Pierwszy budowniczy nowoczesnych wrocławskich mostów. Kim był Alexander Kaumann?
Jolanta PAWNIK
Spacerując przez most Uniwersytecki czy Oławski we Wrocławiu, nie zastanawiamy się, kto je stworzył. Za tymi konstrukcjami stoi Alexander Kaumann, miejski radca budowlany, urzędnik i projektant, któremu w połowie XIX wieku modernizujące się miasto zawdzięczało nowoczesną infrastrukturę mostową. Wiele z powstałych za jego urzędowania przepraw mostowych bez zarzutu działa do dziś – pisze Jolanta PAWNIK
.Wrocław od zawsze żył w rytmie rzek i mostów. Odra, jej kanały i dopływy ukształtowały miasto, nadając mu charakterystyczny krajobraz pełen wysp, półwyspów i wodnych rozlewisk. Dzięki temu stolica Dolnego Śląska zyskała miano „Wenecji Północy” i „Miasta Stu Mostów”. Przepraw było tu zawsze wiele, a większość z nich powstała w połowie XIX wieku dzięki aktywności i sprawczości jednego człowieka – Ferdinanda Alexandra Kaumanna, miejskiego radcy budowlanego, którego śmiało można nazwać pierwszym budowniczym nowoczesnych wrocławskich mostów.
Alexander Kaumann urodził się w 1830 roku w Görlitz. Już w młodym wieku zdobył doświadczenie jako budowniczy, pracując przy budowie kościoła ewangelickiego w Hoyerswerdzie. Później zainteresował się budownictwem wodnym i inżynierią rzeczną, a pierwszym jego wyzwaniem był udział w budowie mostu przez Wisłę w Toruniu w latach 1856–1866. To monumentalne przedsięwzięcie przyniosło mu renomę i otworzyło drogę do angażu we Wrocławiu.
W tym czasie miasto przechodziło dynamiczną transformację. Zniknęły dawne mury obronne, powstawały nowe dzielnice, rozwijała się komunikacja, a drewniane mosty, które przez wieki wystarczały mieszkańcom do sprawnego poruszania się po mieście, przestały odpowiadać potrzebom rosnącego ośrodka. Wraz z nowymi środkami transportu także przeprawy musiały być solidniejsze, wyższe i szersze. Odra wymagała regulacji i ochrony przeciwpowodziowej. Nie bez znaczenia były również ambicje władz miasta, aspirującego do rangi europejskiej metropolii. Alexander Kaumann przyjął posadę miejskiego radcy budowlanego w 1866 roku i pełnił tę funkcję aż do śmierci w 1893 roku.
Alexander Kaumann dbał nie tylko o trwałość konstrukcji, ale i o ich wygląd. Mosty miały być wizytówką miasta, dowodem jego nowoczesności i siły. Niektóre, jak most Oławski, ozdabiano rzeźbami i latarniami, inne, np. mosty Uniwersyteckie, imponowały innowacyjną jak na tamte czasy techniką. Wrocławianie mogli być dumni, że ich miasto nie ustępuje już Berlinowi czy Dreznu pod względem infrastruktury rzecznej.
Warto też dodać, że Alexander Kaumann nie działał w pojedynkę, lecz w zespole, którego członkowie byli odpowiedzialni za poszczególne etapy budowy. Był jednak koordynatorem, wizjonerem i głównym autorem koncepcji modernizacji przepraw. Do współpracy zapraszał najlepszych specjalistów, co świadczy o jego otwartości na nowoczesne rozwiązania i europejskie standardy. To właśnie ta zdolność łączenia lokalnej praktyki z szeroką perspektywą sprawiła, że jego dzieła przetrwały próbę czasu.
Do najważniejszych realizacji z czasów Kaumanna należały mosty Uniwersyteckie wybudowane w latach 1867–1869, które jako pierwsze zbudowano według nowego standardu, osadzając stalowe kratowe przęsła na kamiennych podporach. Kaumann zaprosił do współpracy przy tym projekcje wybitnego konstruktora Johanna Wilhelma Schwedlera. W kolejnych latach powstały następne przeprawy: most Lessinga, mosty Sikorskiego i Mieszczańskie, a później także mosty Młyńskie, Szczytnicki i Tumski. Szczególne miejsce w tym katalogu zajmuje most Oławski, zbudowany w latach 1882–1883, jedyny zachowany w całości kamienny most we Wrocławiu. Jego trójprzęsłowa konstrukcja, nawiązująca formą do rzymskich przepraw, a także bogate zdobienia zapewniły mu miejsce wśród najbardziej reprezentacyjnych dzieł epoki.
Choć największe zasługi Kaumanna wiążą się z mostami, we Wrocławiu współtworzył także plany regulacyjne miasta, odpowiadał za infrastrukturę wodną i porządkował przestrzeń urbanistyczną. Jego ślad odnajdujemy nawet w rozwiązaniach przestrzennych, takich jak projekt placu Powstańców Śląskich, przygotowany wspólnie z Augustem Hoffmannem.
.Alexander Kaumann zmarł 9 lipca 1893 roku we Wrocławiu i został pochowany na cmentarzu św. Marii Magdaleny, którego teren dziś zajmuje park Skowroni. Jego dzieło kontynuował Alfred von Scholtz, ale to właśnie Kaumann pozostaje symbolem przełomu, w którym Wrocław pożegnał się z epoką drewnianych mostów i wkroczył w czas solidnych, nowoczesnych przepraw.
