Zmarł prof. Paweł Śpiewak

W wieku 71 lat zmarł historyk i socjolog, b. dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego prof. Paweł Śpiewak. O jego śmierci poinformował w czwartek syn Jan Śpiewak.

Prof. Paweł Śpiewak – sylwetka

.Paweł Śpiewak urodził się 17 kwietnia 1951 r. w Warszawie. Był synem pisarki i tłumaczki Anny Kamieńskiej oraz poety i tłumacza Jana Śpiewaka.

Absolwent socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, członek Towarzystwa Kursów Naukowych, współzałożyciel podziemnego kwartalnika „Res Publica”, w 1980 r. wstąpił do NSZZ „Solidarność”. Był jednym z sygnatariuszy skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami.

W 1984 r. Paweł Śpiewak uzyskał stopień doktora, w 2000 r. został doktorem habilitowanym nauk humanistycznych. Był nauczycielem akademickim m.in. w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego Giedroycia. W latach 1992–1993 pracował w Ośrodku Studiów Wschodnich.

W 2005 r. Paweł Śpiewak zdobył mandat posła na Sejm w okręgu warszawskim jako bezpartyjny z listy Platformy Obywatelskiej. Był też członkiem Kolegium Społecznego w stołecznym Muzeum Historii Żydów Polskich, a w 2011 r. otrzymał nominację na stanowisko dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.

Odbierając nominację prof. Paweł Śpiewak podkreślał, jak wielkie znaczenie ma Instytut i – jak się wyraził – jego trzy skarby: dziedzictwo i tradycja, archiwa oraz pracownicy. „Instytut, który powstał w 1947 r., ma nieprawdopodobne dokonania muzealnicze, wydawnicze i historyczne oraz wsparcie świata żydowskiego. Skarbem ŻIH-u są także zgromadzone tu bezcenne archiwa i dokumenty oraz olbrzymia kolekcja dzieł sztuki. Bogactwem placówki są również ludzie tu pracujący” – mówił wówczas. Funkcję dyrektora pełnił do końca 2020 r.

Prof. Paweł Śpiewak – zainteresowania naukowe i poglądy

.Wśród jego zainteresowań naukowych znajdowała się socjologia ogólną, socjologia polityki, historia myśli i filozofia społeczna i polityczna. Badał i popularyzował zachodnią filozofię i teorię polityki, szczególnie myśl liberalną i konserwatywną. Zajmował się również problematyką przemian politycznych i społecznych w Polsce i Europie Środkowej. Był autorem wielu prac naukowych m.in. „Ideologii i obywateli”, „W stronę wspólnego dobra”, „Pamięci po komunizmie” czy książki „Żydokomuna”.

Prof. Paweł Śpiewak uważał, że nie wolno dopuścić, aby dyskurs publiczny oddać w ręce polityków. „W epokach apolitycznych znika tak poczucie dobra wspólnego, jak wspólne poczucie rzeczywistości. Niknie potrzeba debat i sporów. Ludzie albo uciekają od polityki, porażeni trudnościami epoki, albo przed nią się bronią, nie chcąc brać udziału w czymś, co jest niezrozumiałe, co ich przerasta, co zdaje się obce, poza ludzką kontrolą, albo też przemocą z udziału w życiu publicznym zostają usunięci. Wspólna rozmowa znika. Miejsce wielogłośnej debaty zajmuje milczenie lub siła. Ogarnia nas cisza. (…) Polityka przechodzi w ręce specjalistów: ideologów czy ekspertów. To, co prywatne, wypiera całkowicie to, co publiczne. Sfera publiczna traci swoją moc rozjaśniania, budowania, wiązania ludzi” – pisał w „Ideologiach i obywatelach”.

Był członkiem redakcji „Res Publiki Nowej” i „Przeglądu Politycznego”, publikował m.in. we „Wprost”, „Dzienniku”, „Gazecie Wyborczej”, „Rzeczpospolitej” oraz „Tygodnika Powszechnym”.

Został uhonorowany w 2013 r. nagrodą im. księdza Józefa Tischnera w kategorii pisarstwo religijne lub filozoficzne za całokształt twórczości, w której według jury przekonująco łączył „socjologię, filozofię, historię, etykę, religię i politykę” oraz nie bał się „podejmować trudnych tematów, ufając, że rzetelne i odpowiedzialne myślenie służy wspólnemu dobru”.

Prof. Piotr Gliński wspomina prof. Pawła Śpiewaka

.„Profesor socjologii, bardzo osobny, działacz polityczny, inspirujący recenzent życia społecznego. Wybitny i bardzo niezależny” – napisał minister kultury Piotr Gliński o Pawle Śpiewaku przypominając, że był on jednym z „kluczowych pomysłodawców powołania Muzeum Warszawskiego Getta w dawnym szpitalu Bersohnów i Baumanów. Zainspirował także MKiDN do podniesienia na poziom instytucji państwowej rangi Muzeum Treblinka” – podkreślił minister kultury prof. Piotr Gliński.

„Często niełatwy w relacjach. Zasłużony dla dziedzictwa polskich Żydów. (…) Różniliśmy się w wielu sprawach, ale zasługi Pawła dla Polski są niepodważalne. Cześć Jego pamięci!” – dodał minister kultury.

Dyrektor ŻIH Monika Krawczyk o prof. Śpiewaku

.Monika Krawczyk, obecna dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego, wspominając prof. Pawła Śpiewaka powiedziała: „będę go pamiętała przez pryzmat działalności w Żydowskim Instytucie Historycznym. Wielką wagę przywiązywał do działu naukowego i wydawniczego. Ten drugi za jego kadencji wydał pewnie kilkadziesiąt książek. One w tym momencie stanowią kanon historii, socjologii, filozofii oraz relacji polsko-żydowskich. Ten pryzmat stricte naukowy oraz podejście teoretyczne były bardzo mocną stroną prof. Śpiewaka. Jako naukowiec, jako mówca, osoba żywo zainteresowana relacjami polsko-żydowskimi wpisał się bardzo pięknie w historię nauki i wiedzy o polskich Żydach” – powiedziała Monika Krawczyk.

Podkreśliła, że prof. Paweł Śpiewak miał własne przemyślenia na temat wielu otaczających nas spraw i dzielił się nimi z opinią publiczną. „Nie wszystkim to pasowało. W pewnym okresie był przedstawicielem myśli liberalnej. Jego poglądy były bardzo wyraziste. Z przyjemnością się słuchało i czekało się na jego ocenę rzeczywistości” – wskazała dyrektor ŻIH.

Zdaniem Moniki Krawczyk prof. Paweł Śpiewak był bardzo kategoryczny, jeżeli chodzi o realizację założonych celów. „Nie był to typowy miękki naukowiec, którego sobie wyobrażamy jak filozofuje w zacisznym gabinecie. Był postacią niezwykle energiczną i ta energią przekładała się na to, co robił w życiu i jakie miał stosunki z innymi ludźmi” – powiedziała.

Dwie dekady PO-PISu. Podział utrzyma się jeszcze długo

.Prof. Paweł Śpiewak należał do grona autorów „Wszystko co Najważniejsze”. W jednym ze swych tekstów, który pozostaje aktualny, pochylił się nad realiami polskiej sceny politycznej.

Jak stwierdził, „jeszcze przed 2001 r. rozpadły się Akcja Wyborcza „Solidarność” (AWS) i Unia Wolności (UW) – dwa ugrupowania, które wyrosły na fundamencie antykomunistycznej opozycji lat 80. Ich upadek wydawał się ostateczny, trudno było zakładać, by na tych gruzach udało się szybko cokolwiek zbudować. Supremacja postkomunistycznego SLD wydawała się nie do naruszenia. Na pewno nikt nie widział w utworzonych w 2001 r. Platformie Obywatelskiej oraz Prawie i Sprawiedliwości formacji, które byłyby w stanie tej supremacji zagrozić”.

Prof. Paweł Śpiewak podkreślał, że „dla kształtu polskiej sceny politycznej decydujący okazał się rok 2005. To właśnie wtedy narodziły się w Polsce nowoczesna prawica oraz nowoczesne myślenie o partii środka, wolne od wcześniejszych sporów o komunizm”.

„PO i PiS zdobyły elektorat, zbudowały swój język, wykształciły wyrazistych liderów. Wtedy też narodziły się nowe osie podziałów politycznych. Wcześniejsze spory o rozliczenie poprzedniego ustroju czy proces transformacji ustrojowej przestały być sercem polityki. W tym sensie ówczesna metafora o IV Rzeczypospolitej była celna” – pisał prof. Śpiewak.

Celnie diagnozował ponadto, iż „ostatnie lata pokazały, że Polska jest głęboko podzielona na dwa systemy wartości. Z jednej strony mamy Polskę katolicko-narodową, z drugiej – Polskę otwartą na Europę, uciekającą od nacjonalistycznych sloganów. Pomiędzy nimi jest różnica fundamentalna, a podział na PiS i PO w ten podział się wpisuje, nawet jeśli Platforma nie umie żywym, atrakcyjnym językiem o tej swojej części Polski opowiadać”.

Prof. Śpiewak twierdził, że „ten podział utrzyma się długo. Będzie pewnie dochodziło do rekonfiguracji polityków te systemy porządkujących, ale główny zrąb podziału politycznego, który teraz obserwujemy, pozostanie. Kolejne już pokolenia są wychowywane w jednej z tych dwóch kultur, w ten sposób te kody kulturowe przechodzą do kolejnej epoki, co podział polskiej polityki na PO i PiS stabilizuje i konserwuje”.

„W tym sensie te obie partie są większe niż Donald Tusk i Jarosław Kaczyński. Będą się zmieniać politycy w barwach tych formacji, być może nawet te ugrupowania zmienią nazwy czy stworzą inne konfiguracje. Ale język typowy dla nich pozostanie z nami jeszcze przez lata” – podkreślał prof. Paweł Śpiewak.

PAP/Anna Kondek/WszystkoCoNajważniejsze/PP