
Expo 2025 Osaka Japonia
W 2025 roku Japonia po raz kolejny przywita zagranicznych gości w czasie Światowej Wystawy Expo, tym razem będzie to Expo 2025 Osaka Japonia. Poprzednio Japonia była gospodarzem w 2005 roku, a wcześniej – w roku 1970, jako pierwszy kraj Azji. Tego typu wydarzenia za każdym razem pozwalają na ocenę strategicznych decyzji i narracji, które im towarzyszą, i pomagają nakreślić kierunki polityki zagranicznej na kolejne lata.
.W XXI wieku Japonia do perfekcji doprowadziła wykorzystanie popkultury jako narzędzia soft power. Kuchnia, animacja, muzyka, kinematografia i moda trzeciej największej gospodarki świata są rozpoznawalne na całym świecie. To wynik szeroko zakrojonych projektów rządowych, w tym tzw. popkulturowej dyplomacji oraz strategii prowadzenia polityki zagranicznej. Dwie z nich, „Cool Japan” oraz „Society 5.0”, są nieodłącznie związane z Expo, wielkimi wydarzeniami światowymi mającymi szczególnie symboliczne znaczenie w Japonii.
Historia japońskiego uczestnictwa w Expo.
Expo w Filadelfii, 1876 – „oświecone rządy i japońska kultura”
.Chociaż bohaterem Expo 1876 roku były Stany Zjednoczone, które zaprezentowały wiele nowinek technologicznych, w tym telegraf Edisona oraz telefon Bella, to jednak japoński pawilon został uznany za jeden z najwspanialszych i najbardziej okazałych.
Japonia przygotowała tradycyjny bazar, dom oraz japoński ogród, pierwszy tego typu w Stanach Zjednoczonych. Wystawiono tam dziesiątki wyrobów z laki, brązu i ceramiki. Zrobiło to tak wielkie wrażenie, że od tamtej pory zapotrzebowanie na japońskie produkty na rynku amerykańskim wzrosło. Dzięki temu Japonia osiąga swoje dwa cele – nie tylko pokazuje się od jak najlepszej strony pod względem kultury, ale także jako dobry partner handlowy.
22 lata wcześniej, w 1854 roku, czarne statki amerykańskiego komodora Matthew Perry’ego wpłynęły do zatoki Nagasaki i zmusiły Japonię do zakończenia trwającego od ponad 250 lat okresu zamknięcia na świat zewnętrzny. W Filadelfii Japonię reprezentował nowy, zmodernizowany rząd epoki Meiji – „oświeconych rządów”. Walczył ze skutkami nierównomiernych traktatów narzuconych przez obcokrajowców i bał się podzielić los kolonizowanej wtedy Nowej Zelandii albo znajdujących się pod wpływem mocarstw Chin.
Tokijscy uczestnicy Expo w 1876 roku szybko wyciągnęli wnioski z wcześniejszych wydarzeń światowych, w których Japonia brała udział od momentu przymusowego otwarcia swoich granic. Już na Expo w Londynie w 1862 roku starali się podkreślać bogactwo swojej kultury. Pięć lat później, w Paryżu, w ostatnim roku rządów szogunatu, pokazywali już jednak inne artefakty – takie, które szczególnie odpowiadały wyobrażeniom świata zachodniego o Japonii. W specjalnej konstrukcji stylizowanej na japońską herbaciarnię można było spotkać się z gejszami i kupić od nich ceramikę wykonaną z wykorzystaniem nowych, zachodnich technik. Rząd Meiji zaczął wykorzystywać wystawy światowe do szerzenia japonizmu, fascynacji kulturą Japonii, często bardzo dostosowaną do zachodniego widza. Od tamtej pory Japonia systematycznie wykorzystuje elementy swojej kultury medialnej do promowania wizerunku na arenie międzynarodowej. Te trendy możemy obserwować także i teraz.
Coraz lepsze zrozumienie przez Japończyków, do czego służy Expo
Expo w Aichi, 2005 – „Cool Japan”
.W 2005 roku w prefekturze Aichi w Japonii miała miejsce pierwsza Wystawa Światowa Expo w XXI wieku pod hasłem „Mądrość Natury”. Skupiała się na ekologii i nowych technologiach, w tym także na autonomicznych autobusach na paliwo wodorowe, które ułatwiały poruszanie się po 173 hektarach terenu ekspozycji. Gości witały leśne duchy i roboty, w tym robot Wakamaru produkcji Mitsubishi, który prowadził rozmowy na wiele różnych tematów, używając ponad 10 tys. słów. Jedną z najpopularniejszych atrakcji były zamrożone szczątki mamutów wydobyte w Jakucji. Polski pawilon skupiał się na rozpoznawanych w Japonii symbolicznych postaciach i miejscach, w tym na uwielbianym przez Japończyków Szopenie oraz Kopalni Soli w Wieliczce.
Na potrzeby wystawy Japonia odtworzyła wtedy dom głównych bohaterek animowanego filmu dla dzieci „Mój Sąsiad Totoro” z 1988 roku. Położono silny nacisk na sielankę zamieszkiwania na japońskiej wsi oraz harmonię życia obok natury. W rzeczywistości jednak już wtedy japońskie wskaźniki urbanizacji sięgały 86 proc. Od tego czasu wzrosły do 92 proc. Doświadczenie zamieszkiwania na wsi nie dotyczyło już większej części japońskiej populacji od wielu lat. Organizatorzy po raz kolejny wykorzystali narzędzia popkultury, żeby wpływać na swój wizerunek poza granicami.
Expo w Aichi stało się częścią strategii „Cool Japan”. W pierwszych latach XXI w. intensywna promocja japońskiej popkultury na całym świecie przyciągała coraz więcej fanów japońskiej animacji, komiksów, muzyki oraz jedzenia. Fenomen kawaii – słodkich postaci, takich jak Hello Kitty, bardzo szybko został uznany za istotny element japońskiego soft power. Strategia została sformalizowana w 2010 roku, kiedy na promocję japońskiej kultury rząd przekazał 19 miliardów jenów. Nabrała jeszcze większego znaczenia po wydarzeniach w Fukushimie, kiedy miała pomóc wyjść z zapaści gospodarczej. Rząd Japonii ustanowił fundusz Cool Japan Fund Inc., który szczodrze dofinansowuje produkty takie jak animacja, manga, gry, ale także tradycyjne jedzenie, i robi to do dziś, dokładając do tego wysokiej klasy technologię i robotykę.
Celem „Cool Japan” było m.in. przyciągnięcie do Japonii turystów po 2011 roku. Pod tym względem strategia spisała się znakomicie – w 2005 roku kraj powitał nieco ponad 6 milionów zagranicznych turystów, a w 2019 roku – ponad 30 milionów. Potem jednak pandemia koronawirusa doprowadziła do zapaści rynku hoteli, restauracji oraz gospodarki wielu regionów, które od ponad 20 lat czerpały dochody prawie wyłącznie z turystyki.
Fukushima postawiła pod znakiem zapytania japońskie bezpieczeństwo energetyczne, tym razem z powodu ostrego sprzeciwu obywateli wobec dalszego wykorzystywania energii atomowej. Światowy kryzys finansowy, wahania na rynkach węglowodorów i rosnące napięcie w regionie zmusiły Japonię do poszukiwania nie tylko nowych źródeł energii, ale i nowego pomysłu na promocję kraju.
Tutaj pojawia się kolejna japońska strategia rządowa, która ma zostać przedstawiona w pełnym zakresie w trakcie Expo 2025 roku w Osace.
Głęboko przemyślana kandydatura japońska do organizacji Expo 2025
Expo 2025 Osaka Japonia, „Society 5.0”
.Japonia zaprezentowała swoją kandydaturę jako gospodarza kolejnej wystawy światowej w 2017 roku, pod hasłem „Projektowania Społeczeństwa Przyszłości dla Naszego Życia” (いのち輝く未来社会のデザイン).
Expo potrwa od kwietnia do października 2025 roku w Osace i ma przyciągnąć 30 milionów gości. Motywy przewodnie wynikają z największych wyzwań współczesnej Japonii – zmniejszającej się populacji oraz niestabilności energetycznej i żywieniowej. Kraj na wyspach jest w ścisłej czołówce spadku liczby urodzeń wśród krajów rozwiniętych, co wpływa na każdy aspekt życia, w tym na opiekę zdrowotną i społeczną, wziętą pod lupę w czasie pandemii COVID-19. Jak podkreślają organizatorzy, „Expo w Osace będzie doskonałą okazją, by podzielić się naszą wizją społeczeństwa przyszłości”. W tle jest już „Society 5.0” – rządowa strategia zatwierdzona przez premiera Shinzo Abe w 2017 roku.
U podstaw „Society 5.0” leży koncept rozwoju ludzkości od okresu zbieractwa, przez rozwój przemysłowy, aż do społeczeństw opartych na wymianie informacji. Teraz rozwój IoT, robotyki, sztucznej inteligencji ma pozwolić na przejście na kolejny poziom – społeczeństwa opartego na technologii wodorowej. Gabinet premiera Japonii snuje wizję społeczeństwa, w którym problemy globalnego ocieplenia, bezpieczeństwa energetycznego, dostępu do opieki medycznej i żywności zostaną rozwiązane dzięki wykorzystaniu nowych technologii.
Polska na Expo 2025 w Japonii
.Expo 2025 Osaka Japonia będzie dla Polski doskonałą okazją do budowania dalszej współpracy z Japonią. Warszawa jest coraz ważniejszym partnerem Tokio, także w obliczu inwazji Rosji na Ukrainę. Japonia przekazuje pomoc Ukraińcom przez polskie i unijne kanały, by pozostać w zgodzie ze swoją pacyfistyczną konstytucją [czytaj: Japonia nie może pomagać Ukrainie wprost, może czynić to za pośrednictwem Polski]. Kluczowe będzie także dalsze wsparcie po zakończeniu konfliktu – tutaj Polska odgrywa szczególną rolę logistyczną i strategiczną. Interesy Polski w zakresie uniezależniania się od węglowodorów, nie tylko z powodu sankcji na rosyjski gaz, ale także w ramach unijnych projektów walki z globalnym ociepleniem, są zbieżne z japońskimi strategiami rządowymi.
Coraz więcej jest także dyplomatycznych działań po obu stronach – tylko w 2022 roku Polskę odwiedziło trzech polityków japońskich, w tym minister spraw zagranicznych Yoshimasa Hayashi. W maju 2022 roku ambasador Miyajima Akio wziął udział w Środkowoeuropejskim Forum Technologii Wodorowych H2 Poland, gdzie podkreślił rosnącą współpracę w zakresie bezpieczeństwa energetycznego.
Agnieszka Pawnik