Wolność gospodarcza przynosi krajom Europy Środkowej wysoki wzrost, pełne zatrudnienie, dobrze zarządzane państwo

Im bardziej uwolniona gospodarka, tym lepiej zarządzane państwo. Wolność gospodarcza to nie tylko lepsze zarządzanie państwem, ale także mniejszy dług publiczny. Kraje Europy Wschodniej dobrze to zrozumiały i ich wskaźniki zadłużenia są duże niższe niż we Francji, Hiszpanii czy Włoszech – pisze Aymeric BELAUD

Byłe kraje Europy Wschodniej, za czasów komunizmu zwane demokracjami ludowymi, są na drodze coraz większego wzrostu gospodarczego i coraz lepszych warunków życia. To prawdziwy boom. Jednym z najbardziej znamiennych przykładów są Czechy, które prześcignęły w zamożności obywateli takie państwa jak Hiszpania czy Włochy. Jaka jest ich recepta na sukces? Bardzo prosta: liberalizm gospodarczy.

Więcej wolności gospodarczej. Zrywając okowy komunistycznego totalitaryzmu, kraje Europy Wschodniej chciały jak najszybciej dać wolność nie tylko obywatelom, ale również gospodarce. Wraz z upadkiem muru berlińskiego głębokie reformy zaczęto wdrażać między innymi w Czechach i w Estonii, które dziś są jednymi z najbardziej wolnych gospodarczo krajów Europy.

Wskaźnik wolności gospodarczej, publikowany od 1995 roku przez Heritage Foundation i „The Wall Street Journal”, jest doskonałym narzędziem pozwalającym mierzyć wolność, jaką cieszą się przedsiębiorcy w danym kraju. Bierze on pod uwagę dwanaście kryteriów, takich jak na przykład poziom wydatków publicznych, poszanowanie własności prywatnej, obciążenia podatkowe czy skuteczność wymiaru sprawiedliwości.

Estonia jest dzisiaj jednym z najbardziej wolnych krajów Europy, a nawet świata, gdyż zajmuje 10. miejsce w rankingu za 2020 rok. Czechy są na 23. pozycji, przed Niemcami (27). Francja jest… 64., daleko za Rumunią (38.) i Polską (46.).

Europa Wschodnia nie szczędzi sił, by coraz bardziej uwalniać gospodarkę. Patrząc na powyższy wskaźnik, z łatwością dostrzegamy, że dynamika rozwoju państw regionu przewyższa dynamikę niektórych państw zachodnich, w tym również Niemiec.

Tab. 1. Wskaźnik wolności gospodarczej i jego ewolucja w latach 1996–2020

Przyspieszenie ostatnich lat. Jak już wspomniałem, niektóre kraje regionu (Estonia, Czechy) bardzo szybko otwarły się na reformy liberalne. W innych krajach, jak zwłaszcza w Polsce i w Rumunii, uwalnianie gospodarki nabrało przyspieszenia na przestrzeni ostatnich kilku lat. To tam ewolucja wskaźnika wolności gospodarczej za lata 2009–2020 była największa. Oba państwa wyprzedziły już w zestawieniu Francję i doganiają Niemcy.

Sprzeciw wobec kierunku tych reform jest niewielki w Estonii i w Czechach, gdzie niemal wszystkie partie polityczne, tak lewicowe, jak i prawicowe, a nawet populistyczne, mają w swoim programie elementy liberalne. Dzieje się tak dlatego, że reformy te skutkują obiektywną poprawą jakości życia wszystkich obywateli.

Większy wzrost, mniejsze bezrobocie. Wolność sprzyja wzrostowi gospodarczemu i większemu zatrudnieniu. Następna tabela pokazuje korelację między wzrostem a uwalnianiem gospodarki.

Tab. 2. Wskaźnik wzrostu PKB i jego ewolucja w porównaniu z ewolucją wskaźnika wolności gospodarczej

Nie licząc Węgier, wszędzie tam, gdzie zwiększa się wolność gospodarcza, większy jest też wzrost; w wielu krajach regionu jest on tak imponujący, że wręcz zawstydza kraje zachodu i południa Europy. Rumunia i Polska, przy wzroście wskaźnika wolności na poziomie ponad +6% w ciągu ostatnich dziesięciu lat, odnotowały w tym samym okresie wzrost gospodarczy na poziomie średnio ponad 3% rocznie

Kraje te osiągają równie dobre rezultaty, jeśli chodzi o bezrobocie, gdyż ten wskaźnik jest stosunkowo niski, zwłaszcza w porównaniu z krajami południa Europy.

Tab. 3. Związek między bezrobociem a wolnością gospodarczą

Poziom bezrobocia w Czechach jest imponujący – 2%! Pełne zatrudnienie jest też rzeczywistością w Polsce, gdzie bezrobocie wynosi niecałe 3%. Z drugiej strony Hiszpania, Włochy i Francja – kraje najmniej wolne gospodarczo w tym zestawieniu – mają również najwyższe wskaźniki bezrobocia.

W tym krajobrazie Węgry jawią się niczym UFO: niski wskaźnik wolności gospodarczej (na przestrzeni ostatnich 10 lat zmalał o 0,4 punktu) i niezbyt wysokie bezrobocie (5% w 2019 roku). Ale dokładna analiza wskaźnika wolności pokazuje, że na Węgrzech bardzo wysoka jest wolność handlu (86,4) oraz wolność inwestycji (80,0). Niskie są też obciążenia podatkowe (79,9, czyli bardzo dobry wynik). Tymczasem we Francji te trzy składowe wskaźnika wolności wynoszą odpowiedni 81,4, 75,0 i 48,8 (czyli wynik bliski fiskalnemu piekłu!).

I to właśnie niskie obciążenia podatkowe rzutują najmocniej na wyniki gospodarcze Węgier. Na Węgrzech zniesiono podatek od majątku i wprowadzono liniowy podatek od dochodów na poziomie 16%. Również podatki dla firm są bardzo niskie (10 i 19%). Dzięki swojej polityce fiskalnej Węgry osiągają bardzo dobre wyniki, jeśli chodzi o wzrost i bezrobocie. Z drugiej jednak strony ich dług publiczny jest najwyższy w regionie, co potwierdza zasadę, że im większa wolność gospodarcza, tym mniejsze zadłużenie państwa.

Im bardziej uwolniona gospodarka, tym lepiej zarządzane państwo. Wolność gospodarcza to nie tylko lepsze zarządzanie państwem, ale także mniejszy dług publiczny. Kraje Europy Wschodniej dobrze to zrozumiały i ich wskaźniki zadłużenia są duże niższe niż we Francji, Hiszpanii czy Włoszech.

Poniższa tabela pokazuje, że oba kraje z najniższym długiem są jednocześnie krajami o największej wolności gospodarczej, i odwrotnie – kraje najbardziej zadłużone mają najmniejszą wolność gospodarczą.

Tab. 4. Porównanie długu publicznego oraz wskaźnika wolności gospodarczej

Zarządzanie pandemią. Strategie walki z pandemią w krajach Europy Środkowej i Wschodniej tak bardzo się różnią, że wszelkie porównania są dość karkołomne. W połowie stycznia Estonia należała do krajów stosujących najmniej obostrzeń. Był to jedynie obowiązek noszenia maseczek i ograniczenia liczby osób w punktach handlowych, a zamknięcia obiektów sportowych i kulturalnych dotyczyły jedynie Tallina i jego bezpośredniego regionu. W Estonii poziom śmiertelności w pandemii wynosi 321 zgonów na milion mieszkańców; to jeden z lepszych wyników w Europie. Dużo gorzej sytuacja wygląda w Czechach (1509 zgonów na milion mieszkańców) i na Węgrzech (1245) mimo surowych obostrzeń (godzina policyjna w Czechach, częściowa kwarantanna na Węgrzech). Polska, gdzie również stosowano kwarantannę, ma nieco lepsze wyniki (989 zgonów na milion mieszkańców), i to w przypadku dużo mniej rygorystycznych obostrzeń w przestrzeni publicznej niż w Czechach i na Węgrzech.

.Dziś wiemy na pewno, że w najbliższych dwóch latach pandemia opóźni procesy rozwojowe w Europie Wschodniej. Ale kiedy wszystko wróci do normalności, to w perspektywie 20–30 lat byłe kraje komunistyczne staną się silnymi gospodarkami regionalnymi, liczącymi się w globalnej wymianie handlowej. Kraje południa Europy, w tym i Francja, mogą jeszcze wrócić na drogę trwałego wzrostu. Potrzebują jednak do tego odwagi w reformowaniu gospodarki, walki z zadłużaniem się państwa oraz uwolnienia obywateli od nadmiaru przepisów i podatków.

Aymeric Belaud
Przekład: Andrzej Stańczyk. Tekst „La liberté économique fait prospérer l’Europe de l’Est. Croissance élevée, plein emploi, Etat bien géré” opublikowany został przez IREF Europe, 2021 [LINK]