Prof. Michał KLEIBER: Najważniejsza jest Polska

Najważniejsza jest Polska

Photo of Prof. Michał KLEIBER

Prof. Michał KLEIBER

Redaktor naczelny "Wszystko Co Najważniejsze". Profesor zwyczajny w Polskiej Akademii Nauk. Prezes PAN 2007-2015, minister nauki i informatyzacji 2001-2005, w latach 2006–2010 doradca społeczny prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO. Kawaler Orderu Orła Białego.

Ryc.: Fabien Clairefond

zobacz inne teksty Autora

Liczba problemów i złożoność każdego z nich dobitnie wskazuje, przed jak poważnymi wyzwaniami dziś jako Polacy stoimy – pisze prof. Michał KLEIBER

.Powyższy tytuł sugeruje stojący przed nami nie tylko obowiązek troski o naszą ojczyznę i jej mieszkańców. Tytuł ten należy rozumieć znacznie szerzej, nie zaniedbując kontekstu naszej obecności w Europie oraz współodpowiedzialności za pokojowe współistnienie i stopniową poprawę dobrostanu obywateli świata połączonego różnorodnymi więzami i współzależnościami.

Stoimy w obliczu wielkich wyzwań czekających nas w przyszłości. Główne wyzwania to zmiany demograficzne, migracje i narastanie wielokulturowości, rozwój społeczeństwa wiedzy i dynamika innowacyjnych przemian technologicznych, zależny od polityki i zmieniający się charakter międzynarodowych rynków obejmujących towary i usługi, zagrożenia zdrowotne związane z globalną mobilnością, postępujące ograniczenia w dostępności bogactw naturalnych, konsekwencje zmian klimatu i zagrożenia dla środowiska czy wreszcie pojawianie się tzw. czarnych łabędzi – zaskakujących konfliktów, epidemii czy niespodziewanych wydarzeń pogodowych. Liczba problemów i złożoność każdego z nich dobitnie wskazuje, przed jak poważnymi wyzwaniami stoimy.

Problemy demograficzne, migrację i politykę społeczną stawiam na pierwszym miejscu. Sytuacja demograficzna stanowi bowiem obiektywne uwarunkowanie prowadzonej polityki gospodarczej i społecznej. Wobec systematycznie zmniejszającej się w naszym kraju populacji stoimy wobec konieczności pogodzenia potrzeb naszego rynku pracy z bezpieczeństwem i wyzwaniami etycznymi związanymi z migracjami. Doświadczenia Malty, Włoch, Hiszpanii, Grecji czy Stanów Zjednoczonych, czyli państw najbardziej narażonych na masowe napływy migrantów z biedniejszych krajów, nakazują fundamentalne wzmocnienie ochrony granic i najwyższą ostrożność w selekcji przybyszów legalnie przekraczających te granice. Konflikty w świecie, nierówne tempo rozwoju gospodarczego państw oraz świadomość tych różnic u obywateli krajów Trzeciego Świata, mających dzisiaj, inaczej niż w przeszłości, łatwy dostęp do wszelkich informacji na ten temat, będą (i są już dziś) źródłem szybko narastających kłopotów migracyjnych. Z drugiej strony sytuacja demograficzna Polski i całej UE, w powiązaniu z problemami etycznymi, uniemożliwia całkowite zamknięcie granic. Skala problemu wymaga głęboko przemyślanych działań, w tym aktywnego udziału w wypracowywaniu migracyjnej polityki unijnej.

Kolejny na liście wyzwań wymagających dziś zdecydowanych działań jest system ochrony zdrowia. Dwie sprawy jawią się tu jako najważniejsze – zwiększenie liczby studentów wydziałów lekarskich na uczelniach o wysokim poziomie oferowanej edukacji oraz przeniesienie możliwie dużej części świadczeń szpitalnych na poziom opieki podstawowej i ambulatoryjnej. Ważne jest rozwiązanie problemu zadłużenia szpitali oraz ich modernizacja, uwzględniająca m.in. nowe osiągnięcia biomedycyny, inżynierii biomedycznej i telekomunikacji. Oczywistym wyzwaniem jest dbałość o zdrowie publiczne w kontekście stale rosnącej międzynarodowej mobilności, co szczególnie dotyczy przybyszów z krajów o całkowicie odmiennych standardach ochrony zdrowia.

Trudnym i jednocześnie bardzo ciekawym wyzwaniem jest przemyślane wdrażanie nowych technologii, które zmieniać będą funkcjonowanie praktycznie wszystkich obszarów życia publicznego. Jednak mimo że przestrzeń publiczną zapełniają liczne nowe terminy, takie jak „mobilne urządzenia cyfrowe”, „wielkie zbiory danych”, „cyberprzestrzeń”, „sztuczna inteligencja”, „robotyka”, „pojazdy autonomiczne”, „drony” czy „inżynieria genetyczna”, nie wszyscy uświadamiamy sobie konsekwencje zachodzących zmian. Sztuczna inteligencja (AI) to niekwestionowany olbrzymi potencjał pożytecznych zastosowań, ale także niebezpieczeństwo dla naszego dobrostanu czy wręcz życia. Sterowana za jej pomocą broń autonomiczna, dylematy etyczne w medycynie, wykorzystywanie technik AI w połączeniu z osiągnięciami psychologii w mediach społecznościowych, radykalizujących poglądy milionów użytkowników i wpływających na podstawy demokracji – to ledwie niektóre przykłady. Obawy budzi nienadążanie rządów i organizacji ponadnarodowych z właściwymi regulacjami dotyczącymi upowszechniania i wykorzystywania nowych technologii. Obok tego niezbędne są pogłębione refleksje na temat rozwijającego się bardzo szybko na świecie potencjału broni biologicznej i chemicznej.

Wielkie znaczenie dla przyszłości Polski i Polaków ma budowa podstaw tzw. społeczeństwa wiedzy, a więc skuteczne wspieranie rozwoju edukacji, nauki i prospołecznej innowacyjności. Są to niekwestionowane elementy życia publicznego służące budowie skutecznego w działaniu kapitału społecznego, który decydować będzie o znaczeniu Polski w świecie. Wśród wielu umiejętności, które uczniowie powinni wynosić ze szkoły są, poza wiedzą ogólną z poszczególnych przedmiotów, poczucie międzyludzkiej solidarności wraz z przekonaniem o znaczeniu i umiejętności współpracy, umiejętności kreatywnego myślenia i artykułowania przemyślanych opinii. Niezwykle ważne jest także szerokie upowszechnienie edukacji ustawicznej.

Jeszcze większe niż dotychczas staje się w zmieniającym się świecie znaczenie uczelni wyższych, które muszą stawać się otwartymi centrami życia intelektualnego społeczeństwa. Takimi, które będą skutecznie popularyzować osiągnięcia współczesnej nauki, organizować merytoryczne debaty obywatelskie, generować prospołeczne innowacje, mając związki ze światem innowacyjnego biznesu i oddziałując pozytywnie na świat polityki. Aby sektory edukacji i nauki realizowały stojące przed nimi olbrzymie zadania, niezbędne jest jednak zadbanie o wyższy status społeczny pracowników, podniesienie ich wynagrodzeń i zasadnicze zwiększenie budżetu tych sektorów. Dzisiejsze zarobki i ograniczenia w prowadzeniu ambitnych badań odstraszają najzdolniejszych i najbardziej predysponowanych. Brak przemyślanego doboru priorytetów badawczych i odpowiedniego ich wsparcia będzie miał w nieodległej przyszłości bardzo niekorzystny wpływ na nasz PKB, skazując nas na wyłącznie pomocniczy udział w unijnej i globalnej gospodarce.

Głębokiej refleksji wymagają zmiany w wymiarze sprawiedliwości, które powinny prowadzić z jednej strony do uruchomienia KPO, z drugiej zaś usprawniać rozstrzyganie prowadzonych spraw, m.in. poprzez unowocześnienie procedur sądowych, efektywniejsze zasady pracy biegłych sądowych czy szersze wykorzystywanie technologii cyfrowych. Aby uniknąć nieobliczalnego chaosu prawnego, zmiany systemowe muszą być wprowadzane w sposób zapewniający prawomocność podejmowanych decyzji sądowych.

Energetyka słusznie przyciąga naszą uwagę w kontekście zmian klimatycznych. Wobec wzrastającej populacji świata i nieuniknionego wzrostu zapotrzebowania na energię sprawa przyszłego tzw. miksu energetycznego, czyli proporcji poszczególnych źródeł energii w jej całkowitym zużyciu, staje się kolosalnym wyzwaniem. Trzy problemy wymagające stałej uwagi decydentów wysuwają się tu na plan pierwszy: polityczne i technologiczne bezpieczeństwo dostaw energii, tempo zwiększania w miksie udziału energetyki odnawialnej oraz przyszła relacja energii pozyskiwanej z wielkich elektrowni do energetyki rozproszonej, w ramach której znaczna część konsumentów energii byłaby także jej producentem.

Olbrzymia jest różnica zdań na temat założeń polityki klimatycznej między propagowanymi przez emocjonalnie nastawione osoby o skrajnych i proekologicznych poglądach a politykami odpowiedzialnymi za pogodzenie działań proekologicznych z potrzebami stabilnego rozwoju gospodarczego. To niezwykle ważna kwestia w obliczu niezaprzeczalnego faktu, że tylko czekające nas anomalie pogodowe mogą kosztować budżet dziesiątki miliardów złotych rocznie. Elementem tej problematyki jest też np. funkcjonowanie lasów państwowych czy dbałość o czystość rzek. Wśród decyzji politycznych o doniosłym znaczeniu nie będzie mogło zabraknąć szeroko rozumianej problematyki rolnictwa, stojącego wobec wyzwań ekologicznych i zmian, z olbrzymią niestety przesadą proponowanych dzisiaj przez część polityków, a także wobec potrzeb niezbędnej pomocy dla polskich rolników.

Ważne są dla przyszłości Polski kwestie budżetowe i finansowa polityka państwa. To politycznie niełatwa sprawa wobec faktu, że politycy skłonni są zawsze składać kosztowne obietnice. Trudnym zadaniem będzie uproszczenie systemu podatkowego, wyznaczenie optymalnego poziomu budżetowego wsparcia dla samorządów, przemyślane godzenie budzących dzisiaj tyle kontrowersji decyzji prywatyzacyjnych z kontynuacją wielkich inwestycji państwowych czy zapewnienie maksymalnej przejrzystości finansów państwa w kontekście np. funduszy celowych.

Nie możemy dziś pomijać problemów dotyczących funkcjonowania UE. Jakiś czas temu we „Wszystko co Najważniejsze” ukazał się mój tekst Unia Europejska – absolutnie tak. Zmiany w jej funkcjonowaniu – koniecznie. Politycy europejscy chcą rzeczywiście wprowadzić zmiany – niestety zupełnie nie te, które wielu z nas uważa za właściwe. Ostatnie propozycje w tym zakresie są wręcz przerażające. Wśród zapisów pojawia się m.in. likwidacja prawa weta w 65 przypadkach, euro jako obowiązkowa waluta, odchudzenie składu Komisji Europejskiej z pominięciem niektórych państw członkowskich czy strategiczna autonomia Unii. Wprowadzane zmiany być może usprawniające funkcjonowanie unijnych organów nie mogą skutkować istotnym uszczerbkiem dla wynikających z traktatów uprawnień państw narodowych. Równolegle niezbędne są starania na rzecz umocnienia roli Polski w UE. Wystarczy spojrzeć na mapę Europy i przeanalizować parę danych statystycznych, aby utwierdzić się w przekonaniu, że nasz potencjał w obszarze wspólnotowych wyzwań, takich jak gospodarka i bezpieczeństwo, jest i będzie bardzo duży.

.Podjęcie powyższych działań jest niezbędne dla harmonijnego przechodzenia naszego społeczeństwa ku takiej strukturze, która pozwalałaby na sprawne funkcjonowanie w warunkach globalizacji, spełnienie wymogów zdrowia publicznego, sprostanie rewolucji technologicznej czy zagrożeniom w sferze wartości i tożsamości. Pomyślna przyszłość świata, a Polski w szczególności, nie jest sloganem, jak chciałoby wielu programowych pesymistów, lecz absolutnie realnym celem. Optymistyczny scenariusz przyszłości dla Polski, Europy i świata jest realny, a zyskanie wsparcia ze strony całego społeczeństwa dla stawienia czoła tym i innym wyzwaniom, zawsze z głęboką troską o dobro wspólne, z wykorzystaniem naszej dotychczas niejako ukrytej siły zgodnego współdziałania – to w istocie jedyna droga do stabilnego rozwoju i sprostania wyzwaniom współczesnego świata, czyli naszym marzeniom.

Michał Kleiber
Tekst ukazał się w nr 58 miesięcznika opinii „Wszystko co Najważniejsze” [PRENUMERATA: Sklep Idei LINK >>>]

Materiał chroniony prawem autorskim. Dalsze rozpowszechnianie wyłącznie za zgodą wydawcy. 29 grudnia 2023