Scenariusze dla innowacyjnego Trójmorza

Niejednolity charakter ekosystemów innowacji w regionie Trójmorza (3SI) to największe wyzwanie stojące na drodze do sprawnej współpracy – pisze prof. Meelis KITSING

.Dobrze obrazuje to zestawienie innowacyjności krajów Unii Europejskiej (Innovation Scoreboard of European Union), które plasuje Austrię i Estonię pośród „silnych innowatorów”, a pozostałe kraje 3SI pośród „umiarkowanych” oraz „wschodzących innowatorów”. Niemniej jednak tak silne zróżnicowanie może okazać się korzystne, jeśli tylko uda się zapewnić współpracę krajów członkowskich. Takie podejście podkreśla konieczność konceptualizacji konkretnych projektów pilotażowych w określonych niszach bardziej niż inicjatyw o szerokiej skali i równie abstrakcyjnych założeniach.

Zestawienie innowacyjności krajów UE dowodzi, że Austria osiąga słabe wyniki w inwestycjach w kapitał podwyższonego ryzyka (venture capital) oraz na polu wydatkowania innowacji niezwiązanych z badaniami i rozwojem, przy jednocześnie wysokich nakładach na badania i rozwój (B+R) w sektorze biznesowym. Estonia jest zaś niejako odbiciem lustrzanym Austrii – z wysokimi inwestycjami venture capital oraz wydatkowaniem innowacji niezwiązanych z B+R, lecz niskim nakładem na badania i rozwój w sektorze biznesowym. Taki podział na silniejsze i słabsze strony w sektorze innowacyjności zapewnia potencjalną komplementarność, ponieważ w celu wzmocnienia swojej działalności przedsiębiorstwa z silnym nakładem na badania i rozwój mogą potrzebować innowacji również spoza sektora B+R.

Zarówno prawidłowe podejścia do innowacji, jak i modele biznesowe charakterystyczne dla danego kraju mogą zostać zapożyczone, a następnie dostosowane do konkretnych warunków innego kraju Trójmorza – takie transfery technologiczne posłużyłyby jako budulec wspólnych przedsięwzięć na szerszą skalę.

Ograniczone zasoby

.Nacisk na konkretne projekty pilotażowe to szczególnie kluczowa strategia, jeśli wziąć pod uwagę ograniczone środki wydatkowane na innowacje przez zainteresowane kraje członkowskie Inicjatywy Trójmorza. Fundusz Inwestycyjny Trójmorza zamierza przeznaczyć około 3–5 mld euro na zwiększenie współpracy w sektorze cyfrowym, energetycznym i transportowym. Jednakże na razie zgromadzono jedynie miliard euro. Inwestycje w skali 1–5 mld euro to raczej niewielkie inwestycje w infrastrukturę transportową i energetyczną. Przykładem jest inicjatywa Rail Baltica, której szacunkowy koszt połączenia trzech krajów nadbałtyckich szybkimi liniami kolejowymi wynosi około 5,8 mld euro. Co więcej, koszty projektów infrastruktury nierzadko znacznie przekraczają początkowe prognozy budżetowe, co oznacza, że realny koszt budowy może okazać się zdecydowanie wyższy.

W tym kontekście skromne projekty w zakresie infrastruktury „miękkiej” aniżeli „twardej” mogą przynieść lepsze rezultaty. Należy zatem skoncentrować się na innowacyjności i wprowadzaniu realnych zmian – na czymś, co niestety nie należy do najmocniejszych stron Europy i krajów Trójmorza.

Kontekst globalny

.Globalnie amerykańscy i chińscy przedsiębiorcy radzą sobie z tworzeniem wielkich firm innowacyjnych dużo lepiej niż Europejczycy. Dwie chińskie i sześć amerykańskich firm technologicznych znajduje się w pierwszej dziesiątce największych przedsiębiorstw na świecie pod względem kapitalizacji rynkowej. Do marca 2021 roku najbardziej wartościową firmą z owej dziesiątki było Apple z kapitałem rynkowym 2,1 bln dolarów, a najmniej wartościową okazała się Alibaba z kapitałem 615 mld dolarów.

Europa nie może pochwalić się porównywalnymi przedsiębiorstwami. W Estonii możemy poszczycić się siedmioma unicornami (startupami wycenianymi na co najmniej miliard dolarów), założonymi przez Estończyków. Najwartościowszym z nich jest Wise, który według notowań na Giełdzie Papierów Wartościowych w Londynie przekroczył kapitał 11 miliardów dolarów z początkiem lipca. Skype, kolejny ze startupów, został sprzedany Microsoftowi za 8,5 miliarda dolarów w 2008 roku. Przykłady te stanowią wzory do naśladowania oraz inspirację dla wielu przedsiębiorców, lecz wykazują również, że europejskim platformom cyfrowym brakuje rozmachu, który mają zarówno Amerykanie, jak i Chińczycy.

Aby zapewnić udaną współpracę w zakresie innowacyjności, Trójmorze potrzebuje więcej pozytywnych inicjatyw. Można je wygenerować poprzez skonkretyzowanie projektów pilotażowych, mających na celu przetestowanie zupełnie nowych możliwości, a nie takich, które polegają na utartych schematach. Wyobrażenia o idealnej przyszłości są jak najbardziej istotne, lecz równie ważne jest oszacowanie potencjalnych zagrożeń poprzez opracowanie scenariuszy uwzględniających zarówno koszty, jak i korzyści poszczególnych koncepcji.

Scenariusze przyszłości

.W 2020 r. wraz z grupą ekspertów i polityków z think tanku The Foresight Centre sformułowaliśmy w estońskim parlamencie cztery scenariusze przyszłości. Powstały one w oparciu o dwa najważniejsze czynniki – charakter współpracy Unii Europejskiej oraz rozwój infrastruktury.

Współpraca pomiędzy krajami Unii Europejskiej w ciągu następnych 15 lat zacieśni się lub osłabi. Wielką niewiadomą jest również to, czy owa kooperacja skupi się głównie na pojedynczych rynkach, innowacyjności, konkurencyjności gospodarczej, kwestiach społecznych, sprawach zagranicznych, czy zupełnie innych problemach.

Rozwój infrastruktury opiera się na zasobach fizycznych, cyfrowych, ludzkich oraz społecznych, w których badania i rozwój grają pierwsze skrzypce. Jak podkreślono w Inicjatywie Trójmorza, sieciowy charakter infrastruktury sprawia, że ważne jest połączenie zarówno krajowych, lokalnych i regionalnych granic, jak i tych abstrakcyjnych.

Scenariusz „Europa Róży Wiatrów” opisuje świat z silnie ugruntowaną kooperacją UE nad rozwojem infrastruktury cyfrowej. Współpraca pomiędzy krajami członkowskimi zwiększa się, a sama Unia Europejska dokonuje znacznych inwestycji w infrastrukturę innowacji. Dzięki tak zwanemu „efektowi brukselskiemu” UE prowadzi świat zza kulis, wyznaczając standardy i zapewniając komplementarność globalnemu systemowi za pośrednictwem rządów i przedsiębiorstw europejskich.

Scenariusz „Zakotwiczona Europa” bazuje na silnej kooperacji UE w sferze społecznej, lecz na zacofanej infrastrukturze systemów innowacyjnych. Unia Europejska skupia się na strukturze społecznej Europy i wprowadzaniu nadmiaru regulacji i przepisów. Zamiast „efektu brukselskiego” obserwujemy „defekt brukselski”, w którym prawodawstwo Unii Europejskiej staje się dla innowacji bardziej przeszkodą niż motorem.

Scenariusz „Spokojna Stabilność” opisuje świat dotknięty fragmentacją oraz sprzeciwem społecznym, charakteryzujący się zarówno słabą współpracą wewnątrz UE, jak i zacofaną infrastrukturą innowacyjności. Unia Europejska cierpi na brak odpowiednich środków, a innym podmiotom światowym brakuje motywacji, by inwestować w europejskie projekty infrastruktury innowacyjności.

Scenariusz „Szybcy i Dociekliwi” sugeruje ograniczoną kooperację UE, lecz rozwój niezwykle nowoczesnej infrastruktury systemów innowacyjności. Niektórzy z członków Unii Europejskiej stawiają na współpracę gospodarczą z Chinami, podczas gdy inni łączą siły ze Stanami Zjednoczonymi.

Konsekwencje kooperacji Trójmorza w sektorze innowacji

.Te cztery scenariusze prezentują zupełnie odmienne możliwości i zagrożenia dla współpracy 3SI w sektorze innowacji. Poczynając od świata charakteryzującego się słabą kooperacją wewnątrz UE, scenariusz „Spokojna Stabilność” obarczony jest ryzykiem wysokich kosztów transakcji i niskiej wydajności Trójmorza i Unii Europejskiej, a co za tym idzie, przekształcenia Europy w globalny zaścianek.

Scenariusz „Szybcy i Dociekliwi” przekształca słabą kooperację UE w chociaż częściowo silną Europę. Kraje europejskie mogą skorzystać na dominujących ekosystemach innowacji Chin i Stanów Zjednoczonych, lecz odbędzie się to kosztem wzmocnienia współpracy pomiędzy krajami 3SI. Część krajów wybierze bowiem współpracę z Chinami, inne zaś z USA.

Wszystko to nie oznacza, że jakakolwiek silniejsza współpraca wewnątrz UE jest obiektywnie lepsza. Świat ze scenariusza „Zakotwiczona Europa” ukazuje zagrożenia wynikające z europejskiego protekcjonizmu. Zamiast wprowadzić europejskie sieci systemów innowacyjności na rynki światowe, Unia Europejska przyjmie postawę defensywną względem reszty świata, co również spowolni wzrost w regionie Trójmorza.

Scenariusz „Europa Róży Wiatrów” skupia się na kooperacji UE w strategicznych obszarach ekosystemów innowacji. Scenariusz nie zakłada, że każda z decyzji politycznych musi zostać wdrożona na skalę całej Unii Europejskiej. Ważne jest, by kooperacja była wzmocniona w obszarach, w których UE zaprezentuje swoją siłę reszcie świata. Silniejsza kooperacja pomiędzy krajami członkowskimi zapewni szansę współpracy z USA jako partnerem strategicznym. Skoordynowane działania prawne sprawią, że Unia Europejska i Stany Zjednoczone nie utkną w protekcjonistycznym impasie.

.Biorąc pod uwagę ciągłość zmian wewnątrz ekosystemów innowacji, ostatni scenariusz oferuje wiele możliwości dla krajów Trójmorza, dzięki którym brałyby one czynny udział w europejskich próbach zostania światowym liderem innowacji. Kluczowe jest, by nie przyjmować ofensywnej postawy wobec programów Stanów Zjednoczonych, lecz raczej wyciągać wnioski z amerykańskich doświadczeń. Należy skoncentrować się na zapobieganiu „defektowi brukselskiemu” przy jednoczesnym stymulowaniu „efektu brukselskiego”.

Meelis Kitsing