Polscy archeolodzy wrócili do dawnej stolicy Etiopii

Naukowcy z UW po kilku latach przerwy wracają do badań w Etiopii. Poprowadzą prace w Tigraju, regionie uważanym za kolebkę tego państwa, gdzie znajduje się starożytna stolica Aksum. We wstępnych badaniach miejscowości Negasz zidentyfikowali pozostałości osady, prawdopodobnie z VII wieku n.e. – meczet, zabudowania mieszkalne i cmentarz.

Spacer etnograficzny z mieszkańcami Negaszu, który pozwoli lepiej zrozumieć przestrzeń symboliczną osad

.W położonym na północy Etiopii Tigraju znajduje się m.in. Aksum, stolica pierwszego państwa etiopskiego i miejsce koronacji cesarzy Etiopii aż do XIX wieku. To też obszar, na którym krzyżowały się najważniejsze szlaki handlowe Afryki i część kontynentu najbliższa Półwyspowi Arabskiemu, co sprzyjało kontaktom między tymi terenami. Tam właśnie zaczęli nowe badania polscy naukowcy. 

Interdyscyplinarny projekt jest współkierowany przez dr Zuzannę Augustyniak (etiopistkę i etnografkę) oraz prof. Kamila Kuraszkiewicza (egiptologa i archeologa) z Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, biorą w nim udział również etiopscy partnerzy z uniwersytetów w Mekelle, Aksum i Adigracie.

– Dla starożytnych Egipcjan to było miejsce, w którym znajdowała się na wpół legendarna, mlekiem i miodem płynąca kraina Punt – opisał prof. Kamil Kuraszkiewicz.

Z kolei Negasz, w którym będą pracować polscy naukowcy, wiąże się ściśle z późniejszymi wydarzeniami historycznymi, a mianowicie z narodzinami islamu.

W początkach swojej działalności ani prorok Muhammad, ani jego zwolennicy nie byli życzliwie przyjmowani w Mekce. Prorok namówił więc grupę swoich towarzyszy, żeby udali się do bezpieczniejszego miejsca, którym było chrześcijańskie wówczas Aksum. Według przekazów panował tam władca tolerancyjny i życzliwy – Al-Negaszi.

Dzisiaj w Negaszu, oprócz współczesnej osady znajduje się kompleks upamiętniający pierwszych migrantów muzułmańskich i samego Al-Negasziego.

Dzięki wstępnym badaniom etnograficznym w 2023 roku okazało się, że pozostałości pierwotnej osady znajdują się nieco dalej od miejscowości, na terenie dzisiejszych pól uprawnych. Naukowcy zidentyfikowali wówczas między innymi pozostałości meczetu, prawdopodobnie pierwszego w Negaszu.

– Znaleźliśmy pozostałości kilku dużych budowli, prawdopodobnie mieszkalnych, niezwykle ciekawa jest też stara część cmentarza. Wszystkie te miejsca są jednak zaniedbane i zarośnięte chaszczami. Następnym etapem będzie oczyszczenie ruin z zarośli i sporządzenie mapy terenu. Planujemy też wykopaliska, ale dopiero okaże się, jak duży obszar obejmą – powiedział prof. Kuraszkiewicz.

Jak podkreślił, w takim samym stopniu, jak ruiny budowli, badaczy UW interesuje to, jak historia osady i regionu funkcjonuje w świadomości współczesnych mieszkańców.

Tym aspektem zajmie się w badaniach etnograficznych dr Zuzanna Augustyniak.

– W opowieściach o Etiopii dominują dwie narracje: że było to jedyne nieskolonizowane państwo w Afryce i jedyne w Rogu Afryki, w którym nie ma konfliktów chrześcijańsko-muzułmańskich. Prowadzone przeze mnie badania etnograficzne będą skupiały się na tradycji ustnej dotyczącej przyjęcia muzułmańskich uchodźców przez aksumskiego władcę, która ma świadczyć o religijnej tolerancji w kraju i ma stanowić początek pokojowych relacji między wyznawcami obu religii. Ciekawym aspektem tych opowieści są sprzeczne informacje na temat tego, czy Al-Negaszi przyjął islam – opisała dr Augustyniak.

Częścią badań będzie też tzw. spacer etnograficzny z mieszkańcami Negaszu, który pozwoli lepiej zrozumieć przestrzeń symboliczną osady. Dzięki temu możliwe będzie zidentyfikowanie najważniejszych miejsc dla społeczności. To będzie również cenne źródło wiedzy archeologicznej, bo – jak dodaje prof. Kuraszkiewicz – mieszkańcy lepiej niż ktokolwiek inny znają teren, na którym mieszkają, więc mogą nam wskazać niewidoczne na powierzchni ślady przeszłości.

Sami mieszkańcy Negaszu – jak mówią naukowcy – są do projektu usposobieni bardzo przychylnie. – W Tigraju w 2022 roku skończyła się wojna i widać bardzo głęboką potrzebę Tigrajczyków, żeby odbudować swój rejon. Nasza inicjatywa może im w jakiś sposób pomóc walczyć z powojenną traumą – podkreśliła dr Augustyniak.

Aksum było długo pomijane przez badaczy

.Mimo tak dużego znaczenia historycznego, region ten długo nie cieszył się zainteresowaniem etiopskich naukowców ani międzynarodowych badaczy. Wynikało to między innymi z polityki ostatniego cesarza Etiopii Hajle Syllasje oraz jego poprzednika Menelika II, którzy prowadzili tzw. politykę amharyzacji. Amharowie to jedna z większych grup etnicznych w Etiopii; polityka cesarzy skupiała się wyłącznie na kulturze i języku amharskim; promowano badanie tych terenów, na których mieszkali Amharowie, czyli centralną Etiopię.

– Dopiero w latach 90. etiopistyka światowa podjęła się prowadzenia bardziej dogłębnych badań pozostałych grup etnicznych (a jest ich ponad 80), między innymi właśnie Tigrajczyków, którzy stanowią tylko 6 proc. społeczeństwa etiopskiego – wyjaśniła dr Augustyniak.

W 2019 roku swój projekt badawczy w Tigraju rozpoczęli naukowcy z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW. Został on jednak zawieszony z powodu wybuchu pandemii.

Projekt prowadzony przez dr Augustyniak i prof. Kuraszkiewicza różni się od wcześniejszych swoim interdyscyplinarnym i inkluzywnym charakterem, łącząc różne dyscypliny naukowe: etnografię, archeologię memory studies. Równie istotnym aspektem jest zaangażowanie w projekt strony etiopskiej – zarówno naukowców jak i mieszkańców miejscowości, którzy będą mogli czerpać zyski z turystyki.

Projekt został zainicjowany w ramach programu Inicjatywa Doskonałości Uczelnia Badawcza UW.

Newsletter „Piękno Historii” dla czytelników „Wszystko co Najważniejsze”

.Ruszył nowy projekt redakcji „Wszystko co Najważniejsze” – newsletter „Piękno Historii”.

Nasz newsletter to przestrzeń dla każdego, kto interesuje się historią – zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie. Co tydzień prezentujemy wybór najważniejszych i najciekawszych wydarzeń historycznych, których rocznice obchodzimy w danym tygodniu. Znajdą tu Państwo również jakościowe teksty na temat historii autorstwa profesjonalnych historyków, napisane w sposób przystępny i ciekawy. 

Newsletter „Piękno Historii” to także szansa na zapoznanie się z głosem z epoki, w który warto się wsłuchać. Prezentujemy go pod postacią cytatu z wybranego źródła historycznego. Proponujemy ponadto zdjęcie bądź obraz z epoki, dzięki którym obcowanie z przeszłością będzie ciekawsze. Znajdą tu Państwo również polecenia książek historycznych, po jakie warto sięgnąć. Co tydzień przedstawimy także sylwetkę polskiego naukowca, wynalazcy, myśliciela lub artysty, którego dokonania  wpłynęły na świat, jaki znamy dziś. 

Zapraszamy do subskrybowania! 

Link do zapisów: [Zapisz się].

PAP/MB