Ostatni papież Europy

Jan Paweł II jako następca ostatnich papieży włoskich (Pawła VI i Jana Pawła I) był ostatnim europejskim papieżem, tuż zanim nastąpił globalny zwrot katolicyzmu, dziejący się wciąż na naszych oczach — pisze Massimo FAGGIOLI.

.Jego idea Europy była głęboko ukształtowana przez kulturę narodów, a nie Heimatów (niem.: ojczyzn – red.). Potrafił kreatywnie interpretować tożsamość europejską. Zamiast szukać w niej tylko źródła, do którego Kościół winien powrócić, postrzegał ją raczej jako pomost w kierunku świata globalnego i wielokulturowego katolicyzmu

Przede wszystkim jednak wybór Karola Wojtyły oznaczał koniec polityki normalizacji relacji Watykanu z krajami komunistycznymi. Jednocześnie jego pontyfikat nie był wolny od ograniczeń: zwłaszcza „Revanche de Dieu”, a więc początku nowej fazy w stosunkach między polityką i religią na scenie światowej, z nową, bardziej asertywną tożsamością religijną, zarówno wśród wiernych judaizmu, jak i islamu. Na początku swojego pontyfikatu Jan Paweł II musiał poradzić sobie z silną, antykomunistyczną polityką Ronalda Reagana, zarówno w Europie, jak i Ameryce Łacińskiej. Papież Wojtyła musiał przeformułować relację między katolicyzmem a światem globalnym, co w tym specyficznym momencie historii oznaczało również renegocjację relacji Europy ze Stanami Zjednoczonymi.

Przełom lat 1989–1991 w historii Europy nie zastał polityki watykańskiej nieprzygotowanej: Jan Paweł II był znacznie mniej tryumfalny niż inni przywódcy wobec perspektyw nowego świata, który zostanie zbudowany na gruzach sowieckiego komunizmu. Obiektywna zbieżność poglądów między wizją Jana Pawła II a polityką amerykańskiej administracji lat 80. XX wieku wobec Europy Wschodniej nie przeszkodziła papiestwu w podjęciu inicjatyw wdrażających własną, szeroko zakrojoną watykańską wizję posoborowego świata.

Gesty wędrownego, globalnego pontyfikatu Jana Pawła II – podróż do Casablanki 19 sierpnia 1985 r., wizyta w synagodze w Rzymie 13 kwietnia 1986 r., pierwsze międzyreligijne spotkanie w Asyżu 27 października 1986 r. – wyznaczały pierwsze etapy nowej katolickiej wizji świata, zarówno w kontekście historycznym, jak i duchowym.

Ta ekumeniczna i międzyreligijna misja Jana Pawła II była nierozerwalnie związana z jego historycznym i duchowym doświadczeniem Europy XX wieku oraz konsekwencjami historii kontynentu dla całego świata: spuścizny I wojny światowej, okresu międzywojennego prowadzącego do II wojny światowej i Holokaustu, zimnej wojny oraz iluzji „końca historii” po upadku komunizmu w Europie Wschodniej.

Nauczanie Jana Pawła II o pokoju i dialogu międzyreligijnym nadało papiestwu rolę ekumeniczną, tłumaczącą uniwersalne wydarzenia polityczno-moralne, przemawiające do światowej opinii publicznej, oraz odrzucającą teorię nieuchronnego „zderzenia cywilizacji”. Był to jeden z owoców bardzo europejskiej kultury Jana Pawła II. Papież nawiązał nowe stosunki z USA, nie zapominając o szczególnej „duchowości” Europy. Jego postulat „duchowości narodów” był mocno zakorzeniony w wizji zjednoczonej Europy w kulturowej harmonii z regionem Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu.

W tym sensie jasne jest, że antykomunizm Jana Pawła II różnił się od innych antykomunistycznych postaw ideologicznych, w tym wielu antykomunistycznych nastrojów w samym Kościele katolickim.

Na początku XXI wieku próba wezwania Europy przez Jana Pawła II do powrotu do „chrześcijańskich korzeni” wywołała wiele krytyki. Taka była interpretacja polskiego papieża dotycząca wyzwania związanego z sekularyzacją i wielokulturowością – o wiele bardziej chrześcijańska i kulturowo uwrażliwiona niż trwające „wojny kulturowe” oraz amerykański ekspansjonizm na stałe próbujący zawładnąć Starym Kontynentem.

.Po śmierci Jana Pawła II w 2005 r. globalny zasięg i polityczny wpływ papiestwa nie został zatrzymany. Świadczy o tym skupienie na roli Europy w przemówieniach i orędziach papieża Franciszka poświęconych trwającej walce narodów z pandemią COVID-19. To właśnie pontyfikat Franciszka jest jednym z najlepszych dowodów trwałości owoców pracy i życia Karola Wojtyły.

Massimo Faggioli