.Pojawienie się ogólnoświatowej sieci komputerowej w ciągu zaledwie kilkunastu lat zrewolucjonizowało nasze życie. Internet przyczynił się do gigantycznego postępu technologicznego i zmienił sposób postrzegania świata.
.Jak każda rewolucja, także i ta stała się źródłem zarówno wielkich szans, jak i potencjalnego ryzyka. Za przenoszonymi do sieci tradycyjnymi ludzkimi aktywnościami, podążyły tradycyjne zagrożenia – od tych dotykających pojedynczego obywatela, po zakłócające funkcjonowanie całych państw, armii i społeczeństw. Niestety, o wiele trudniej było przenieść do wirtualnej rzeczywistości tradycyjne narzędzia służące radzeniu sobie z nimi.
Polska – jak większość państw – stoi dziś przed wyzwaniem zapewnienia sobie możliwie bezpiecznego funkcjonowania w cyberprzestrzeni.
Oczywiście na co dzień wiele instytucji, służb i przedsiębiorstw profesjonalnie dba o cyberbezpieczeństwo w obszarach swojej odpowiedzialności. Brakuje jednak spójnego, skoordynowanego, systemowego podejścia do cyberbezpieczeństwa, dotyczącego wszystkich obszarów funkcjonowania państwa i obywateli. A właśnie w taki wielowymiarowy sposób powinniśmy je traktować.
Rozpoczynając budowę systemu, wpływającego na tak wiele podmiotów i obszarów, potrzebujemy wspólnego mianownika, jednego punktu wyjścia podejmowanych działań. Musimy uzgodnić, gdzie widzimy ryzyka, gdzie szanse. Jakie cele chcemy osiągnąć i jakich potrzebujemy do tego narzędzi. To właśnie był cel, który przyświecał opublikowanej przed kilkoma dniami Doktrynie cyberbezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwszego w Polsce dokumentu o takim charakterze.
Nie chcielibyśmy tu przedstawiać jej treści, raczej zachęcić do przeczytania Doktryny [link]. Tym bardziej, że problem bezpieczeństwa w sieci dotyczy zapewne każdego odbiorcy tego tekstu – jako że jest on publikowany właśnie w internecie… Warto natomiast zwrócić uwagę na kilka wątków wyróżniających Doktrynę. Propozycji nowych, czy tych szczególnie istotnych z punktu widzenia myślenia o bezpieczeństwie.
.Po pierwsze, należy zaznaczyć, że Doktryna nie jest dokumentem opracowanym wyłącznie przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. W ramach prac nad nią udało nam się zaprosić do dobrej i konstruktywnej współpracy liczne instytucje, resorty i służby, przedstawicieli środowiska akademickiego, prywatnych przedsiębiorców (firm informatycznych, telekomunikacyjnych, instytucji finansowych) i organizacji pozarządowych. Taka formuła była szczególnie cenna, ponieważ problem cyberbezpieczeństwa dotyczy, w różnym stopniu, wszystkich powyższych aktorów. A konkretne rozwiązania – aby były skuteczne – muszą być wypracowywane wspólnie. W Doktrynie znalazło to odbicie w licznych postulatach dotyczących publiczno-prywatnej współpracy, takich jak tworzenie mechanizmów wymiany informacji o zagrożeniach, przekazywanie sektorowi prywatnemu opracowanych na poziomie państwa dobrych praktyk i standardów bezpieczeństwa czy kooperacji przy tworzeniu projektów legislacyjnych.
Przechodząc do drugiego zagadnienia należy zaznaczyć, że nie chcemy tu zabrzmieć alarmistycznie, a jedynie przedstawić określony sposób myślenia. Zapewnianie bezpieczeństwa obywateli przez państwo zawsze wiązało się z ponoszonymi przez nich kosztami. To zupełnie naturalne. Wchodząc dziś na pokład rejsowego samolotu, godzimy się na kontrolę, która czasem narusza prywatność, ponieważ mamy świadomość, że dzieje się to w imię naszego bezpieczeństwa. Problem ten dotyczy też funkcjonowania w cyberprzestrzeni. Być może nawet w większym stopniu, ponieważ trochę przywykliśmy do tego, że sieć jeszcze niedawno była swego rodzaju „dzikim zachodem” – terytorium nie do końca uregulowanym.
Temat zapewnienia równowagi pomiędzy środkami bezpieczeństwa a swobodami obywatelskimi w Doktrynie pojawia się już na samym początku.
Dalej zwraca ona uwagę chociażby na fakt, że wprowadzanie konkretnych mechanizmów zabezpieczających państwo, instytucje i obywateli, może spotykać się ze społecznym sprzeciwem, powodowanym obawami o naruszania wolności osobistych czy gospodarczych. Doktryna podkreśla w tym zakresie wagę dialogu i konsultacji społecznych, które z jednej strony są dla obywateli szansą jak najlepszego zrozumienia istoty problemu i proponowanych rozwiązań, a z drugiej, zapewniają potrzebną kontrolę społeczną.
.Kolejne z zagadnień podniesionych w Doktrynie było dotychczas pewną tajemnicą poliszynela. Zapewnienie przez państwo bezpiecznego funkcjonowania w cyberprzestrzeni nie może wiązać się jedynie z tworzeniem systemów czysto defensywnych. Państwo musi mieć możliwość tzw. aktywnej obrony – czyli zwalczania źródeł zagrożeń, zakłócania ich i niszczenia. Chcąc być bezpiecznymi musimy posiadać także zdolności do uderzeń odwetowych czy prowadzenia cyberkonfliktu (jako jednego z podstawowych elementów współczesnych wojen). Tym bardziej, że zdolności te, same w sobie mogą odstraszyć agresora. Takim potencjałem muszą dysponować siły zbrojne i powinien to być jeden z priorytetów ich rozwoju.
Po części łączy się z tym następny ujęty w Doktrynie postulat, jakim jest konieczność inwestowania w narodowe rozwiązania w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, także w dziedzinie kryptologii, oraz zapewnienie sobie pełnego panowanie nad informatycznymi systemami wykorzystywanymi na rzecz bezpieczeństwa. Krytyczne znaczenie ma to oczywiście w przypadku środków łączności wykorzystywanych przez władze państwa, a także sprzętu wojskowego i uzbrojenia. Trudno sobie wyobrazić sytuację, w której nasz potencjał miałby opierać się na systemach informatycznych obcej produkcji, do których nie mielibyśmy pełnego zaufania. Czyli mówiąc wprost, nie dysponowalibyśmy kodami źródłowymi ich oprogramowania.
Podobnych zagadnień i problemów, które dotychczas nie były szerzej poruszane, znalazło się w Doktrynie znacznie więcej. Tym bardziej zachęcamy do zapoznania się z jej treścią.
.Rozpoczynając prace nad Doktryną stanęliśmy przed dylematem – czy naszym celem powinno być zapewnienie bezpieczeństwa Polski w cyberprzestrzeni, czy też zapewnienie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP? Chociaż problem brzmi dość akademicko, w praktyce okazał się bardzo istotny z punktu widzenia filozofii myślenia o bezpieczeństwie. Jednak wspominamy o tym, ponieważ konieczność odpowiedzi na to zasadnicze pytanie pokazała, na jakim byliśmy etapie myślenia o budowie narodowego systemu cyberbezpieczeństwa. Dziś znajdujemy się o wiele dalej. Liczymy także, że publikacja „cyberdoktryny” będzie impulsem i podstawą do tworzenia coraz to bardziej zaawansowanych i skutecznych rozwiązań.
Stanisław Koziej
współpraca: Marcin Skowron
