Pokojowa Nagroda Nobla. Laureatami Białorusin Aleś Bialacki oraz rosyjska i ukraińska organizacja praw człowieka
Pokojowa Nagrodę Nobla 2022 przyznano obrońcom praw człowieka. Laureatami zostali: Białorusin Alaksandr Bialacki, rosyjska organizacja praw człowieka „Memoriał” oraz ukraińska organizacja praw człowieka „Centrum Wolności Obywatelskich”.
– Laureaci Pokojowej Nagrody reprezentują społeczeństwo obywatelskie w swoich krajach pochodzenia. Od wielu lat promują prawo do krytyki władzy i ochrony podstawowych praw obywateli. Podjęli niezwykły wysiłek, aby udokumentować zbrodnie wojenne, łamanie praw człowieka i nadużycie władzy. Razem pokazują znaczenie społeczeństwa obywatelskiego dla pokoju i demokracji – argumentował swoją decyzję Komitet Noblowski.
Aleś Bialacki
Był jednym z inicjatorów ruchu demokratycznego, który powstał na Białorusi w połowie lat 80. XX w. Poświęcił swoje życie na promowanie demokracji i rozwoju pokoju w Białorusi. W odpowiedzi na kontrowersyjne zmiany konstytucji, które dały prezydentowi Białorusi władzę dyktatorską i wywołały masowe demonstracje, Bialacki założył m.in. organizację Viasna (Wiosna) w 1996 r. Viasna udzieliła wsparcia uwięzionym demonstrantom i ich rodzinom. Później Viasna przekształciła się w organizację praw człowieka, która dokumentowała i protestowała przeciwko stosowaniu przez władze tortur wobec więźniów politycznych.
Władze rządowe wielokrotnie próbowały uciszyć Alesia Bialackiego. Był więziony od 2011 do 2014 r. Po masowych demonstracjach przeciwko reżimowi w 2020 r. został ponownie aresztowany. Nadal jest przetrzymywany w areszcie bez procesu. Pomimo ogromnych trudności Bialacki nie ustąpił w walce o prawa człowieka i demokrację na Białorusi.
Memoriał
To organizacja praw człowieka założona w 1987 r. w byłym Związku Radzieckim. Jej założyciele chcieli, aby ofiary represji reżimu komunistycznego nigdy nie zostały zapomniane. Memoriał opiera się na założeniu, że konfrontacja z przeszłymi zbrodniami jest niezbędna w zapobieganiu nowym.
Po upadku Związku Radzieckiego Memoriał stworzył centrum dokumentacji ofiar okresu stalinowskiego oraz gromadził i systematyzował informacje na temat nacisków politycznych i łamania praw człowieka w Rosji. Memoriał stał się najbardziej miarodajnym źródłem informacji o więźniach politycznych w rosyjskich aresztach. Organizacja w czasie wojen czeczeńskich zbierała informacje o nadużyciach i zbrodniach wojennych popełnianych na ludności cywilnej przez siły rosyjskie i prorosyjskie. Działacze Memoriału cyklicznie spotykają się z groźbami, są więzieni, a nawet mordowani. Władze rosyjskie uznały organizację za „zagraniczną agenturę”, dlatego w grudniu 2021 r. przymusowo zlikwidowano organizację wraz z zebraną dokumentacją. Przewodniczący Memoriału Yan Rachinsky stwierdził jednak, że „nikt nie planuje się poddać”.
Centrum Swobód Obywatelskich
Zostało założone w Kijowie w 2007 r. w celu wspierania praw człowieka i demokracji na Ukrainie. Centrum działało na rzecz wzmocnienia ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego i wywierania presji na władze, aby Ukraina stała się pełnoprawną demokracją i państwem prawa. Centrum Swobód Obywatelskich aktywnie postulowało o przystąpienie Ukrainy do Międzynarodowego Trybunału Karnego.
Po rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 r. Centrum Wolności Obywatelskich zaangażowało się w działania mające na celu zidentyfikowanie i udokumentowanie rosyjskich zbrodni wojennych na ukraińskiej ludności cywilnej. Centrum, we współpracy z międzynarodowymi partnerami, odgrywa pionierską rolę w pociąganiu winnych do odpowiedzialności za swoje zbrodnie.
