Spin-off. Sztuka znalezienia synergii między akademią a biznesem

Udowodniliśmy, że naukowcy mogą mieć szansę na status przedsiębiorców bez konieczności opuszczania uczelni. Znaleźliśmy przestrzeń synergii między środowiskiem akademickim i biznesowym – pisze prof. Luigi MONDELLO

Czy nauka zorientowana na zysk może zwiększyć jej efektywność i skuteczność? Zacząłem borykać się z tym problemem wraz z grupą moich współpracowników. Udało nam się znaleźć właściwą odpowiedź: założyliśmy dwie firmy o profilu spin-off. Zainwestowaliśmy w naukę, wspieramy uczelnie i dziś jesteśmy odpowiedzialni za organizację wielu wydarzeń naukowych, a do naszej bazy klientów należą firmy z całego świata. Jesteśmy naukowcami, którzy stali się przedsiębiorcami.

Czym jest spin-off? Jest formą organizacji, która ma pozycję niezależnego przedsiębiorstwa, wykorzystując aktywa, pracowników, własność intelektualną, technologię lub produkty firmy macierzystej.

Do trzech kluczowych elementów procesu spin-off zaliczamy: organizację macierzystą, przedsiębiorców oraz technologię. W przypadku akademickich spin-offów organizacjami macierzystymi są uniwersytety, choć w ujęciu szerszym będziemy do nich zaliczać wszystkie instytucje naukowe i technologiczne, które mają potencjał pełnienia funkcji generatorów spin-offów. Dotychczas na Uniwersytecie w Mesynie, gdzie pracuję, przeprowadzono niewiele dogłębnych badań nad tym, w jaki sposób proces spin-off przyczynia się do rozwoju kapitału społecznego przedsiębiorstw akademickich.

Połączyliśmy nasze zasoby, aby dzielić się doświadczeniem i wiedzą z innymi firmami w celu zwiększenia kompetencji i udziału w procesie technologicznym mającym swój początek na uniwersytetach publicznych.

Będąc częścią procesu spin-off, jesteśmy także częścią kadry uniwersyteckiej, a nasze firmy są inkubowane w ramach uczelni. Jako przedsiębiorcy oraz jako studenci, profesura, badacze na uniwersytecie zdobywamy wiedzę technologiczną lub rozwijamy technologie, które są następnie wykorzystywane przy wsparciu inkubatora przedsiębiorczości uniwersytetu do opracowywania produktów lub prowadzenia działalności konsultingowej. Ostatecznie są one wykorzystywane komercyjnie przez firmy spin-off. 

Zarówno przedsiębiorcy, jak i technologia wywodzą się z organizacji macierzystej – są podstawą procesu spin-off. Uniwersytet udziela dodatkowego wsparcia w tworzeniu tego rodzaju przedsięwzięć przez udostępnianie laboratoriów badawczych, biur transferu technologii, promowanie kultury przedsiębiorczości, udzielanie pomocy finansowej, prowadzenie sesji konsultacyjnych lub kursów zarządzania i sprzedaży, udostępnianie powierzchni biurowych i sieci kontaktów.

Obie nasze firmy oferują rozwiązania w zakresie rozwoju aparatury analitycznej oraz opracowania dedykowanego oprogramowania do analizy chemicznej i doradztwa w dziedzinie separation science. Naszą podstawową działalnością jest wdrażanie zaawansowanych metodyk analitycznych do analizy złożonych zjawisk, opartych na wykorzystaniu innowacyjnych i prototypowych instrumentów analitycznych. Jednym z celów naszych spin-offów jest utworzenie zespołu specjalistów z różnych dziedzin nauki w celu realizacji wspólnych projektów. Do naszej grupy dołączają doktoranci Uniwersytetu w Mesynie. Realizujemy głównie zlecenia od podmiotów trzecich, związane z badaniami przemysłowymi i rozwojem innowacji oraz prototypów. Obecnie oferujemy doradztwo naukowe, instrumenty analityczne i technologiczne wielu przedsiębiorstwom, takim jak L’Oréal, Shimadzu Corp., Merck, Spectra Analysis, Leco, Waters, McCormick, Elementar.

W 2007 roku mimo potencjału i ambicji proces wprowadzania pomysłów i idei w życie na uniwersytetach był bardzo powolny. Za taki stan odpowiedzialnych jest kilka zmiennych. Pierwszą jest biurokracja, co wydaje się wspólnym problemem rozwoju innowacyjności i środowiska organizacyjnego na uniwersytetach w wielu krajach, w tym w Polsce i we Włoszech. Niewiele się zmieniło od 2007 roku. Obecnie nauka jest bardziej reaktywna niż proaktywna. Z powodu dużej biurokracji wielu badaczy zatrzymuje się na samym początku swojej kariery naukowej. Oczywiście nie są to warunki produktywne dla uniwersytetów, zwłaszcza w dziedzinie technologii, medycyny, chemii czy biologii. Można się spodziewać, że w obrębie tych nauk idee, które zmieniamy w rzeczywistość, powinny mieć swój wymiar praktyczny: mierzalny zysk, niekoniecznie w dziedzinie finansów, ale z całą pewnością w ramach rozwoju technologii i nauki.

Drugą zmienną jest organizacja. Zdecydowaliśmy się na rozwój spółek spin-off charakterystyczny dla Włoch. Po rozpoczęciu studiów doktoranckich lub podyplomowych naukowcy zgodnie z przepisami prawa nie mogą przebywać na uniwersytecie dłużej niż 7 lat. Jest to bardzo duży problem, ponieważ młodzi i utalentowani ludzie po ukończeniu studiów uniwersyteckich zwykle wybierają wyjazd za granicę w celu dalszego rozwoju kariery naukowej. Procedury wewnętrzne uniwersytetu nie tworzą odpowiednich warunków dla rozwoju nauki. 

Przed rozpoczęciem naszej działalności otrzymaliśmy pewne środki finansowe od różnych przedsiębiorstw, które zdecydowały się zainwestować w nasze badania. Zostały one przeznaczone na stanowiska post-doc, jednakże od momentu otrzymania pieniędzy do stanu, w którym stanowisko faktycznie powstało, mijał blisko rok. Firmy, dla których zobowiązaliśmy się świadczyć usługi, zwracały się do nas z tym samym pytaniem: dlaczego tak późno? Nasza odpowiedź zawsze była taka sama: biurokracja i tempo procedury tworzenia stanowisk – przygotowanie oferty, rozpoczęcie konkursu, rozpatrzenie wniosków, podjęcie decyzji… Dopiero wtedy rozpoczyna się cała procedura akceptacji. To zajmuje bardzo dużo czasu!

Ja i moi współpracownicy zdecydowaliśmy się wybrać krótszą drogę, która przerodziła się w długoterminowe, rentowne i wartościowe rozwiązanie: założyliśmy firmę typu spin-off – bez konieczności opuszczania uniwersytetu. W ten sposób udało nam się zmienić procedury na bardziej elastyczne.

Udało nam się połączyć dwie filozofie: jedną, będącą typowym podejściem naukowym, i drugą – biznesową. Mogliśmy zrealizować wiele projektów; stworzyliśmy na uniwersytecie stanowisko post-doc, a do naszej grupy mogą dołączyć pracownicy doktoranccy z różnych zakładów Uniwersytetu w Mesynie. 

Otworzyliśmy dwie firmy działające w ramach separation science. Pierwsza z nich nosi nazwę Chromaleont i jest obecnie odrębną i zarejestrowaną organizacją prywatną. W momencie powstania, w 2007 roku, była to jedna z pierwszych firm spin-off na Uniwersytecie w Mesynie. Chcieliśmy stworzyć zespół specjalistów z różnych dziedzin, zaangażowanych w realizację innowacyjnych projektów. 

Chromaleont ma swoje biuro w The Mediterranean Separation Science Foundation Research and Training Center w ramach Wydziału Chemii, Biologii, Farmacji i Środowiska naszego uniwersytetu. Firma zajmuje 2000 m kw. otwartej przestrzeni. Nasza druga firma nazywa się BeSep Srl. Jest to nasza główna działalność.

Firmy typu spin-off inkubowane na uniwersytecie mogą funkcjonować przez 5 lat. W tym czasie korzystamy z zasobów należących do uniwersytetu, dzięki czemu nie musimy płacić za pomieszczenia, sieć internetową, energię elektryczną itd. Odwdzięczamy się, wdrażając technologię i inwestując nasz zysk w nowy sprzęt i nowe stanowiska badawcze. W rezultacie rozwijamy strukturę i prestiż uniwersytetu. To wszystko można osiągnąć bez biurokratycznych trudności. 

Inwestujemy w technologię, tworzymy rozwiązania i instrumenty dla innych firm; inwestujemy w naukę i szkolenia. Przyczyniliśmy się do utworzenia Centrum Doskonałości na Uniwersytecie w Mesynie. Jest ono wynikiem 50-letniego doświadczenia wydziału chemii Uniwersytetu Mesyńskiego. Przez ten czas zrozumieliśmy znaczenie interdyscyplinarnego podejścia do badań naukowych i ich promowania. W tym celu angażujemy badaczy różnych dziedzin (takich jak agrarystyka, ekonomia, medycyna). Ściśle współpracujemy z sieciami lokalnych przedsiębiorstw agrobiznesowych. Przyczyniliśmy się do opracowania wymaganych certyfikatów wysokiej jakości produktów. Utworzenie centrum doskonałości w zakresie kontroli jakości żywności pochodzenia zwierzęcego i roślinnego miało na celu zdobycie większej wiedzy na temat związku między jakością żywności a zdrowiem. Centrum służy jako punkt konsultacyjny dla agrobiznesu. 

Jesteśmy zaangażowani w promowanie nauki. Organizujemy kursy i konferencje, takie jak Międzynarodowe Sympozjum Chromatografii Kapilarnej oraz Międzynarodowe Sympozjum Technologii Wydobywczych. Nasz zespół opublikował 131 prac naukowych w czasopismach indeksowanych przez ISI. Braliśmy również udział w 323 najważniejszych konferencjach z zakresu chemii analitycznej i żywności. 

Stworzyliśmy firmę, która wydaje pół miliona euro na roczne pensje. Przy takiej skali potrzeba znalezienia wsparcia finansowego jest silnie stymulująca i ma pozytywny wpływ na uczelnię. Jesteśmy zespołem naukowców sponsorowanych przez wiodące firmy oraz Komisję Europejską. Promujemy i finansujemy stanowiska doktoranckie, przeznaczając pieniądze z firmy na wsparcie młodych naukowców, którzy rozwijają bardzo ciekawą i wartościową technologię.

.To wszystko nie byłoby możliwe, gdybyśmy nie zdecydowali się założyć firmy typu spin-off. Nasza decyzja zmieniła realia uniwersytetów publicznych i rolę, jaką badania odgrywają we współczesnej nauce i współczesnym biznesie. Udowodniliśmy, że naukowcy mogą mieć szansę na to, by stać się przedsiębiorcami bez konieczności opuszczania uczelni. Znaleźliśmy synergię między środowiskiem akademickim i biznesowym.

Luigi Mondello