Arktyka obejmuje terytoria ośmiu suwerennych państw i zamieszkuje ją około 4 milionów ludzi. Mają oni takie samo prawo do zrównoważonego rozwoju jak reszta świata, w tym prawo do rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez zrównoważone wykorzystanie swoich zasobów naturalnych – pisze Unnur Orradóttir RAMETTE.
.Islandia ma wyjątkową pozycję wśród ośmiu państw członkowskich Rady Arktycznej, ponieważ cały kraj oraz duża część jego wód terytorialnych leży w granicach regionu arktycznego. Kwestie związane z Arktyką dotykają niemal każdego aspektu islandzkiego społeczeństwa i stanowią główny priorytet polityki zagranicznej kraju.
Dla rządu najważniejsze jest utrzymanie pokoju i stabilności w regionie w zgodzie z międzynarodowym porządkiem opartym na zasadach, ochrona środowiska i ekosystemów Arktyki oraz zapewnienie zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego.
Budowanie zielonej i inkluzywnej przyszłości w regionie
.Zanieczyszczenia oraz skutki ocieplenia klimatu stwarzają wiele zagrożeń dla różnorodności biologicznej oraz życia społeczności rejonu arktycznego. A przecież Arktyka obejmuje terytoria ośmiu suwerennych państw i zamieszkuje ją około 4 milionów ludzi. Mają oni takie samo prawo do zrównoważonego rozwoju jak reszta świata, w tym prawo do rozwoju społecznego i gospodarczego poprzez zrównoważone wykorzystanie swoich zasobów naturalnych. Ponadto ludność Arktyki powinna odgrywać aktywną rolę w budowaniu ekologicznej i inkluzywnej przyszłości w swoim regionie.
Podobnie jak wiele innych społeczności rejonu, Islandia w znacznym stopniu zależy od zrównoważonego wykorzystania żywych zasobów morskich. Utrzymanie zdrowego środowiska morskiego i równowagi ekologicznej ma zatem ogromne znaczenie. Wpływ zmian klimatu na ekosystemy morskie jest złożoną kwestią naukową – składają się na nie wzrost temperatury oceanów, przemieszczanie się zasobów rybnych, a także zakwaszenie, napływ słodkiej wody i zmiany w prądach oceanicznych, które oddziałują na różnorodność biologiczną i łańcuch pokarmowy.
Przewiduje się, że do połowy stulecia w wielu obszarach Arktyki nastąpi ocieplenie o kilka stopni Celsjusza. Społeczności regionu muszą w sposób zrównoważony przystosować się do tej nowej rzeczywistości. Jednak wymagające przemiany pociągają za sobą również nowe możliwości, np. w zakresie transportu i turystyki oraz eksploatacji zasobów naturalnych.
Zarządzanie Arktyką
.Wszystkie terytoria lądowe w regionie Arktyki znajdują się pod jurysdykcją suwerennych państw lub są zarządzane przez stosowne porozumienia między jurysdykcjami. Ocean Arktyczny podlega prawu międzynarodowemu, w tym Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza. W środkowej części Oceanu Arktycznego dno morskie, które leży poza szelfami kontynentalnymi państw arktycznych, podlega części XI Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, a spory dotyczące granic morskich są rozwiązywane w ramach ustalonych procesów międzynarodowych.
Rada Arktyczna, choć stanowi forum współpracy ośmiu państw arktycznych i nie jest formalną organizacją międzynarodową, okazała się skutecznym narzędziem zarządzania Arktyką. Od czasu jej utworzenia w 1996 r. stała się najważniejszym wielonarodowym forum na rzecz spraw Arktyki. Pod auspicjami Rady wynegocjowano trzy prawnie wiążące porozumienia międzynarodowe: Umowa o współpracy w dziedzinie lotniczego i morskiego poszukiwania i ratownictwa w Arktyce (2011), Porozumienie w zakresie współpracy w dziedzinie gotowości i reagowania na zanieczyszczenie ropą naftową morza w Arktyce (2013) oraz Umowa o zacieśnianiu międzynarodowej współpracy naukowej w odniesieniu do Arktyki (2017). Opinie i zalecenia Rady przyczyniły się ponadto do powstania szeregu ram międzynarodowych istotnych dla Arktyki, w tym kodeksu polarnego Międzynarodowej Organizacji Morskiej. Państwa arktyczne i niearktyczne współpracowały również przy negocjowaniu międzynarodowej umowy w sprawie zapobiegania nieuregulowanym połowom na pełnym morzu w środkowej części Oceanu Arktycznego (2018).
Arktyka – region o niskim poziomie napięć
.Inwazja Rosji na Ukrainę poważnie nadszarpnęła agendę arktyczną. W maju Norwegia przejmie od Rosji przewodnictwo w Radzie Arktycznej – wówczas okaże się, jak będzie przebiegać współpraca. Od połowy minionego roku siedem podobnie myślących państw członkowskich oraz organizacje ludów tubylczych wznowiły prace nad projektami, w których Rosja nie była partnerem. W długoterminowym interesie wszystkich państw rejonu leży, aby Rada Arktyczna nadal tworzyła podstawowe ramy współpracy w Arktyce. Regionalna kooperacja na rzecz Arktyki na forum Rady przez wszystkie lata była udana i konstruktywna, a państwa arktyczne zgadzały się, że napięcia między nimi dotyczące innych rejonów świata nie mogą wpływać na współpracę dotyczącą regionu. Kiedy jednak państwo przewodniczące forum poważnie sprzeniewierzyło się Karcie Narodów Zjednoczonych i brutalnie naruszyło najbardziej podstawowe prawo międzynarodowe, nie mogło to nie wpłynąć na prace Rady Arktycznej. Wzmożone zainteresowanie geostrategiczne regionem wzbudziło obawy dotyczące zmieniającego się krajobrazu bezpieczeństwa. Odnotowano większą obecność wojskową w tej części świata – w szczególności gromadzenie oddziałów wojsk rosyjskich w Arktyce i wokół niej. Ponadto przed inwazją Rosji na Ukrainę dało się zauważyć coraz częstsze wtargnięcia Rosji na północny Atlantyk.
Islandia zawsze podkreślała znaczenie utrzymania Arktyki jako regionu o niskim poziomie napięć, cechującego się pokojem i stabilnością. Nigdy nie było to tak ważne jak teraz.
Rada Arktyczna nie zajmuje się kwestiami bezpieczeństwa militarnego, co zostało wyraźnie określone w momencie jej powołania. Zajmują się nimi inne organizacje, na przykład NATO, które ma do odegrania istotną rolę w zakresie bezpieczeństwa i stabilności Arktyki.
Znaczenie Polski dla regionu arktycznego
.Trzech członków UE należy do Rady Arktycznej, a sześciu innych posiada status obserwatora Rady. W gronie tym od 1998 roku znajduje się także Polska. Kraj ten jest aktywnym i cenionym obserwatorem w Radzie. Wnosi również wkład w naukowe badania polarne, które są ważne dla kształtowania polityki w oparciu o fakty oraz dla ogólnego dobrobytu mieszkańców Arktyki dziś i w przyszłości. Zapoczątkowane w 2010 r. spotkania tzw. formatu warszawskiego (Warsaw Format Meetings) są skuteczną platformą, dzięki której państwa obserwatorzy mogą angażować się w działalność Rady Arktycznej. Islandia zdecydowanie popiera dalsze i regularne korzystanie z tego formatu podczas przyszłych prezydencji. Wreszcie 10-letni plan strategiczny Rady Arktycznej, zatwierdzony na posiedzeniu ministerialnym w Reykjaviku w 2021 roku, określa siedem celów, z których każdy zawiera praktyczne kroki do zrealizowania – działania, których realizacja wymaga partnerstw międzynarodowych i wielostronnych. Nowo powstała ambasada Islandii w Warszawie stwarza doskonałą okazję do wzmocnienia tego rodzaju współpracy.
Unnur Orradóttir Ramette
