Göbekli Tepe. Tajemnice najstarszych struktur megalitycznych w historii ludzkości

Göbekli Tepe

W Turcji badane są najstarsze struktury megalityczne w historii ludzkości. Francesco Bandarin zwraca uwagę, że pochodzące z X. tysiąclecia p.n.e. neolityczne miasto Göbekli Tepe może skrywać więcej tajemnic, bowiem zostało przebadane jedynie w 5 proc.

.Najstarsze na Ziemi struktury megalityczne – Göbekli Tepe – wzbudziły w ostatnim czasie duże zainteresowanie, w związku z odkryciem na ich terenie kamieni szlifierskich [LINK]. Niezwykłość wydarzenia podkreśla fakt, że do tej pory przebadano jedynie 5. proc terenu. O tym oraz o przeznaczeniu samej budowli pisze na łamach Il Giornale dell’Arte Francesco Bandarin, dyrektor Centrum Światowego Dziedzictwa i zastępca dyrektora generalnego UNESCO ds. kultury w latach 2000-2018 r.

Odkrycia Göbekli Tepe dokonał w 1995 roku niemiecki archeolog Klaus Schmidt, podczas prowadzenia wykopalisk dotyczących prehistorycznych osad w południowo-wschodniej Anatolii. Okazało się, że są to najstarsze struktury megalityczne w historii ludzkości, co zrewolucjonizowało naszą wiedzę o rozwoju wczesnych społeczeństw neolitycznych. Amerykańska ekspedycja zwróciła uwagę na to miejsce już w 1963 roku, ale zostało ono wówczas uznane za mało interesujące. Klaus Schmidt dostrzegł jednak znaczenie i wyjątkowość tego odkrycia, które stanowią najstarsze struktury megalityczne w historii ludzkości, sięgające dziesiątego tysiąclecia przed naszą erą. Göbekli Tepe jest starsze o dwa tysiąclecia od anatolijskiej osady Çatalhöyük, która powstała prawdopodobnie 7500-6500 p.n.e. Uważano ją za najstarszą ludzką osadę, starszą o sześć lub siedem tysięcy lat od megalitycznych budowli europejskiego neolitu, takich jak Stonehenge (3000-2000 p.n.e.), Orkady (3000 p.n.e.), Malta (3600-2500 p.n.e.) czy Nuraghi z Sardynii (1900-700 p.n.e.). 

Prowadzone wykopaliska

.Göbekli Tepe znajduje się około 15 km od miasta Sanlıurfa w południowo-wschodniej Turcji, na środku płaskowyżu przekształconego przez erozję i intensywną działalność górniczą, która trwała od neolitu do okresu klasycznego. W kamieniołomach wydobywano monolityczne filary w kształcie litery “T”, które następnie układano w koliste struktury, które zapewne pełniły funkcję rytualną. 

Fot. Zhengan/Wikimedia

.Przed odkryciem Göbekli Tepe nie sądzono, że wczesne społeczeństwa neolityczne miały zdolność do wykopywania i transportowania dużych monolitów. Odkrycie to zmusiło do ponownego rozważenia możliwości technicznych i poziomu rozwoju wczesnych ludzkich społeczności. Göbekli Tepe leży w centrum Żyznego Półksiężyca, regionu, w którym rozwinęły się najwcześniejsze formy osadnictwa ludzkiego. Tam właśnie miało miejsce udomowienie roślin i zwierząt, które stanowiły podstawę neolitycznej rewolucji rolniczej. 

Stanowisko Göbekli Tepe należy do okresu zwanego neolitem preceramicznym typu A, trwającego od 10500 do 9000 p.n.e. i typu B trwającego od 9000 do 7500 p.n.e. Obszar ten, leżący na północ od rzek Tygrys i Eufrat, bogaty w cieki wodne ze względu na swoją wapienną naturę, został prawdopodobnie zasiedlony około tysiąca lat wcześniej w XII. tysiącleciu p.n.e. Działo się to zapewne w czasie jałowego i zimnego okresu zwanego Ostatnim Dryasem, który przerwał proces ocieplenia na półkuli północnej po zakończeniu ostatniej wielkiej epoki lodowcowej. 

Funkcja Göbekli Tepe

.Mieszkańców tego obszaru stanowiły grupy myśliwsko-zbierackie, gdyż rolnictwo osiadłe nie zdążyło się jeszcze w pełni rozwinąć. Fakt, że opracowali oni techniki budowlane wymagające koordynacji dużej liczby robotników, wskazuje, że istniały zaawansowane formy interakcji społecznej między różnymi grupami na tym terenie. Miało to miejsce przynajmniej w odniesieniu do tworzenia wspólnych przestrzeni rytualnych i być może także ograniczało występowanie konfliktów o zasoby. 

Göbekli Tepe
Fot. Klaus-Peter Simon/Wikimedia

Klaus Schmidt uważał, że Göbekli Tepe było neolitycznym górskim sanktuarium, przyciągającym pielgrzymów z odległości nawet 150 km. Dotychczasowe wykopaliska odsłoniły osiem głównych świątyń, choć badania geofizyczne wskazały na obecność co najmniej 20 okrągłych struktur składających się z ponad 200 monolitycznych filarów. Każdy z nich ma średnią wysokość sześciu metrów i wagę około dziesięciu ton – pisze na łamach Il Giornale dell’Arte dyrektor Centrum Światowego Dziedzictwa i zastępca dyrektora generalnego UNESCO ds. kultury w latach 2000-2018 r., Francesco Bandarin.

Osiem kompleksów, wchodzących w skład Göbekli Tepe wykopanych do tej pory, nazwanych od kolejności odkryć od A do H, zostało zbudowanych w najwcześniejszym okresie, preceramicznym neolitu typu A, choć wydaje się, że były one również używane w późniejszym czasie. Wcześniej powstała również seria prostokątnych budynków pełniących funkcję obrzędach rytualnych, ale ze znacznie mniejszymi filarami w kształcie litery „T”, często wstawionymi w ściany budynków.

Oprac. Emil Gołoś

Materiał chroniony prawem autorskim. Dalsze rozpowszechnianie wyłącznie za zgodą wydawcy. 9 listopada 2022
Fot. Teomancimit/Wikimedia