Małanka - prastary ukraiński obrzęd

Małanka to starodawne ukraińskie święto ludowe, sięgające czasów przedchrześcijańskich. Gospodarze przyjmują wówczas małankarzy, którzy pokazują przedstawienia i śpiewają pieśni obrzędowe — szczedriwki. Po raz pierwszy od wielu lat Małanka będzie obchodzona 31 grudnia – przekazała ukraińska etnograf Ołena Hromowa.

Jak obchodzona była Małanka?

.Po przejściu na nowy kalendarz juliański większość głównych świąt kościelnych w Ukrainie przesunęła się o 13 dni. Teraz Małanka będzie obchodzona 31 grudnia zamiast 13 stycznia. Niektóre wsie w Ukrainie świętowały jednak Małankę w styczniu jeszcze przed przyjęciem nowego kalendarza liturgicznego.

Jak przypomniała Hromowa, 13 stycznia, zgodnie z tradycją chrześcijańską, czciło się św. Melanię, a 14 stycznia — św. Bazylego Wielkiego. Obchody Nowego Roku według starego stylu zbiegały się więc z tymi świętami, co sprawiło, że nazwano je Małanką. Dziś autentyczne tradycje Małanki zachowały się głównie we wsiach Galicji, Bukowiny i Podola, w zachodniej i centralnej części Ukrainy.

Sposób obchodzenia Małanki, a także tradycje świąteczne różnią się w zależności od regionu. Od najdawniejszych czasów ludzie przebierają się za dziwaczne postacie i chodzą od domu do domu, aby ogłosić nadejście Nowego Roku i życzyć gospodarzom wszystkiego najlepszego.

Młodzież zazwyczaj wybierała jednego chłopca, który przebierał się za kobietę i grał Małankę. Inni uczestnicy wcielali się w role Kozy, Cygana, Oracza, Niedźwiedzia, Żurawia czy Rogatego Diabła. Małanka i Wasyl to główne postacie tego święta, które zawsze występują razem.

W jednym tekście o Małance wyśmiewane jest niedbalstwo i lekkomyślność kobiet. Być może dlatego, zdaniem Hromowej, za Małankę zawsze przebierali się mężczyźni. „Facet w przebraniu podnosił kurz, a także zamiatał i rozśmieszał gości” – zauważyła.

„W Małance brały udział również postacie z życia codziennego. Oprócz Małanki i Wasyla występują tam również Kozak, Żyd i Polak. Na zachodniej Ukrainie popularny był wizerunek Polaka i jego żony, tańczących w przedstawieniu polskiego krakowiaka. Tradycja ta pochodzi to z XVIII w. i być może wynika stąd, że terytorium Ukrainy należało do różnych państw w różnych epokach historycznych. Znajduje to odzwierciedlenie na tradycjach Małanki” – wyjaśniła Hromowa.

Ważnym symbolem Małanki była koza, która dla Ukraińców jest symbolem dobrobytu. „Koza zapewniała pożywienie i wełnę, używaną do tkania odzieży wierzchniej. Koza w domu to zawsze zysk. W przedstawieniu kozę zawsze prowadzono po domu, śpiewając: Gdzie koza chodzi, tam żyto się rodzi. Gdzie koza kopie, tam żyto w stosie. Wszystko w tej piosence jest o dobrych zbiorach” – zauważyła.

„Pod koniec przedstawienia koza umiera, co sugeruje, że stary rok odchodzi, a nowy się rodzi i powinien być równie życzliwy. W tym przypadku tradycja ta sięga czasów pogańskich, gdzie stare słońce znika, a rodzi się nowe – Bożicz” – wyjaśniła etnograf.

To zimowe święto ma też inną nazwę, Szczodry Wieczór. Podczas Szczodrego Wieczoru gospodarze przyjmują małankarzy, którzy śpiewają noworoczne pieśni obrzędowe — szczedriwki.

„Śpiewanie szczedriwek to jedna z najciekawszych i najfajniejszych tradycji noworocznych Ukraińców. Kolędy wysławiają narodziny Jezusa Chrystusa, natomiast w tradycji Małanki i szczedriwek chodzi o to, aby kolejny rok był bardziej obfity w plony od poprzedniego” – zaznaczyła etnograf.

Newsletter KULTURA NAJWAŻNIEJSZA

.”Kultura Najważniejsza” to newsletter, w którym podpowiadamy, co warto obejrzeć, co przeczytać, czego posłuchać, ale i czego – posmakować. Odrywając się od codzienności, chcemy przypomnieć o fascynującym świecie kultury i sztuki, na który warto znaleźć czas.

Sztuka wyraża nasze estetyczne potrzeby. Prowokuje do myślenia, pobudza kreatywność, wyzwala emocje. Pozwala poczuć się wyjątkowo, a co najważniejsze, wzbogaca nas samych. Chcemy razem, wspólnie z Państwem, wybierać, to co najważniejsze w kulturze. W każdy czwartek, punktualnie o godzinie 21.00 znajdą Państwo w swojej skrzynce e-mailowej zbiór propozycji kulturalnych, które warto uwzględnić podczas planowania weekendu.

Przedstawiamy premiery kinowe, a także filmy dostępne na platformach streamingowych dla tych, którzy wolą rozkoszować się kulturą w domowym zaciszu. Przypominamy o klasykach, wracamy do pozycji, które zdobyły największe nagrody filmowe i wywarły wpływ na pokolenia oraz do których nawiązuje współczesna kinematografia – i nie tylko.

Nie zapominamy również o koncertach czy płytach. Muzyka pełni tu ważną rolę. Dzięki „Kulturze Najważniejszej” nie ominie Państwa absolutnie żadne wartościowe wydarzenie. 

Zachęcamy do zapisania się do specjalnego, bezpłatnego newslettera „Kultura Najważniejsza”, który pozwoli Państwu zaplanować kulturalny weekend [LINK DO ZAPISÓW].

PAP/WszystkocoNajważniejsze/MB