Kalendarz rocznic 8-14 kwietnia 202

Przedstawimy Państwu kalendarz rocznic wydarzeń historycznych, które miały miejsce od 8 do 14 kwietnia.

8 kwietnia

1525 – W Krakowie król Zygmunt I Stary i Albrecht Hohenzollern podpisali traktat, na mocy którego książę Albrecht, uznając się lennikiem króla polskiego, został dziedzicznym władcą w Prusach; traktat poświadczał uznanie przez Polskę sekularyzacji zakonu krzyżackiego na terenie Prus i powstałego na tym obszarze państwa protestanckiego.

1794 – Za zasługi w bitwie pod Racławicami naczelnik insurekcji Tadeusz Kościuszko mianował Bartosza Głowackiego chorążym regimentu grenadierów krakowskich.

1807 – W Poznaniu-Chwaliszewie urodził się Karol Libelt, działacz społeczny i polityczny, uczestnik Powstania Listopadowego, i Wiosny Ludów, przywódca Koła Polskiego w parlamencie pruskim, współzałożyciel Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

1858 – We Lwowie urodził się Jan Styka, malarz, uczeń Jana Matejki; autor obrazów o tematyce batalistycznej i patriotycznej, m.in. – wspólnie z Wojciechem Kossakiem – „Panoramy Racławickiej”, przedstawiającej polsko-rosyjską bitwę pod Racławicami w czasie insurekcji kościuszkowskiej, „Panoramy siedmiogrodzkiej” oraz religijnej panoramy „Golgota”.

1860 – W majątku Kolano na Podlasiu urodził się Józef Weyssenhoff, pisarz, poeta, krytyk literacki, wydawca; autor powieści „Soból i panna”.

1861 – Patriotyczna manifestacja na placu Zamkowym w Warszawie została krwawo rozpędzona przez rosyjskie wojsko, które strzelało do bezbronnych ludzi; zginęło co najmniej 200 osób, 500 zostało rannych.

1874 – W Mieszkowie koło Jarocina urodził się Stanisław Taczak, pierwszy dowódca Powstania Wielkopolskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, generał WP; podczas II wojny światowej więziony w niemieckich obozach jenieckich.

1888 – W Lwowie urodził się Julian Zborowski, etnograf, językoznawca, wieloletni dyrektor Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

1890 – W Warszawie urodził się Zygmunt Drzewiecki, pianista, pedagog, jeden z twórców Międzynarodowego Festiwalu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, czterokrotny przewodniczący jury, profesor PWSM w Warszawie.

1891 – W Łodzi urodził się Witold Wandurski, poeta, pisarz, dramaturg, działacz komunistyczny, rozstrzelany w ZSRS w 1934 roku.

1897 – W Warszawie urodził się Jan Żabiński, zoolog, fizjolog, organizator i dyrektor Ogrodu Zoologicznego w Warszawie; żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego; wraz z żoną Antoniną, na terenie ogrodu zoologicznego ukrywał Żydów z warszawskiego getta; uhonorowany medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”.

1908 – W Przemyślu urodził się Tadeusz Kondrat, aktor filmowy i teatralny, znany m.in. z ról w filmach „Celuloza”, „Kwiecień”, „Gdzie jest trzeci król?”, „Sanatorium pod Klepsydrą” oraz roli Belzebuba w telewizyjnej adaptacji „Igraszek z diabłem” Jana Drdy.

1909 – W Newport Beach na Bay Island w stanie Kalifornia zmarła Helena Modrzejewska, jedna z najwybitniejszych polskich aktorek; za jej najwybitniejsze kreacje uznaje się m.in. szekspirowskie role Ofelii, Julii i Lady Makbet.

1918 – W Krakowie zmarł Lucjan Rydel, poeta, dramatopisarz, tłumacz, czołowy przedstawiciel literackiego nurtu Młodej Polski, autor jasełek „Betlejem polskie”, baśni „Zaczarowane koło” i trylogii scenicznej „Zygmunt August”.

1919 – Uchwałą Rady Ministrów powołano Akademię Górniczą w Krakowie.

1923 – W Wilnie urodził się Jerzy Passendorfer, reżyser, scenarzysta; twórca filmów: „Zamach”, „Ostatnie dni”, „Kierunek Berlin”, „Barwy walki” oraz serialu „Janosik”.

1925 – W Kończycach pod Krakowem urodził się Józef Nowak, aktor, wykonawca piosenek, wystąpił m.in. w filmach „Celuloza”, „Drugi brzeg”, „Westerplatte”, „Hasło Korn”, „Hydrozagadka”, „Wiosna panie sierżancie”, a także w serialu „Dom”.

1932 – W Raciborowicach koło Hrubieszowa urodził się Kazimierz Szołoch, jeden z przywódców strajku w Stoczni Gdańskiej w grudniu 1970 r., uczestnik ROPCiO, członek WZZ Wybrzeża, współpracownik Komitetu Samoobrony Społecznej KOR i KPN; uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r., działacz NSZZ „Solidarność”.

1933 – W Warszawie urodziła się Teresa Iżewska, aktorka, niezapomniana „Stokrotka” z filmu Andrzeja Wajdy „Kanał”, pamiętana także z ról w filmach „Baza ludzi umarłych”, „Nafta”.

1934 – W Warszawie zmarł Władysław Skoczylas, grafik, drzeworytnik, malarz, rzeźbiarz, autor m.in. „Pochodu zbójników”, „Teki zbójnickiej” i „Teki podhalańskiej”.

1940 – ORP „Orzeł” zatopił niemiecki statek „Rio de Janeiro”, przewożący niemiecki desant do Norwegii.

1941 – W sowieckim więzieniu w Chersoniu na Ukrainie zmarł Mariusz Zaruski, generał WP, twórca Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, pionier polskiego żeglarstwa; w latach 1914-1917 żołnierz 1 Pułku Ułanów Legionów, następnie adiutant Józefa Piłsudskiego i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego; po wybuchu II wojny światowej aresztowany we Lwowie przez NKWD.

1943 – Zbrodnia wołyńska: W kolonii Brzezina w powiecie Sarny ukraińscy nacjonaliści zamordowali około 130 Polaków – oddziałami UPA dowodził Iwan Łytwyńczuk „Dubowyj”.

1945 – W Gdyni odbyły się zaślubiny Polski z morzem żołnierzy 1. Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte.

1950 – W Malborku urodził się Grzegorz Lato, piłkarz, trzykrotny uczestnik finałów Mistrzostw Świata; w 1974 r. król strzelców mundialu w RFN, na którym Polska zajęła trzecie miejsce; srebrny medalista mistrzostw świata w 1982 roku, złoty i srebrny medalista olimpijski; w latach 2008-2012 prezes Polskiego Związku Piłki Nożnej.

1950 – W Londynie zmarł Wacław Niżyński, wybitny rosyjski tancerz i choreograf polskiego pochodzenia.

1953 – W Toruniu urodził się Waldemar Fydrych „Major”, organizator masowych happeningów, działacz „Ruchu na Rzecz Nowej Kultury”, współtwórca Pomarańczowej Alternatywy.

1953 – W Warszawie urodziła się Sławomira Łozińska, aktorka, znana m.in. z ról Bronki w serialu „Daleko od szosy”, Justyny w „Granicy” oraz serialu „W labiryncie”.

1958 – Premiera filmu „Król Maciuś I” w reżyserii Wandy Jakubowskiej.

1965 – Podpisanie Polsko-Radzieckiego Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, przedłużającego porozumienie zawarte w 1945 r. na następne 20 lat.

1975 – Premiera filmu Stanisława Lenartowicza „To ja zabiłem”.

1976 – Za szpiegostwo „na rzecz jednego z państw NATO” na 25 lat więzienia i przepadek mienia skazany został Jerzy Pawłowski, wybitny szermierz, reprezentant Polski, wielokrotny medalista igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata.

1979 – Edward Raczyński objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie.

1986 – Kazimierz Sabbat zastąpił Edwarda Raczyńskiego na stanowisku prezydenta RP na uchodźstwie.

1989 – Weszła w życie tzw. nowela kwietniowa Konstytucji PRL, zakładająca przywrócenie Senatu i urzędu prezydenta.

1992 – W Warszawie zmarł Roman Zimand, historyk literatury, krytyk literacki.

1994 – Minister spraw zagranicznych RP Andrzej Olechowski złożył w Atenach formalny wniosek o przyjęcie Polski do Unii Europejskiej.

2005 – W Watykanie odbyły się uroczystości pogrzebowe papieża Jana Pawła II.

2008 – W Warszawie zmarł Ludwik Hass, historyk, działacz polityczny związany z ruchem trockistowskim, autor wielu prac z historii ruchu robotniczego i masonerii.

2012 – W Brush Prairie w USA zmarł Janusz Zawodny, ps. Miś, żołnierz Armii Krajowej, historyk, politolog, jeden z najwybitniejszych znawców problematyki katyńskiej, konsultant Rady Bezpieczeństwa Narodowego za prezydentury Jimmy’ego Cartera i Ronalda Reagana.

2020 – W Łodzi zmarł Andrzej Adamiak, gitarzysta, wokalista, kompozytor i autor tekstów, lider popularnego zespołu Rezerwat.

9 kwietnia

1241 – Pod Legnicą rycerstwo polskie, wspierane przez templariuszy i joannitów, poniosło klęskę w bitwie z Tatarami; poległ dowodzący siłami chrześcijańskimi książę Henryk II Pobożny.

1757 – W Glinnie koło Poznania urodził się Wojciech Bogusławski, aktor, dramatopisarz, reżyser, twórca polskiego teatru narodowego, autor m.in. libretta opery „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”.

1831 – Powstanie Listopadowe: oddziały polskie dowodzone przez generałów Ludwika Kickiego i Józefa Dwernickiego pokonały Rosjan w bitwach pod Domanicami i Boremlem.

1887 – W Warszawie urodził się Konrad Tom, właściwie Konrad Runowiecki, aktor, piosenkarz, autor tekstów kabaretowych i piosenek, scenarzysta filmów „Antek policmajster”, „Czy Lucyna to dziewczyna?”, „Manewry miłosne”, „Ada to nie wypada”.

1901 – W Warszawie urodził się Stanisław Wigura, inżynier mechanik, konstruktor lotniczy, pilot sportowy; w 1929 r. wraz z Franciszkiem Żwirką odbył lot dookoła Europy samolotem RWD-2; zginął (wraz ze Żwirką) w 1932 r. w katastrofie lotniczej samolotu RWD-6 nad Cierlickiem Górnym koło Cieszyna.

1921 – W Konstantynopolu urodził się Anatol Potemkowski, satyryk, współpracownik kabaretów „Szpak”, „Dudek” i „Radiokroniki Decybel”, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Mauthausen.

1924 – W Warszawie urodził się Jerzy Michalski, historyk, znawca XVIII-wiecznych dziejów Polski.

1927 – W Turynie urodził się Jacek Karpiński, inżynier, elektronik i informatyk, twórca pierwszego polskiego mikrokomputera K-202, w czasie II wojny światowej żołnierz harcerskiego batalionu „Zośka”, powstaniec warszawski.

1935 – W Warszawie urodził się Marek Nowicki, reżyser i operator filmowy, reżyser m.in. filmów „Widziadło”, „Miłość z listy przebojów”.

1936 – Dekret Prezydenta RP o utworzeniu Funduszu Obrony Narodowej.

1936 – W Grodnie urodził się Jerzy Maksymiuk, dyrygent, kompozytor i pianista.

1937 – W Warszawie zmarł Franciszek Fiszer, filozof, erudyta, facecjonista, autor setek bon motów i anegdot, jedna z najbarwniejszych postaci międzywojennej Warszawy.

1937 – W Krakowie urodził się Marek Walczewski, aktor, znany m.in. z ról w filmach „Wesele”, „Ziemia obiecana”, „Śmierć prezydenta”, „Golem”, a także serialu „Polskie drogi”.

1938 – W Teatrze Wielkim w Poznaniu odbyła się polska premiera baletu „Harnasie” Karola Szymanowskiego.

1939 – Premiera filmu „Doktór Murek ” w reżyserii Juliusza Gardana.

1941 – Niemieckie zarządzenie o utworzeniu getta w Częstochowie.

1945 – Po czterodniowych walkach z Niemcami Armia Czerwona zajęła Królewiec; bitwa o miasto była częścią operacji wschodniopruskiej, zmierzającej do rozbicia wojsk niemieckich w Prusach Wschodnich.

1945 – Powstały Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

1951 – W Szczecinie wybuchły rozruchy z powodu zabicia Polaka przez pijanego żołnierza sowieckiego; spontaniczne protesty pacyfikowali żołnierze KBW, milicja i UB, były ofiary śmiertelne i ranni.

1953 – W Gołąbkach pod Warszawą zmarł Stanisław Wojciechowski, współzałożyciel PPS, działacz spółdzielczy; w latach 1919-1920 minister spraw wewnętrznych, członek PSL „Piast”; w 1922 r. wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta RP; w 1926 r. w czasie zamachu majowego zrzekł się sprawowanej funkcji, chcąc zapobiec wojnie domowej.

1961 – W Grudziądzu urodził się Mariusz Czajka, aktor teatralny i filmowy; wystąpił w filmach „Chłopaki nie płaczą”, „Ekstradycja” oraz w przedstawieniu „Złe zachowanie” w reżyserii Andrzeja Strzeleckiego.

1968 – W Bielsku-Białej zmarła Zofia Kossak-Szczucka, pisarka, publicystka, w czasie II wojny światowej współorganizatorka Frontu Odrodzenia Polski i Rady Pomocy Żydom „Żegota”, autorka m.in. książek „Krzyżowcy”, „Pożoga”, „Dziedzictwo”.

1971 – W Poznaniu urodził się Rafał Szukała, pływak, srebrny medalista Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie, pięciokrotny medalista mistrzostw Europy (w tym dwa złote medale), mistrz świata na dystansie 100 metrów stylem motylkowym.

1991 – Początek oficjalnego wycofywania wojsk sowieckich; tego dnia z garnizonu Borne Sulinowo wyjechał eszelon transportujący w kilkudziesięciu wagonach jednostkę rakietową; ostatnia jednostka bojowa opuściła Polskę 28 października 1992 r.

1992 – W Katowicach zmarł Alfred Szklarski, pisarz, autor m.in. cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Tomku Wilmowskim oraz trylogii „Złoto Gór Czarnych”.

2004 – W Warszawie zmarła Daria Trafankowska, aktorka filmowa i teatralna, znana m.in. z ról w filmach „Zdjęcia próbne”, „Bołdyn”, seriali „Polskie drogi” i „Na dobre i na złe”.

2005 – W Warszawie zmarł Jerzy Grzegorzewski, reżyser teatralny, scenograf, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie w latach 1997-2003.

2007 – W Warszawie zmarł Piotr Kuncewicz, pisarz, poeta, publicysta, krytyk literacki, autor m.in. książek „Samotni wobec historii”, „Agonia i nadzieja”, „Goj patrzy na Żyda. Dzieje braterstwa i nienawiści od Abrahama po współczesność”.

2018 – W wieku 103 lat w Manchesterze zmarł porucznik Stefan Mustafa Abramowicz, ułan 1 Szwadronu Tatarskiego 13 Pułku Ułanów Wileńskich w Nowej Wilejce, więzień sowieckich łagrów, żołnierz II Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa, uczestnik kampanii włoskiej; uważany za ostatniego ułana Rzeczpospolitej.

2020 – W Suwałkach zmarł Andrzej Strumiłło, malarz, grafik, rzeźbiarz, fotograf, poeta, pisarz, scenograf. Razem z Czesławem Miłoszem i Tomasem Venclovą zainicjował wydanie publikacji „Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego” zawierającej teksty historyków, pisarzy i artystów z Polski, Białorusi i Litwy, odwołującej się do tradycji i dziedzictwa Rzeczypospolitej.

2023 – Zmarł Maciej Prus, aktor, reżyser teatralny i operowy, dyrektor i kierownik artystyczny wielu teatrów, odznaczony m.in. Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz Medalem Gloria Artis.

10 kwietnia

1520 – Wspierający Polskę gdańszczanie podjęli próbę zablokowania Cieśniny Piławskiej. Celem ich działań było odcięcie wojsk krzyżackich od posiłków z Rzeszy lub Danii. Operacja polegająca na zatopieniu w cieśninie obciążonych kamieniami statków się jednak nie powiodła. Część jednostek zatonęła przed planowanym miejscem zatopienia, a 7 dalszych zatopili krzyżacy, używając dział ustawionych na Mierzei Wiślanej.

1525 – Na rynku w Krakowie książę Albrecht Hohenzollern złożył uroczysty hołd lenny polskiemu królowi Zygmuntowi I Staremu.

1580 – Kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski wydał przywilej lokacyjny dla założonego przez siebie miasta – Zamościa.

1826 – Urodził się Konstanty Borzęcki, uczestnik Powstania Wielkopolskiego 1848 roku, rewolucji węgierskiej 1848-49; od 1849 roku przebywał w Turcji, gdzie jako Mustafa Dżaleddin Pasza dosłużył się stopnia generała dywizji.

1831 – Powstanie Listopadowe: W bitwie pod Iganiami oddziały polskie pod dowództwem gen. Ignacego Prądzyńskiego pokonały wojska rosyjskie.

1864 – W Warszawie władze carskie aresztowały Romualda Traugutta, dyktatora Powstania Styczniowego; 5 sierpnia 1864 r. został stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej.

1865 – W Karsach koło Pacanowa urodził się Władysław Leopold Jaworski, prawnik, profesor UJ, publicysta, polityk konserwatywny; jeden z liderów Stronnictwa Prawicy Narodowej; poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego (1901-1914) i austriackiej Rady Państwa (1911-1918); w latach 1914-1916 prezes Naczelnego Komitetu Narodowego.

1880 – W Kukizowie pod Lwowem urodził się Jan Dąbski, polityk, działacz ruchu ludowego, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, żołnierz Legionów Polskich, poseł na Sejm II RP, przewodniczący polskiej delegacji na polsko-sowieckie rozmowy pokojowe w 1920 roku.

1899 – W Bronowicach pod Puławami urodziła się Ewa Szelburg-Zarembina, poetka, pisarka, pedagog, pierwszy Kanclerz Kapituły Orderu Uśmiechu, autorka licznych książek dla dzieci i młodzieży.

1908 – W Zawierciu urodził się Wiktor Weintraub, historyk literatury, dyplomata, pedagog, profesor Uniwersytetu Harvarda; od 1939 roku na emigracji, współpracownik paryskiej „Kultury” i londyńskich „Wiadomości”.

1917 – Podporządkowanie formacji legionowych niemieckim władzom wojskowym – powstanie Polskiej Siły Zbrojnej.

1920 – W Warszawie urodził się Maciej Słomczyński, poeta, prozaik, tłumacz literatury angielskiej i anglojęzycznej, scenarzysta; popularność przyniosły mu powieści kryminalne pisane pod pseudonimami Kazimierz Kwaśniewski („Śmierć i Kowalski”, „Zbrodniarz i panna”) i Joe Alex („Jesteś tylko diabłem”, „Cichym ścigałam go lotem”).

1922 – W Brześciu nad Bugiem urodził się Jerzy Lipman, operator filmowy, jeden z twórców polskiej szkoły filmowej; autor zdjęć do filmów „Pokolenie”, „Cień”, „Lotna”, „Zamach”, „Zezowate szczęście”, „Nóż w wodzie”, „Prawo i pięść”.

1928 – W Jaśle urodził się Jerzy „Duduś” Matuszkiewicz, saksofonista, klarnecista, kompozytor jazzowy; autor muzyki do seriali „Janosik”, „Stawka większa niż życie”, „Kolumbowie”, „Czterdziestolatek”, „Wojna domowa” i „Przygody psa Cywila”.

1930 – Premiera filmu „Gwiaździsta eskadra” Leonarda Buczkowskiego.

1935 – W Poznaniu urodził się Jerzy Milian, muzyk, kompozytor, wibrafonista, malarz.

1943 – Do Katynia wyjechała zaproszona przez władze niemieckie polska delegacja, w skład której weszli m.in. dr Edmund Seyfried (dyrektor Zarządu Głównego Rady Głównej Opiekuńczej) oraz pisarze Ferdynand Goetel i Jan Emil Skiwski.

1943 – Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych Armii Krajowej dokonała zamachu bombowego na dworcu kolejowym Friedrichstrasse w Berlinie, w wyniku którego zginęło 14 osób, a 60 zostało rannych.

1943 – W Warszawie zmarł Hipolit Gliwic, ekonomista, inżynier, działacz polityczny i gospodarczy, dyplomata, senator II RP.

1945 – Rząd RP na uchodźstwie mianował Stefana Korbońskiego Delegatem Rządu na Kraj.

1946 – Urodziła się Maja Wodecka, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Dancing w kwaterze Hitlera”, „Człowiek z M-3”, „Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię”.

1947 – We Wrocławiu urodziła się Ewa Dałkowska, aktorka, przez wiele lat związana z warszawskim Teatrem Powszechnym, obecnie występuje w stołecznym Nowym Teatrze; zagrała m.in. w filmach „Sprawa Gorgonowej”, „Bez znieczulenia”, „Głosy”, „Kobieta z prowincji”, „Korczak”, „Cynga”, „Body/Ciało”, „Smoleńsk”; w stanie wojennym współzałożycielka Teatru Domowego, działającego poza oficjalnym obiegiem, artystka kabaretu „Pod Egidą”.

1947 – W Poznaniu urodziła się Halina Frąckowiak, piosenkarka, znana z przebojów „Serca gwiazd”, „Anna już tu nie mieszka”, „Papierowy księżyc”, „Mały elf”, „Tin Pan Alley”, „Idę dalej”, „Bądź gotowy dziś do drogi”, „Brzegi łagodne”.

1951 – W Warszawie zmarł Dobiesław Damięcki, aktor teatralny i filmowy, reżyser; w czasie II wojny światowej członek konspiracyjnej Rady Teatralnej; prezes ZASP (1945-48).

1952 – Przewodniczącym Stowarzyszenia PAX został Bolesław Piasecki.

1966 – W Radzyminie urodził się Artur Żmijewski, aktor, wystąpił m.in. w filmach „Lawa”, „Demony wojny wg Goi”, „Psy II. Ostatnia krew”, „Daleko od siebie”, „W pustyni i w puszczy”, „Ławeczka”, „Nigdy w życiu!”, „Katyń”, „Mała matura 1947”, „Mój rower”; popularność przyniosła mu m.in. rola Jakuba Burskiego w serialu „Na dobre i na złe” oraz tytułowa rola w serialu „Ojciec Mateusz”.

1984 – W Warszawie zmarł Jakub Berman, członek KPP, działacz Związku Patriotów Polskich i Centralnego Biura Komunistów Polski; w latach 1948-1956 członek Biura Politycznego PZPR, nadzorujący m.in. stalinowski aparat bezpieczeństwa.

1986 – Sejm PRL uchwalił ustawę Prawo atomowe, regulujące zasady wykorzystania energii atomowej w Polsce.

1988 – W Warszawie zmarł Włodzimierz Boruński, aktor, reżyser, tłumacz, znany z kreacji w filmach „Zaduszki”, „Salto”, „Ziemia obiecana”, „Zazdrość i medycyna” oraz serialach „Lalka” i „Polskie drogi”.

2001 – W Monachium zmarł Tadeusz Chciuk-Celt, cichociemny, kurier rządu RP na uchodźstwie; po zakończeniu wojny redaktor i zastępca dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

2004 – W Gdańsku zmarł Jacek Kaczmarski, poeta, pieśniarz, bard Solidarności; do jego najsłynniejszych utworów należą „Mury”, „Obława”, „Zbroja”, „Lekcja historii klasycznej”, „Czerwony autobus”, „Epitafium dla Wysockiego”, „Katyń”, „Jałta”, „Nasza klasa”, „Ostatnia mapa Polski”, „Przejście Polaków przez Morze Czerwone”, „Sen Katarzyny II”, „Somosierra”, „Źródło” i „Rejtan, czyli raport ambasadora”.

2010 – W katastrofie samolotu pod Smoleńskiem zginął prezydent RP Lech Kaczyński, jego żona Maria Kaczyńska oraz 94 inne osoby, wśród nich wielu wysokich urzędników państwowych i dowódców wojskowych; polska delegacja leciała na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.

2011 – We Wrocławiu zmarł Eugeniusz Get-Stankiewicz, grafik, rzeźbiarz.

2015 – W Warszawie zmarł Andrzej Ajnenkiel, historyk, profesor IH PAN, badacz historii najnowszej oraz dziejów parlamentaryzmu polskiego.

2018 – Na Placu Piłsudskiego w Warszawie odsłonięto Pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 roku oraz wmurowano kamień węgielny pod pomnik prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

11 kwietnia

1065 – Książę Bolesław Szczodry ufundował klasztor benedyktynów w Mogilnie.

1079 – W Krakowie z wyroku sądu królewskiego stracony został biskup Stanisław ze Szczepanowa, skonfliktowany z królem Bolesławem Śmiałym; duchowny uznany za męczennika, ogłoszony został w 1254 r. świętym oraz patronem Polski.

1775 – W Warszawie zakończył obrady sejm, zwołany na żądanie zaborców w 1773 r., który ratyfikował traktaty rozbiorowe, legalizując podział ziem Rzeczypospolitej dokonany w 1772 r. przez Rosję, Austrię i Prusy; sejm powołał Komisję Edukacji Narodowej oraz Radę Nieustającą.

1787 – W Marsylii zmarł Kajetan Węgierski, poeta, tłumacz, podróżnik.

1848 – Powstanie Poznańskie: polsko-pruska ugoda w Jarosławcu, która przewidywała nadanie częściowej autonomii Wielkiemu Księstwu Poznańskiemu w zamian za ograniczenie na jego obszarze liczebności polskich oddziałów zbrojnych.

1852 – W Hucie Miastkowskiej koło Garwolina urodził się Leon Wyczółkowski, malarz, grafik, rysownik, autor m.in. obrazów „Rybacy”, „Ujrzałem raz” i „Sarkofag św. Stanisława biskupa”.

1921 – Ksiądz Wincenty Tymieniecki został powołany na pierwszego biskupa diecezji łódzkiej.

1914 – W Berlinie zmarł Jakub Hirszberg, łódzki kupiec, przemysłowiec i działacz społeczny.

1925 – W Rzymie zmarł Jan Styka, malarz, uczeń Jana Matejki, autor obrazów o tematyce batalistycznej i patriotycznej, m.in. – wspólnie z Wojciechem Kossakiem – „Panoramy Racławickiej”.

1926 – W Warszawie powstał Polski Związek Szachowy.

1939 – Adolf Hitler podpisał przedstawiony przez Naczelne Dowództwo Niemieckich Sił Zbrojnych projekt dyrektywy w sprawie gotowości bojowej armii na lata 1939-1940; jej część, tzw. Wariant Biały (Fall Weiss), dotyczyła ataku na Polskę.

1940 – Niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę Łodzi na Litzmannstadt.

1940 – Niemiecka żandarmeria, SS i gestapo w odwecie za działania oddziału mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” dokonały pacyfikacji położonych w pobliżu Szydłowca Skłobów oraz innych okolicznych wsi; w czasie przeprowadzonej akcji Niemcy zamordowali 265 osób.

1940 – W Kownie urodził się Władysław Komar, lekkoatleta, mistrz olimpijski z Monachium w 1972 r. w pchnięciu kulą, dwukrotny brązowy medalista Mistrzostw Europy w tej dyscyplinie – w Budapeszcie (1966) i Helsinkach (1971).

1943 – Pierwszy oficjalny komunikat niemiecki dotyczący zbrodni katyńskiej: Agencja Transocean poinformowała na podstawie raportu niemieckich władz w Smoleńsku o „odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3000 oficerów polskich”.

1945 – Wojska amerykańskie wyzwoliły niemiecki obóz koncentracyjny Buchenwald, w którym około 56 tys. osób zostało zabitych, zmarło z chorób, wycieńczenia lub na skutek prowadzonych na nich eksperymentów.

1949 – W Gdańsku urodził się Stefan Chwin, prozaik, eseista, autor powieści „Hanemann”, „Esther”, „Złoty pelikan” i „Panna Ferbelin”.

1959 – W Otwocku zmarł Jerzy Kirchmayer – oficer sztabu Armii „Pomorze”, Komendy Głównej Armii Krajowej; współautor planu „Burza”; generał Ludowego Wojska Polskiego; w 1951 r. skazany na dożywocie w jednym z najgłośniejszych procesów pokazowych stalinowskiej Polski – tzw. procesie generałów.

1959 – W Warszawie urodziła się Hanna Śleszyńska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Nic śmiesznego”, „Awantura o Basię”, „Kawalerskie życie na obczyźnie” oraz w serialach „Rodzina zastępcza” i „Daleko od noszy”; popularność zdobyła występując również w zespole kabaretowo-estradowym „Tercet czyli Kwartet”, m.in. z Piotrem Gąsowskim.

1961 – W Izraelu rozpoczął się proces nazistowskiego zbrodniarza Adolfa Eichmanna, szefa wydziału żydowskiego w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA), „mordercy zza biurka”, odpowiedzialnego za śmierć milionów Żydów; w wyniku procesu Eichmann został skazany na karę śmierci, wyrok wykonano 31 maja 1962 r.

1963 – Papież Jan XXIII opublikował encyklikę „Pacem in terris”.

1967 – Władze komunistyczne podjęły decyzję o zamknięciu Teatru Rapsodycznego w Krakowie, założonego w konspiracji w 1941 r. w czasie niemieckiej okupacji; do pierwszego zespołu teatru należał Karol Wojtyła.

1968 – Marian Spychalski zastąpił Edwarda Ochaba na stanowisku przewodniczącego Rady Państwa; gen. Wojciech Jaruzelski objął stanowisko ministra obrony narodowej.

1969 – Statek pasażerski „Stefan Batory” wypłynął w swój pierwszy rejs transoceaniczny.

1971 – W Bydgoszczy urodził się Tomasz Gollob, żużlowiec, siedmiokrotny mistrz świata: indywidualnie w sezonie 2010 oraz sześciokrotnie w drużynie; wielokrotny mistrz Polski.

1977 – W Londynie zmarł gen. Ludomił Rayski, pilot, inżynier; od 1926 r. Szef Departamentu Lotnictwa, a od 1936 do marca 1939 r. dowódca Lotnictwa WP; w sierpniu 1939 r. mianowany II wiceministrem spraw wojskowych.

1980 – Oświadczenie KSS KOR w 40. rocznicę zbrodni katyńskiej, wyrażające przekonanie, że ujawnienie stalinowskich zbrodni wobec obywateli polskich „będzie istotnym krokiem w kierunku braterstwa i przyjaźni z narodem rosyjskim”.

1984 – W Warszawie zmarł Władysław Liniarski, pułkownik WP, komendant Białostockiego Okręgu ZWZ-AK (1940-45), a następnie na terenie tego okręgu dowódca Armii Krajowej Obywatelskiej; aresztowany w 1945 r. przez UB, skazany na karę śmierci, wyrok zamieniony na 10 lat więzienia.

1990 – Sejm uchwalił ustawę „o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz o zmianie ustawy – Prawo prasowe”.

1997 – Sejm uchwalił ustawę lustracyjną.

2010 – Na lotnisku wojskowym w Warszawie wylądował samolot z ciałem zmarłego tragicznie prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Trumna została przewieziona do Pałacu Prezydenckiego.

2013 – W Filadelfii zmarł Hilary Koprowski, biolog, wirusolog, profesor Thomas Jefferson University, twórca pierwszej w świecie szczepionki przeciwko wirusowi polio, który powoduje chorobę Heinego-Medina.

12 kwietnia

1656 – Potop szwedzki: wojska hetmana wielkiego litewskiego Pawła Jana Sapiehy wyzwoliły Lublin z rąk szwedzkich.

1773 – W Warszawie zmarł Jakub Fontana, polski architekt włoskiego pochodzenia, przedstawiciel baroku i klasycyzmu; zaprojektował m.in. gmach Collegium Nobilium, pracował przy przebudowie Zamku Królewskiego w Warszawie; w 1755 r. otrzymał tytuł architekta królewskiego.

1850 – Ogłoszono decyzję cesarza Franciszka Józefa o budowie Twierdzy Kraków.

1861 – W Poznaniu zmarł Tytus Działyński, działacz społeczny i polityczny, uczestnik Powstania Listopadowego, kawaler Orderu Virtuti Militari; mecenas sztuki, wydawca źródeł historycznych, założyciel Biblioteki Kórnickiej.

1863 – W okolicach Rawicza w pojedynku sprowokowanym przez przeciwników politycznych zginął Stefan Bobrowski, członek tajnego Komitetu Centralnego Narodowego; od stycznia 1863 r. właściwy kierownik Powstania Styczniowego, organizator i członek Tymczasowego Rządu Narodowego.

1905 – W Siedlcach urodził się Bohdan Korzeniewski, historyk i krytyk teatru, reżyser, tłumacz, pedagog.

1929 – W Warszawie urodził się Konstanty Puzyna, krytyk teatralny, eseista, poeta; kierownik literacki Teatru „Wybrzeże”, Teatru Dramatycznego i Teatru Ateneum w Warszawie; badacz twórczości Witkacego.

1929 – W stoczni we francuskim Hawrze zwodowano podwodny stawiacz min ORP „Wilk”, pierwszą jednostkę podwodną polskiej Marynarki Wojennej.

1940 – W nocy z 12 na 13 kwietnia władze sowieckie przeprowadziły drugą masową deportację ludności polskiej w głąb ZSRS; według danych NKWD w ramach przeprowadzonej akcji wywieziono łącznie około 61 tys. osób, głównie do Kazachstanu; ofiarami deportacji były rodziny rozstrzeliwanych w tym samym czasie polskich jeńców wojennych oraz osób więzionych przez NKWD.

1940 – Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego o formowaniu w Syrii Brygady Strzelców Karpackich pod dowództwem płk. Stanisława Kopańskiego.

1944 – W Hucisku w powiecie Bóbrka w Galicji Wschodniej oddział UPA, wsparty przez członków samoobrony ukraińskiej, zamordował ponad 100 Polaków.

1945 – 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka wyzwoliła niemiecki obóz jeniecki w Oberlangen, w którym więziono uczestniczki Powstania Warszawskiego.

1946 – W Brookwood w Wielkiej Brytanii zmarł Marian Zyndram-Kościałkowski, żołnierz Legionów Polskich, współtwórca POW, działacz BBWR; premier RP w latach 1934-35.

1950 – W Kamiennej Górze urodził się Ryszard Bosek, siatkarz, mistrz świata z Meksyku (1974) i złoty medalista olimpijski z Montrealu (1976); trener.

1961 – Z terenu Kazachstanu w Związku Sowieckim wystrzelono statek kosmiczny „Wostok 1” z kosmonautą Jurijem Gagarinem na pokładzie; był to pierwszy lot człowieka w kosmos, trwał 108 minut.

1963 – Premiera filmu „Godzina pąsowej róży” w reżyserii Haliny Bielińskiej.

1963 – W Warszawie zmarł Kazimierz Ajdukiewicz, filozof, logik, przedstawiciel szkoły lwowsko-warszawskiej.

1982 – Stan wojenny: W Warszawie pierwszą audycję nadało podziemne Radio „Solidarność”, którego twórcami byli m.in. Zofia i Zbigniew Romaszewscy.

1982 – Premiera filmu „Znachor” w reżyserii Jerzego Hoffmana.

1985 – W Warszawie Sąd Wojewódzki zarejestrował Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ).

1991 – W Warszawie podpisano akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych.

1991 – Premiera filmu „Pogrzeb kartofla” Jana Jakuba Kolskiego.

2001 – W Warszawie został zastrzelony były minister sportu Jacek Dębski.

2007 – W Konstancinie Jeziornie zmarł Andrzej Kurylewicz, kompozytor, pianista, i dyrygent. Autor muzyki klasycznej, teatralnej, filmowej, baletowej, jazzowej. Kompozytor muzyki do filmu „Nad Niemnem” (1987) i seriali telewizyjnych „Polskie drogi” (1977), „Lalka” (1978), „Nad Niemnem” (1988).

2012 – We Wrocławiu zmarł Jerzy Woźniak „Nowak”, żołnierz Armii Krajowej, 2. Korpusu Polskiego oraz oddziałów podziemia antykomunistycznego, więzień polityczny reżimu komunistycznego skazany na karę śmierci, pulmonolog, zastępca kierownika, a w roku 2001 kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

13 kwietnia

————–

1603 – Wojska Rzeczypospolitej pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza zdobyły bronioną przez Szwedów twierdzę Dorpat w Inflantach.

1881 – W Łodzi zmarł Karol Scheibler, przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny.

1883 – Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski jako pierwsi na świecie dokonali skroplenia azotu.

1893 – W Baranowiczach urodziła się Maja Berezowska (część źródeł jako datę urodzenia podaje 1898 r.); malarka, rysowniczka, ilustratorka; autorka cyklu karykatur Adolfa Hitlera, opublikowanych we Francji w 1934 r.; w 1942 r. aresztowana w Warszawie przez gestapo; więziona na Pawiaku i w KL Ravensbrueck.

1909 – We Lwowie urodził się Stanisław Ulam, matematyk, absolwent Politechniki Lwowskiej; od 1936 r. w USA; wykładowca m.in. Uniwersytetu Harvarda, profesor Uniwersytetu Wisconsin w Madison; od 1943 r. pracował w ośrodku badań jądrowych w Los Alamos, współtwórca pierwszej amerykańskiej bomby wodorowej.

1923 – Marszałek Francji Ferdinand Foch mianowany został marszałkiem Polski.

1930 – W Łodzi rozpoczęło działalność Muzeum Sztuki, kolekcjonujące przede wszystkim sztukę awangardową; podstawą jego zbiorów jest kolekcja sztuki nowoczesnej grupy „a.r.”, gromadzona z inicjatywy Władysława Strzemińskiego.

1938 – W Wilnie urodził się Andrzej Dąbrowski, wokalista jazzowy, piosenkarz, perkusista, kompozytor.

1940 – W Warszawie urodził się Piotr Figiel, kompozytor, aranżer, pianista; autor piosenek „Dwadzieścia lat, a może mniej”, „Powrócisz tu”.

1942 – W Warszawie urodził się Waldemar Marszałek, zawodnik sportów motorowodnych, wielokrotny mistrz świata i Europy.

1943 – W Berlinie w siedzibie Ministerstwa Spraw Zagranicznych III Rzeszy odbyła się konferencja prasowa poświęcona odkryciu masowych grobów w Katyniu; Radio Berlin podało dodatkowe informacje ze Smoleńska na temat identyfikacji zwłok polskich oficerów.

1947 – Rozpoczęła się „bitwa o handel” – obradujące w Warszawie plenum KC PPR wyznaczyło główne kierunki reformy handlu wewnętrznego w Polsce, zmierzające do wprowadzenia modelu gospodarki opartego na wzorach sowieckich.

1957 – Kościołowi Mariackiemu w Krakowie, po 10-letniej konserwacji, przekazano rewindykowany z Niemiec ołtarz Wita Stwosza.

1967 – W Warszawie w Sali Kongresowej odbyły się dwa koncerty The Rolling Stones.

1972 – W Krakowie zmarł Feliks Młynarski, ekonomista, współtwórca Banku Polskiego SA; w czasie II wojny światowej, za zgodą rządu RP na uchodźstwie, pełnił funkcję prezesa Banku Emisyjnego w Krakowie, emitującego pieniądze dla Generalnego Gubernatorstwa, tzw. młynarki.

1986 – Jan Paweł II jako pierwszy papież odwiedził synagogę; w rzymskiej Synagodze Większej spotkał się z Naczelnym Rabinem Rzymu Elio Toaffem.

1990 – Związek Sowiecki przyznał się do zbrodni katyńskiej; w komunikacie rządowej agencji TASS oficjalnie potwierdzono, że polscy jeńcy wojenni zostali rozstrzelani wiosną 1940 r. przez NKWD.

1990 – Prezydent ZSRS Michaił Gorbaczow przekazał prezydentowi Wojciechowi Jaruzelskiemu kopie archiwalnych dokumentów z listami polskich jeńców wysłanych w kwietniu i maju 1940 r. z obozu w Kozielsku do Smoleńska i z obozu w Ostaszkowie do Kalinina (obecny Twer), a także wykaz akt ewidencyjnych jeńców wojennych, których wywieziono z obozu NKWD w Starobielsku.

2007 – W Konstancinie zmarł Andrzej Kurylewicz, kompozytor, pianista, trębacz, puzonista, dyrygent, jeden z pionierów muzyki jazzowej w Polsce.

2008 – W Warszawie zmarł Jerzy Krasowski, aktor, reżyser teatralny; w latach 1983-90 dyrektor Teatru Narodowego w Warszawie.

2015 – W Lubece zmarł Guenter Grass, niemiecki pisarz urodzony w Gdańsku, rzeźbiarz, rysownik; autor powieści „Blaszany bębenek”, „Psie lata”, „Wróżby kumaka”; laureat literackiej Nagrody Nobla w 1999 r.

2020 – W Nowym Jorku zmarł major Jerzy Główczewski, pilot Dywizjonu 308 „Krakowskiego”, ostatni żyjący polski pilot myśliwca z II wojny światowej. Wykonał sto lotów bojowych. Po wojnie architekt. Autor wspomnień „Wojak z przypadku” (2003), „Optymista mimo wszystko” (2004) i „Ostatni pilot myśliwca”

14 kwietnia

966 – W Wielką Sobotę odbył się chrzest Mieszka I; miejsce ceremonii do dziś budzi spory historyków, część z nich wskazuje na Ostrów Lednicki, inni na Poznań, Gniezno, są również opinie, że Mieszko I przyjął chrzest w Ratyzbonie.

1430 – Grupa rycerzy-raubritterów pochodzących z Czech, Moraw i Śląska napadła na klasztor paulinów na Jasnej Górze, zabijając kilku zakonników, łupiąc część kosztowności i uszkadzając obraz Matki Boskiej Częstochowskiej.

1570 – W Sandomierzu przedstawiciele protestanckich wyznań – kalwini, luteranie i bracia czescy – podpisali porozumienie, dotyczące współdziałania wobec kontrreformacji.

1786 – W Warszawie urodził się Walerian Łukasiński, oficer, działacz niepodległościowy, założyciel Narodowego Towarzystwa Patriotycznego; aresztowany przez władze carskie w 1822 r. i więziony do końca życia; zmarł w 1868 r. w twierdzy szliselburskiej koło Petersburga.

1810 – Dekretem księcia Fryderyka Augusta I została powołana Rządowa Dyrekcja Teatru – instytucja nadzorująca teatry Księstwa Warszawskiego.

1861 – W Kaliszu urodził się Stefan Szolc-Rogoziński, podróżnik, etnograf, badacz Afryki, przede wszystkim Kamerunu.

1889 – W Suchej Beskidzkiej urodził się Walery Goetel, geolog, ekolog i paleontolog; badacz budowy geologicznej Tatr; w latach 1939-51 rektor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

1915 – W Ursynowie, obecnie dzielnica Warszawy, urodził się Jan Zumbach, pilot, as myśliwski, w czasie II wojny światowej dowódca słynnego Dywizjonu 303.

1916 – W Krakowie urodził się Wojciech Żukrowski, prozaik, poeta, eseista; autor „Kamiennych tablic”, „Skąpanych w ogniu”, opowiadań wojennych „Z kraju milczenia”, a także książek dla dzieci.

1917 – W Warszawie zmarł Ludwik Zamenhof, lekarz, twórca języka esperanto.

1924 – Reforma walutowa rządu Władysława Grabskiego; prezydent RP wydał rozporządzenie o zmianie ustroju pieniężnego; ustalono w nim m.in. relację marki polskiej do nowej waluty – złotego: 1 800 000 marek polskich za 1 złotego.

1927 – Oficerska Szkoła Lotnictwa została przeniesiona z Grudziądza do Dęblina.

1929 – Powołano rząd Kazimierza Świtalskiego, tzw. rząd pułkowników.

1934 – Powołano Obóz Narodowo-Radykalny (ONR).

1935 – W Pińczowie urodził się Andrzej Gwiazda, działacz związkowy, jeden z założycieli Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża; w sierpniu 1980 r. członek Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej, współautor 21 Postulatów Sierpniowych; współzałożyciel NSZZ „Solidarność”.

1940 – We wsi Józefów Duży niedaleko Kocka Niemcy rozstrzelali ponad 160 mieszkańców okolicznych wsi.

1941 – W Lidzie urodziła się Pola Raksa, aktorka; wielką popularność przyniosła jej rola w serialu telewizyjnym „Czterej pancerni i pies”, w którym zagrała sanitariuszkę Marusię „Ogoniok”; wystąpiła również w filmach „Szatan z siódmej klasy”, „Panienka z okienka”, „Popioły”, „Pogoń za Adamem”, „Aria dla atlety” i „Uprowadzenie Agaty”.

1950 – Władze komunistyczne i przedstawiciele Episkopatu Polski podpisali porozumienie pomiędzy państwem a Kościołem katolickim.

1953 – W Warszawie zakończył się proces płk. Wacława Kostka-Biernackiego, żołnierza Legionów Polskich, komendanta twierdzy brzeskiej, wojewody nowogródzkiego i poleskiego, organizatora obozu w Berezie Kartuskiej; więziony przez władze komunistyczne od 1945 r. skazany został na karę śmierci, zamienioną na 10 lat więzienia.

1966 – Początek głównych obchodów religijnych Milenium Chrztu Polski.

1986 – Premiera filmu „Dziewczęta z Nowolipek” w reżyserii Barbary Sass.

1985 – W Krakowie ogłoszono deklarację założycielską Ruchu „Wolność i Pokój” (WiP).

1988 – W Warszawie odbyło się spotkanie założycielskie reaktywowanego Białoruskiego Zrzeszenia Studentów.

2013 – W Warszawie zmarł Andrzej Garlicki, historyk, badacz dziejów II RP, autor książek „U źródeł obozu belwederskiego”, „Przewrót majowy”, „Od maja do Brześcia”, „Od Brześcia do maja”, „Józef Piłsudski 1867-1935”, „Piękne lata trzydzieste”, a także publikacji „Rycerze Okrągłego Stołu”.

Jak przekazywać wiedzę o przeszłości?

Główny specjalista w Wydziale Komunikacji Biura Prezesa IPN, Paweł BŁAŻEWICZ, na łamach „Wszystko co Najważniejsze” zaznacza, że: „Dyskusja na temat historii – jej wpływu na teraźniejszość i przyszłość, a także na temat sposobów jej przekazywania, zwłaszcza młodym ludziom – jest obecnie bardzo potrzebna. Przestrzenią do refleksji na ten temat mogą być wydarzenia takie jak Kongres Pamięci Narodowej, zorganizowany przez IPN w kwietniu 2023 r. Wartością jest w tym kontekście włączenie do debaty nie tylko Polaków, ale i przedstawicieli innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Mimo stosunkowo podobnych doświadczeń bardzo słabo znamy nawzajem historię naszych krajów; pobieżnie znamy niektóre wydarzenia z dziejów sąsiedniego państwa, np. rok 1968 w Czechosłowacji czy rok 1956 na Węgrzech. Nasza wiedza kończy się jednak na ogólnikach. To bardzo przykre. Sądzę, że wspólne refleksje mogą przyczynić się do lepszej współpracy”.

„W dyskusji na temat historii nie mniej istotne jest to, jak zainteresować nią młodzież. Przez dwadzieścia lat byłem nauczycielem i uważam, że kluczem są wzajemne zaufanie i nadzieja pokładana w uczniach. Kwestie techniczne są drugorzędne wobec osobistej relacji między nauczycielem i uczniem”.

„Zaufanie jest fundamentem, na którego bazie każdego ucznia można nauczyć każdego przedmiotu, przynajmniej w zakresie podstawowym. Każdy, kto chce przekazać wiedzę o przeszłości, powinien również uwierzyć w siebie, bo wszyscy dysponujemy historią swojego życia. Warto wygrzebać z zakamarków pamięci osobiste wspomnienia, które najlepiej poruszają emocje, wyciągnąć pamiątki, nawet jeśli byłby to tylko bilet tramwajowy za 1500 zł z późnych lat 80. XX w.”.

„Ponieważ w moim mieszkaniu rodzinnym przez dziewięć lat znajdowała się tajna, konspiracyjna drukarnia „Solidarności”, jest mi dużo łatwiej przekazać uczniom wiedzę na temat ówczesnych wydarzeń. Pokazuję im również pamiątki związane ze zbrodnią katyńską, ponieważ mój stryj Roman Fela został zamordowany w tym czasie w Charkowie. Zanim Sowieci wydali wyrok na polskich oficerów, zdążył wysłać z obozu ze Starobielska do Wilna – bo tam mieszkała jego rodzina – dwie pocztówki. W moim rodzinnym domu przechowywano je jak relikwie. Co jakiś czas rodzice pokazywali je nam. Rozmawialiśmy wtedy o tej zbrodni oraz o innych wydarzeniach w relacjach polsko-rosyjskich, trzymając w rękach świadectwa z tamtej epoki. Wraz z kolegami stawałem potem w szkole w obronie prawdy o Katyniu„.

„Nie sama wiedza o faktach, ale zrozumienie ich przyczyn i konsekwencji ma fundamentalne znaczenie dla kształtowania kolejnych generacji. W tym kontekście znów należy wrócić do zaufania, bez którego niektóre wydarzenia z historii mogą brzmieć niewiarygodnie, zakrawać na teorię spiskową. Zofia Szutrak, przyjaciółka naszej rodziny, była mocno zaangażowana w „Solidarność Walczącą”. Mieszkała sama. Nieraz, gdy wychodziła z domu, komunistyczna tajna policja polityczna SB wchodziła do jej mieszkania, dokonywała z pozoru absurdalnych rzeczy: przewieszała obrazy, nalewała wody do kubka na długopisy. Kto mógłby w to uwierzyć?! W pierwszej chwili brzmi to mało wiarygodnie – ogólna wiedza podpowiada, że SB morduje, zamyka w więzieniu, ale nie przewiesza obrazów w mieszkaniach opozycjonistów. Te działania służb komunistycznych wymierzone w Zofię Szutrak miały na celu nie tyle jej zlikwidowanie, ile odebranie jej wiarygodności w środowisku czy zniszczenie zdrowia psychicznego. Pani Zosia, mając tę świadomość, nie zwierzała się z tego nikomu aż do początku lat 90. Historia ta pokazuje, jak ważne jest zaufanie do osób, które opowiadają o przeszłości: o życiu osobistym, o funkcjonowaniu państw, o relacjach międzynarodowych” – pisze Paweł BŁAŻEWICZ w tekście „Jak przekazywać wiedzę o przeszłości?