Rada Regencyjna – nieznani współtwórcy niepodległej Polski
Rada Regencyjna Królestwa Polskiego została powołana do życia jesienią 1917 roku i przez rok kładła fundamenty pod późniejsze funkcjonowanie państwa polskiego. To również ona jako pierwsza ogłosiła niepodległość kraju w dniu 7 października 1918 roku, na miesiąc przed wydarzeniami, które dziś zazwyczaj kojarzymy z odrodzeniem wolnej Polski. Dlaczego dzisiaj jej działalność jest tak rzadko przywoływana?
Jak powstała Rada Regencyjna?
.W 1916 roku sytuacja na frontach I wojny światowej układała się dla Niemiec i Austro-Węgier źle. Brak sukcesu zarówno w walkach na morzu, jak i na lądzie, krwawo okupione bitwy nad Sommą i pod Verdun oraz włączenie się do konfliktu po stronie aliantów Rumunii zmusiły dowództwo państw centralnych do poszukiwania nowych rozwiązań. Pewne nadzieje dawało im okupowane przez nich od kilkunastu miesięcy Królestwo Polskie. Zmobilizowanie miejscowej ludności do walki mogłoby dostarczyć zmęczonym sojusznikom dużej liczby świeżych rekrutów oraz wyrównać szanse w toczonej wojnie. 5 listopada 1916 roku okupanci wydali zatem akt zapowiadający utworzenie samodzielnej Polski, mającej być monarchią konstytucyjną. Społeczeństwo polskie nie dało wiary tym obietnicom i głównych celów opublikowania proklamacji nie udało się osiągnąć. Słowo się jednak rzekło, więc Niemcy i Austro-Węgry musiały przystąpić do organizowania polskiej administracji.
Na przełomie 1916 i 1917 roku powołana do życia została Tymczasowa Rada Stanu, 25-osobowy organ zrzeszający polskich działaczy narodowych, mający za zadanie przygotowywanie i konsultowanie ustawodawstwa dotyczącego ziem polskich. Choć kolegium to przestało istnieć 30 sierpnia 1917 roku w wyniku kryzysu przysięgowego, jego członkowie zadbali o przyszłe wyłonienie władz odradzającego się państwa. 12 września 1917 roku Niemcy oraz Austro-Węgry wyraziły zgodę na powołanie Rady Regencyjnej, a 15 października potwierdziły jej skład. Tworzyć ją miały przedstawiciele kręgów konserwatywnych: arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, były prezydent Warszawy Zdzisław Lubomirski oraz prezes prawicowego Stronnictwa Polityki Realnej, ziemianin Józef Ostrowski.
Rada Regencyjna: działalność
.Rada Regencyjna działała w systemie ukształtowanym przez zaborców i z tego powodu miała bardzo ograniczone możliwości działania. Wielkim utrudnieniem była przy tym pełna finansowa zależność od subsydiów niemieckich i austrowęgierskich – a te były niewielkie. Kakowski, Lubomirski i Ostrowski aktywnie działali jednak na rzecz budowy sprawnej administracji przyszłego państwa polskiego. Wykazywali się przy tym inicjatywą wykraczającą poza powierzone im kompetencje. Za pośrednictwem pozostałego po Tymczasowej Radzie Stanu Departamentu Spraw Politycznych udało się im na przykład podjąć działalność dyplomatyczną, poprzez przejęcie wcześniej funkcjonujących placówek Naczelnego Komitetu Narodowego (przedstawicielstwa Polaków w Galicji) w Berlinie, Bernie, Budapeszcie, Hadze, Konstantynopolu i Sztokholmie, a także założenie nowych w Helsinkach, Kijowie i Moskwie.
Wiele czasu i uwagi Rada Regencyjna poświęciła gromadzeniu wykwalifikowanych kadr, których obecność miała później usprawnić funkcjonowanie Polski na krótko po odzyskaniu niepodległości. Rozbudowywano administrację szkolną i opiekuńczą, zakładano nowe placówki edukacyjne i kasy chorych. Realizacji wszystkich wymienionych przedsięwzięć sprzyjało powołanie z inicjatywy Rady rządu pod kierunkiem Jana Kucharzewskiego w dniu 13 grudnia 1917 roku. Organ ten przeżywał jednak częste przeobrażenia. Po dymisji Kucharzewskiego na początku 1918 roku premierem został Jan Kanty Steczkowski, ale i on we wrześniu zrezygnował z urzędu.
Z biegiem czasu Rada wybijała się na coraz większą niezależność. W lutym 1918 roku oprotestowała traktat brzeski pomiędzy państwami centralnymi a Ukraińską Republiką Ludową. 7 października 1918 roku, gdy porażka Niemiec w I wojnie światowej wydawała się coraz bliższa, wydała z kolei Deklarację niepodległości Królestwa Polskiego. W akcie tym zapowiadała powołanie suwerennego Sejmu polskiego. Niebawem przejęła władzę nad polskim wojskiem i nadała sobie tymczasowe prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. 25 października wybrała nowy rząd Józefa Świeżyńskiego. Po kilku dniach próbował on bezskutecznie przejąć władzę w wyniku zamachu stanu, wobec czego został pospiesznie rozwiązany. Jednocześnie w Lublinie tworzył się konkurencyjny wobec Rady rząd Ignacego Daszyńskiego. Ostatecznie 11 listopada Rada przekazała władzę wojskową Józefowi Piłsudskiemu, a po upływie trzech kolejnych dni rozwiązała się. Jej dzieło dobiegło końca.
Krótka historia święta niepodległości
.Pomimo że to właśnie 7 października 1918 roku Rada Regencyjna uchwaliła niepodległość Polski, data ta nie została przez potomnych uznana za moment odzyskania suwerenności. Stało się tak, ponieważ idea obchodzenia Święta Niepodległości kształtowała się w czasach istnienia II Rzeczpospolitej, w której ster rządów należał do ludzi wcześniej niechętnych Radzie Regencyjnej i tworzącym ją ludziom – szczególnie po zamachu majowym 1926 roku. Obóz Piłsudczyków widział w Radzie Regencyjnej przede wszystkim narzędzie w ręku zaborców; był więc niechętny celebrowaniu powziętego przez nią aktu. Istniała tymczasem konkurencyjna data – 11 listopada – w której zbiegały się rocznice kilku wydarzeń ważnych z punktu widzenia procesu odzyskiwania niepodległości. Poza wspomnianym już wcześniej przekazaniem władzy wojskowej Piłsudskiemu było to zawarcie przez Ententę i Cesarstwo Niemieckie kończącego I wojnę światową rozejmu w Compiègne.
Pierwsze państwowe obchody Święta Niepodległości 11 listopada przypadły na 1937 rok. Później zorganizowano je jeszcze raz, w 1938 roku. Kolejnym edycjom przeszkodziła najpierw II wojna światowa, a później rządy komunistów nad Wisłą. W latach 80. do świętowania dnia 11 listopada wrócili opozycjoniści, a w 1989 roku Sejm przywrócił święto państwowe. Choć co roku obchodzimy zatem rocznicę odzyskania niepodległości w listopadzie, warto pamiętać o działalności Rady Regencyjnej i jej znaczeniu dla formowania odrodzonego państwa polskiego.
O wolności w Europie między Rosją a Niemcami
.Gdyby państwa Trójmorza nie musiały zmagać się z konsekwencjami agresywnego imperializmu rosyjskiego i liczyć na większe rozumienie na Zachodzie, z całą pewnością mogłyby wzmocnić potencjał wolności w świecie.” – pisze na łamach „Wszystko co Najważniejsze” historyk PROF. Wojciech ROSZKOWSKI.
„Polacy nie powinni mieć wątpliwości, że niepodległe państwo jest istotnym warunkiem zdrowego rozwoju narodu. Tyle że w swej długiej historii Polacy żyli zarówno jako warstwa uprzywilejowanej szlachty, jak i kształtowali swą tożsamość w niewoli. Pamięć o polskiej kulturze na obszarze obecnej Litwy, Białorusi i Ukrainy stanowi wyzwanie dla stosunków Polski z tymi państwami. Czym innym było przywiązanie do niepodległości pokolenia Polaków, które przeżyło rok 1918 oraz odtworzyło państwo w postaci II Rzeczypospolitej i które za tę niepodległość zapłaciło wysoką cenę krwi, a czym innym jest dzisiejsze, błogie czasem przekonanie, że odzyskanie niepodległości nie musi wiele kosztować. Komunizm uświadomił Polakom z całą mocą ograniczenia geopolityczne, choć w Polsce silna jest tradycja powstańcza i odwieczne pytanie «bić się czy nie bić» o wolność wbrew okolicznościom.” – stwierdza PROF. Wojciech ROSZKOWSKI.
Dodaje on też, że „wiele mówiono do niedawna na Zachodzie o tym, że «nowe demokracje» na wschodzie Europy nie są w stanie się zmodernizować o własnych siłach, że ich rozwój hamuje korupcja oraz że międzysąsiedzkie waśnie między nimi są wręcz zagrożeniem dla pokoju europejskiego. Prawie nic z tych proroctw się nie spełniło. Wzrost gospodarczy państw Trójmorza jest szybszy niż całej Unii Europejskiej.”
