trwała od stycznia 2022 roku i zakończyła się w kwietniu br. opisem prac i znalezisk w specjalnym raporcie. Ogromne nagromadzenie fragmentów nagrobków, wykorzystanych w czasie okupacji hitlerowskiej do budowy drogi i mostu ulicy Cegielnianej na północnym przedmieściu Bełchatowa, odkryli robotnicy podczas remontu mostu w 2019 roku. Zgromadzili je w jednym miejscu i powiadomili konserwatora zabytków. O znalezisku dowiedziała się również Gmina Żydowska. Naukowców UŁ poinformowało o nim Towarzystwo Przyjaciół Bełchatowa i służby konserwatorskie.

Macewy z dawnego cmentarza żydowskiego w Bełchatowie

.”Było to łącznie 1125 fragmentów macew – większych – z inskrypcjami, a także ze złotymi i kolorowymi wypełnieniami liter oraz tzw. gruzu bez jakichkolwiek napisów i ornamentów. Pochodziły z założonego w XIX wieku cmentarza na południowych krańcach Bełchatowa. Fragmenty stanowiące wartość historyczną załadowane przez robotników na 38 palet przewieźliśmy do Łodzi, na cmentarz żydowski przy ul. Brackiej, gdzie były poddawane inwentaryzacji. Kilka macew udało się zrekonstruować” – wyjaśnił dr Sitarek.

Naukowcy nawiązali też kontakt z potomkami zidentyfikowanych w ten sposób Żydów, chowanych od XIX wieku na cmentarzu w Bełchatowie. Dzięki projektowi naukowców UŁ, rodziny po 80 latach od zagłady społeczności żydowskiej w Bełchatowie, odnalazły nagrobki swoich bliskich. W ten sposób historykom udało się też pozyskać cenne archiwalne zdjęcia żydowskich mieszkańców Bełchatowa.

Renowacja i dokumentacja fragmentów macew

.W renowacji i dokumentacji fragmentów macew przy domu pogrzebowym na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Brackiej w Łodzi w ramach praktyk brali udział studenci dr Gadowskiej, historyka sztuki z Katedry Historii Malarstwa i Rzeźby Wydziału Filozoficzno-Historycznego UŁ. Prace były współfinansowane z grantu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.

Monografia na temat dziejów bełchatowskiej nekropolii

.Zwieńczeniem projektu „Inwentaryzacja macew dawnego cmentarza żydowskiego w Bełchatowie” będzie monografia obejmująca dzieje bełchatowskiego cmentarza i raport z inwentaryzacji odnalezionych macew z tej nekropolii. Planuje się też stworzenie z ocalonych fragmentów i zrekonstruowanych macew lapidarium w pobliżu kamienia-pomnika upamiętniającego bełchatowskich Żydów.

Zapowiedź analogicznych inwentaryzacji w innych miastach

.Inwentaryzacja w Bełchatowie to pierwszy projekt naukowy realizowany w tak kompleksowy sposób na terenie województwa łódzkiego. Dr Sitarek zapowiedział objęcie podobnymi działaniami pamiątek pożydowskich w innych miastach okolic Łodzi – m.in. w Kutnie, gdzie w prywatnym magazynie na inwentaryzacje czekają szczątki macew z tamtejszego cmentarza żydowskiego oraz w Widawie, Ozorkowie i Brzezinach.

Historia Żydów w Polsce

.Na temat historii mniejszości żydowskiej na ziemiach polskich, na łamach „Wszystko Co Najważniejsze” pisze prof. Grzegorz BERENDT w tekście „Tęsknota i życie od nowa. O społeczności żydowskiej w Polsce po II wojnie światowej„.

„Warunkiem rozwoju społeczności żydowskiej na ziemiach I Rzeczypospolitej była ochrona zapewniana jej przez elity polityczne, w pierwszej kolejności przez polskich królów, szlachtę. Dzięki temu między Dnieprem a Wartą powstała w XVI–XVIII najliczniejsza społeczność żydowska w ramach jednego państwa. Dziś znakomita większość Żydów, żyjących w Izraelu i w diasporze, to potomkowie dawnych poddanych polsko-litewskiego państwa wielu narodów. Chociaż w latach 1772–1921 zmiany polityczne uczyniły z nich mieszkańców różnych państw, to w przededniu wybuchu II wojny światowej Polska była nadal ojczyzną najliczniejszej europejskiej społeczności żydowskiej. Natomiast w skali globalnej wyprzedzały ją już wówczas Stany Zjednoczone, skądinąd dzięki wychodźcom z ziem dawnej Rzeczypospolitej”.

„Polityczne wpływy tradycyjnego obrońcy społeczności żydowskiej między Wisłą a Dnieprem – szlachty – zostały między XVIII a XX w. radykalnie ograniczone. Władzę przejęły nowe środowiska polityczne, wsłuchujące się w opinie masowego wyborcy. Ten zaś w części torował sobie drogę w zmieniającym się świecie, między innymi domagając się dostępu do miejsc w strukturze gospodarczej kraju, do tej pory zajmowanej z woli szlachty przez żydowskich kupców, rzemieślników i specjalistów innych branż”.

.”Rywalizacja o miejsce w nowym porządku świata prowadziła do konfliktów, przyjmujących w XX-leciu międzywojennym różnoraką postać. Mniejszość żydowska – tradycyjnie – szukała opieki w elitach politycznych, ale te widziały zmniejszenie napięć międzyetnicznych w popieraniu emigracji przedstawicieli milionów obywateli z Polski. Wśród nich chętnie widziały Żydów„.