Profesor z Wrocławia, który otworzył drzwi do odkrycia insuliny
Jolanta PAWNIK
Wśród wybitnych lekarzy związanych z Wrocławiem warto zwrócić uwagę na Oskara Minkowskiego, którego odkrycia przyczyniły się do stworzenia ratującej życie milionom ludzi insuliny. Wybitny naukowiec przez blisko dwie dekady kierował kliniką, był wykładowcą i leczył pacjentów – pisze Jolanta PAWNIK
.Oskar Minkowski urodził się 13 stycznia 1858 roku niedaleko Kowna w rodzinie żydowskich kupców o korzeniach polsko-litewskich. Z powodu antysemickiej polityki caratu rodzina Minkowskich przeniosła się do Królewca. Starszy brat Minkowskiego zajął się interesami, a młodszy, Hermann, został światowej sławy matematykiem, twórcą koncepcji czasoprzestrzeni i nauczycielem Alberta Einsteina.
Oskar Minkowski od najmłodszych lat interesował się naukami przyrodniczymi i medycyną. Z tego powodu podjął studia medyczne na Uniwersytecie Königsberg, a doktorat uzyskał, broniąc pracę na temat reaktywności elektrycznej mózgu. W 1888 roku osiedlił się w Strasbourgu, gdzie pracował do 1904 roku, kolejnym przystankiem na jego zawodowej i życiowej drodze była Kolonia, a następnie Greifswald, gdzie objął Katedrę Chorób Wewnętrznych.
W Strasburgu młody naukowiec rozpoczął współpracę z Josephem von Meringiem, internistą i farmakologiem, twórcą m.in. barbituranów, interesującym się, podobnie jak Minkowski, rolą trzustki w procesach metabolicznych. By udowodnić, że po usunięciu trzustki wystąpi cukrzyca, w 1888 roku Minkowski wykonał operację usunięcia tego organu u psa. Zgodnie z jego przewidywaniami zwierzę bardzo szybko zaczęło mieć objawy cukrzycy, m.in. wielomocz, który zawierał glukozę.
Choć Minkowski jako pierwszy powiązał trzustkę z cukrzycą, nie potrafił wyizolować hormonu. Jego odkrycie otworzyło jednak drzwi do nowoczesnej diabetologii, a badania w 1921 roku doprowadziły do odkrycia insuliny przez Fredericka Bantinga i Charlesa Besta.
Dla Wrocławia historia Minkowskiego zaczęła się w 1909 roku, kiedy objął Katedrę Chorób Wewnętrznych tamtejszego uniwersytetu. Przez blisko dwie dekady prowadził tam klinikę, wykładał i leczył pacjentów. W gabinetach przy ul. Marii Curie-Skłodowskiej kontynuował badania nad przemianą materii, gospodarką węglowodanową i rolą trzustki. Był nie tylko badaczem, ale też cenionym klinicystą. Jak odnotowano, konsultował m.in. choroby Włodzimierza Lenina.
Po wyizolowaniu insuliny Minkowski zaangażował się we wdrożenie jej w lecznictwie, a we wrocławskiej klinice w 1913 roku przeprowadził pierwsze próby doustnego podawania leku. W 1923 założył komitet insulinowy w Niemczech, kilkakrotnie był wybierany na przewodniczącego Niemieckiego Towarzystwa Chorób Wewnętrznych, a w latach 1902–1932 aż 12 razy nominowano go do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Zajmował się też innymi chorobami, m.in. zespołem wrodzonej niedokrwistości hemolitycznej i żółtaczką hemolityczną. Odkrył też przyczyny akromegalii.
Ostatnie lata życia Minkowski poświęcił na obronę dobrego imienia, oskarżony o tłumienie zasług przy odkryciu związku trzustki z cukrzycą Aryana von Mehringa. Napisał list, w którym przedstawiał swoje dowody, i zdeponował go we wrocławskim archiwum, by, jak mówił, kolejne pokolenia znały prawdę. Dokument ten uratowali przed zniszczeniem profesorowie zwolnieni po przejęciu władzy przez hitlerowców w 1933 roku.
W 1926 roku Oskar Minkowski z powodu pogarszającego się zdrowia i sporów odszedł na emeryturę. Zmarł 18 lipca 1931 roku w Fürstenbergu w Meklemburgii. Pochowano go we Wrocławiu, ale później jego szczątki przeniesiono do Berlina, gdzie spoczęły obok brata Hermanna. Dzieci Oskara wyemigrowały z Wrocławia tuż przed II wojną światową. Żona i córka osiedliły się w Buenos Aires, syn Rudolf został astrofizykiem w USA i odkrywcą galaktyki nazwanej jego nazwiskiem.
.Środowisko diabetologów nadal pamięta o dokonaniach profesora Minkowskiego. We Wrocławiu jest poświęcona mu ulica, a od 1966 r. Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Badania Cukrzycy honoruje naukowców Nagrodą Minkowskiego za wybitny wkład w rozwój wiedzy z tej dziedziny.
