Stolica pojednania. Wrocław pokazuje, jak opowiadać trudną historię
Jolanta PAWNIK
Obchody 60. rocznicy Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich odbyły się we Wrocławiu, bo tutaj żył i pracował jego autor i jeden z sygnatariuszy, arcybiskup Bolesław Kominek – pisze Jolanta PAWNIK
.W 2025 roku Wrocław był miejscem wyjątkowego dialogu między historią a współczesnością. Z okazji trzech ważnych dla tożsamości miasta rocznic: 80. zakończenia II wojny światowej, 45. utworzenia „Solidarności” i 60. Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich zorganizowano ponad sto wydarzeń o charakterze kulturalnym i społecznym. „Myślę, że wszyscy, którzy uczestniczyli w uroczystościach, mają poczucie, że Wrocław jest europejską, a nawet światową stolicą pojednania, że z Wrocławia wychodzi bardzo mocny apel o pojednanie” – mówił na zakończenie obchodów 60. rocznicy Orędzia biskupów dr Andrzej Jerie, dyrektor Centrum Historii Zajezdnia.
18 listopada 2025 roku, podczas uroczystości przy wrocławskim pomniku biskupa, politycy, duchowni i mieszkańcy miasta przypominali, jak niezwykłym gestem było sformułowanie „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”, wypowiedziane zaledwie dwie dekady po tragedii II wojny światowej. W katedrze św. Jana Chrzciciela bp Georg Bätzing, przewodniczący Episkopatu Niemiec, nazwał Orędzie „promieniem światła”, a abp Józef Kupny, metropolita wrocławski, mówił, że pojednanie było i pozostaje także dzisiaj decyzją wymagającą odwagi. Towarzysząca obchodom, zorganizowana w auli Papieskiego Wydziału Teologicznego konferencja z udziałem m.in. Normana Daviesa, Hanny Suchockiej, Klausa Ziemera i wielu wybitnych badaczy relacji polsko-niemieckich, pokazała, że temat ten inspiruje kolejne pokolenia badaczy, a jego oddziaływanie sięga daleko poza Europę.
.Rocznica Orędzia biskupów stanowi element większej całości, bo rok 2025 we Wrocławiu ogłoszono Rokiem Pojednania. Rada Miejska zdecydowała o tym pod koniec 2024 roku, by pokazać, że trzy ważne i okrągłe rocznice: 80 lat od zakończenia II wojny światowej, 60 lat od ogłoszenia Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich oraz 45 lat od powstania „Solidarności” tworzą naturalną oś, która wspaniale inspiruje do opowiadania o pamięci, dialogu i odpowiedzialności. Do współorganizacji imprez, które uświetniały te obchody, włączyły się instytucje miejskie, kulturalne i edukacyjne, które przygotowały ponad sto wydarzeń. W efekcie powstała wielowarstwowa opowieść, w której każdy wrocławianin mógł znaleźć coś dla siebie – od działań artystycznych, przez projekty edukacyjne, po duże konferencje i wystawy.
Jednym z najbardziej symbolicznych wydarzeń związanych z 80. rocznicą zakończenia wojny była majowa akcja na placu Wolności, gdzie uczniowie wrocławskich szkół ułożyli z 80 tysięcy papierowych żurawi napis „Pokój”. Żuraw – w kulturze Japonii symbol nadziei – jest znakiem pamięci o tragedii wojny, ale też marzenia o świecie, w którym słowo „pojednanie” zaczyna się od najmłodszych. „Ta tradycja rozpowszechniła się do tego stopnia, że w Japonii każde dziecko choć raz odwiedza Muzeum Pokoju w Hiroszimie oraz składa żurawie. Obchodzimy rok rocznicowy także we Wrocławiu, więc pomysł, by o tym opowiedzieć, narodził się przy okazji festiwalu Sakura” – mówił Piotr Matunin, koordynator akcji. Podobny wydźwięk miał majowy koncert „Modlitwa za siebie – w hołdzie ofiarom wojen” na dziedzińcu Arsenału, podczas którego zabrzmiały utwory powstałe w gettach i obozach koncentracyjnych. „Koncert upamiętnia koniec II wojny światowej, ale też przypomina o tragedii, która dotyka tak wielu. Pamiętajmy o ofiarach tamtej wojny, ale też o ludziach, którzy giną dzisiaj. Mamy nadzieję, że sztuka skłoni do refleksji nad teraźniejszością i przyszłością opartą na wolności, jedności i pokoju, którą tworzymy dla pokoleń” – opisywali to wydarzenie jego organizatorzy.
W centrum opowieści o 45-leciu „Solidarności” znalazła się oczywiście Wrocławska Zajezdnia, gdzie w 1980 roku podczas strajku w zajezdni autobusowej nr VII wrocławskiego MPK powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Z okazji rocznicy nadano imię Piotra Bednarza, jednego z bohaterów „Solidarności”, tramwajowi MPK, pokazano też unikatowe zdjęcia z wydarzeń uważanych za jedne z najważniejszych w historii społecznego oporu wrocławian.
W klimat tamtego czasu wprowadzał także październikowy koncert „Piosenki Internowanych w Nowym Brzmieniu”, podczas którego w Centrum Historii Zajezdnia zabrzmiały utwory pisane przez internowanych w stanie wojennym. Dzięki nowym aranżacjom zyskały świeże brzmienie, a ich emocjonalna prawda zrobiła ogromne wrażenie na współczesnej, młodej publiczności. Do refleksji nad „Solidarnością” na nowo zaprosił także cykl „Wieczorów na Bastionie Sakwowym”, podczas których przypominano nie tylko o zwycięstwach, ale również o realiach życia w latach 80. ubiegłego wieku.
Wśród licznych wydarzeń o charakterze tożsamościowym wyróżnił się Festiwal Edyty Stein organizowany na Nadodrzu. Poświęcono go myślicielce, zakonnicy i świętej, która idealnie wpisuje się w wrocławską, wielokulturową tradycję. Festiwal łączył warsztaty, wykłady i koncerty. „Festiwal Edyty Stein wpisuje się w Rok Pojednania ogłoszony we Wrocławiu i będzie okazją, by odkryć dziedzictwo jednej z największych postaci miasta” – zapowiadał to wydarzenie Marek Kosendiak, jego organizator i wiceprezes Towarzystwa im. Edyty Stein.
W podobnym duchu utrzymany był muzyczno-ruchowy spektakl „SZALOM! Partytura żydowska”, który opowiadał o historii i współczesności wrocławskiej społeczności żydowskiej. Z kolei Muzeum Architektury zaprosiło na wystawę „Odrażający, brudny, zły”, w której dawny dworzec autobusowy przy ul. Suchej stał się metaforą powojennych przemian, zarówno tych architektonicznych, jak i mentalnych.
.Obchody 60. rocznicy Orędzia biskupów były symbolicznym finałem Roku Pojednania. Zwiedzanie wystawy „Pojednanie dla Europy”, modlitwa ekumeniczna z udziałem duchownych różnych wyznań, koncert „Wrocław dla pojednania” i konferencja naukowa domknęły rocznicowe obchody, pokazując, że pamięć nie musi dzielić, a pojednanie nie jest gestem politycznym, lecz codzienną postawą opartą na prostych gestach i uczuciach.
