15 lat temu zmarł Marek Edelman

Dn. 2 października 2009 r. zmarł Marek Edelman, lekarz pochodzenia żydowskiego, doktor nauk medycznych, jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim, współtwórca Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), uczestnik Powstania Warszawskiego, działacz społeczny, członek opozycji niepodległościowej w czasach PRL, uczestnik obrad Okrągłego Stołu. Na podstawie jego wspomnień powstała książka Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Marek Edelman

.Dokładna data i miejsce urodzin Marka Edelmana nie są znane. Przyjmuje się, że przyszedł na świat 1 stycznia 1922 r. w Warszawie lub 1 stycznia 1919 r. w Homlu (dziś Białoruś). Jego rodzice byli zaangażowani w działalność polityczną. Cecylia Edelman działała w kobiecym odłamie żydowskiej partii Bund, natomiast Natan Feliks Edelman współpracował z eserowcami (rosyjska partia socjalistyczna i rewolucyjna).

W 1939 r. Marek Edelman sam przystąpił do młodzieżowej organizacji Bundu o nazwie Cukunft („Przyszłość”), a następnie do struktur Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego na Litwie, w Polsce i Rosji (Bund). Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej uzyskał maturę.

Okres II wojny światowej. Uczestnik dwóch powstań

.Po agresji niemieckiej na Polskę Marek Edelman początkowo pracował w Szpitalu Bersohnów i Baumanów. Jesienią 1940 r. powstało getto warszawskie, a jego mieszkanie znalazło się na jego terenie.

W 1942 r. powstała Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB), a Marek Edelman należał go drona jej założycieli. W roku 1943 wziął udział w powstaniu w getcie warszawskim, a po śmierci Mordechaja Anielewicza został ostatnim przywódcą bojowników ŻOB. W połowie maja, gdy powstanie chyliło się już ku końcowi, przedostał się kanałami poza teren getta, dzięki czemu uniknął śmierci.

Zaledwie rok później Marek Edelman wziął udział w kolejnym zrywie mieszkańców stolicy – Powstaniu Warszawskim. Był wówczas członkiem Armii Ludowej w stopniu podporucznika. W listopadzie, po kapitulacji Powstania, zaopatrzony w fałszywe dokumenty zdołał opuścić Warszawę.

PRL i III RP

.Po zakończeniu II wojny światowej Marek Edelman pozostał w Polsce. Mieszkał w Łodzi. Początkowo działał w reaktywowanym Bundzie, który na przełomie 1948 i 1949 r. dokonał samorozwiązania – część jego kadr zasiliła szeregi PZPR. Edelman był przeciwnikiem tej decyzji.

W kolejnych latach poświęcił się aktywności naukowej. W 1951 r. ukończył Akademię Medyczną w Łodzi na specjalizacji kardiologicznej, po czym znalazł zatrudnienie w tamtejszej Klinice Chorób Wewnętrznych. W 1962 r. uzyskał stopień doktora nauk medycznych. Cztery lata później, mimo sukcesów zawodowych, został zwolniony przez nowego dyrektora. Przeniósł się do innej placówki, z której również go zwolniono. Był wówczas rok 1968, a w PRL trwała nagonka antysemicka, będąca częścią wydarzeń Marca ’68. Z powodów politycznych odrzucono również jego rozprawę habilitacyjną.

Na skutek interwencji premiera Józefa Cyrankiewicza Marek Edelman otrzymał jednak posadę w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu im. Mikołaja Pirogowa w Łodzi, gdzie od 1972 r. pełnił funkcję ordynatora oddziału intensywnej terapii.

Od lat 70. XX w. był zaangażowany w działalność opozycyjną. W 1976 r. podpisał Memoriał 101, wyrażający sprzeciw środowisk intelektualnych wobec propozycji zmian w Konstytucji PRL. Współpracował również z powstałym w tym samym roku Komitetem Obrony Robotników (KOR).

.Podczas wydarzeń Sierpnia 1980 r. Marek Edelman był jedną z osób wyrażających poparcie dla sygnatariuszy Apelu 64, wzywającego władze PRL do podjęcia rozmów ze strajkującymi. We wrześniu 1980 r. przystąpił do NSZZ „Solidarność”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego (grudzień 1981 r.) Marek Edelman przez kilka dni był internowany w ośrodku odosobnienia w Łęczycy, lecz na skutek interwencji środowisk inteligenckich szybko odzyskał wolność. Zaangażował się wówczas w działalność w prasie podziemnej, w której ukazywały się m.in. przedruki jego prac na temat powstania w getcie warszawskim.

W 1989 r. Marek Edelman brał udział w obradach Okrągłego Stołu (podzespół do spraw służby zdrowia). Wiosną przewodniczył Wojewódzkiemu Komitetowi Obywatelskiemu w Łodzi, organizującemu kampanię wyborczą przed nadchodzącymi wyborami czerwcowymi.

.W 1990 r. Marek Edelman angażował się w działalność polityczną. Był współzałożycielem Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna, współpracował z Unią Demokratyczną, Unią Wolności oraz Partią Demokratyczną.

Pozostawał aktywny na wielu polach działalności publicznej. W 1993 r. uczestniczył w konwoju wysłanym do Sarajewa z pomocą humanitarną.  Był również członkiem Komitetu Budowy Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Mimo swego pochodzenia, był krytykiem polityki Izraela. Uważał się za antysyjonistę i stawał w obronie ludności palestyńskiej.

Zmarł 2 października 2009 z powodu niewydolności oddechowej.

WszystkoCoNajważniejsze/SN