Polarny Jedwabny Szlak.

Arktyczne ambicje Pekinu

Kraje graniczące z Arktyką nie wypracowały dotąd jednolitego stanowiska wobec strategicznej ekspansji Chin. Każdy z nich świadomy jest oczywiście rosnącego zaangażowania Państwa Środka w regionie, ale jest ono oceniane w różny sposób. Niektóre państwa gotowe są do współpracy, inne zaś pozostają ostrożne, dostrzegając zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego – pisze Christina VENARD

Today, we are already standing at the starting point of a brand-new historical era,
of striding toward becoming a polar-region power –
Liu Cigui, dyrektor SOA (State Oceanic Administration),
chińskiej agencji państwowej do spraw oceanicznych. Słowa z 2014 roku.

.W dniu 26 stycznia 2018 roku, w trakcie konferencji prasowej, na której obecny był między innymi Kong Xuanyou, wiceminister spraw zagranicznych Chin, przedstawiono Białą Księgę, określająca główne kierunki chińskiej polityki w obszarze Arktyki.

Arctic situation now goes beyond its original inter-Arctic States or regional nature (Biała Księga Polityka arktyczna Chin)

Dokument, w którym Chiny określają siebie jako państwo „quasi-arktyczne” (near Arctic state) pokazuje dobitnie ambicje chińskiego rządu odgrywania jeszcze większej roli w regionie. Zapowiedź wytyczenia „Polarnego Jedwabnego Szlaku” – trzeciej osi projektu nowego Jedwabnego Szlaku –, jako uzupełnienie dla korytarza euroazjatyckiego i drogi morskiej indyjsko-pacyficznej, potwierdza plany mocnej i trwałej obecności w Arktyce, wspartej większym zaangażowanie inwestycyjnym. Jeśli dodamy do tego działania o charakterze analitycznym i eksperckim, zawiązywanie porozumień z państwami regionu a także otwierające się możliwości na płaszczyźnie energetycznej, rozumiemy, że polityczne i strategiczne znaczenie Chin w Arktyce będzie rosło.

Stopniowa instytucjonalizacja chińskiej polityki w regionie

.Biała Księga ze stycznia 2018 roku była przejawem troski chińskich władz o większą transparentność kierunków działania w Arktyce. Należy jednak również zauważyć dążenia Chin do stworzenia mocnej sieci instytucjonalnej, której celem będzie wspieranie chińskich interesów w regionie. Świadczą o tym jednoznacznie takie działania, jak opublikowanie w 2017 roku dokumentu zatytułowanego Vision for Maritime Cooperation Under the Belt and Road Initiative, utworzenie Komitetu Nawigacyjnego Polarnego (Polar Navigation Committee), a także powołanie specjalnego przedstawiciela do spraw Arktyki. Strukturyzacja zaangażowania zarówno instytucji jak i przedsiębiorstw w arktyczną strategię Chin pozwoli na realizację interesów tego państwa w regionie. Tworzenie silnych współzależności między władzą centralną a sektorem prywatnym ułatwi wymianę informacji i analiz. Chińskie władze wyraziły ponadto wolę poszerzania wiedzy pracowników tych firm na temat Arktyki oraz działania w kierunku kształcenia specjalistów od spraw arktycznych wewnątrz administracji państwowej. Innym ważnym aspektem w oczach Pekinu jest informowanie na bieżąco opinii publicznej o strategicznych celach zaangażowania w regionie Arktyki.

Zainteresowanie Arktyką a interesy handlowe

.Z Białej Księgi mogliśmy się dowiedzieć, że ambicją Chin jest działanie na rzecz rozwoju gospodarczego Arktyki opartego na rozbudowanej sieci szlaków nawigacyjnych w regionie. Skutkiem tego będzie poszerzenie istniejącej obecnie oferty połączeń morskich i lądowych między Państwem Środka a Europą. Zainteresowanie chińskich przedsiębiorstw Przejściem Północno-Wschodnim bierze się stąd, że umożliwia ono szybszy transport niż poprzez istniejące dotąd szlaki handlowe. Dywersyfikacji szlaków ma oczywiście istotne znaczenie geopolityczne. Chińskie władze obawiają się, że potencjalny konflikt ze Stanami Zjednoczonymi może doprowadzić w przyszłości do powstania barier handlowych skutkujących zamknięciem dla chińskich przedsiębiorców kanałów Panamskiego i Sueskiego. Z drugiej strony, chińskim pomysłom z obawą przyglądają się azjatyckie potęgi, takie jak choćby Singapur – stały obserwator przy Radzie Arktycznej – które dziś korzystają ze swojego umiejscowienia na szlakach handlowych łączących Azję, Afrykę i Europę.

China’s policy goals on the Arctic are to understand, protect, develop and participate in the governance of the Arctic, so as to safeguard the common interests of all countries and the international community in the Arctic and promote sustainable development of the Arctic (Biała księga)

Odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo w regionie oraz za ochronę środowiska naturalnego

.Kolejny cel chińskiej strategii stanowi poszukiwanie równowagi między wykorzystywaniem nadarzających się szans ekonomicznych a zaangażowaniem w ochronę środowiska naturalnego Arktyki. Mobilizacja czynnika naukowego sprzyjać ma pogodzeniu tych dwóch imperatywów, umożliwiając dogłębne poznanie specyfiki środowiska arktycznego. Od czasu podpisania przez Chiny w 1925 roku Traktatu Spitsbergeńskiego, dającego państwom umawiającym się prawo do prowadzenia badań naukowych na obszarze archipelagu Svalbard, zorganizowano kilka chińskich ekspedycji, które doprowadziły do powstania w 2003 roku pierwszej stacji badawcze w Ny-Ålesund. Obecnie Pekin dąży do utworzenia nowego punktu badawczego na Grenlandii. Chiny, jako stały członek Rady Bezpieczeństwa ONZ i obserwator, od 2013 roku przy Radzie Arktycznej, nie przestają podkreślać swojej odpowiedzialności za zachowanie pokoju i bezpieczeństwa w regionie Arktyki. Domagają się na przykład, żeby terytorialne zatargi w strefie były rozwiązywane w oparciu o prawo międzynarodowe. Należy w końcu zaznaczyć, że w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych, Chiny nie podważają suwerennych praw Rosji do Przejścia Północno-Wschodniego.

Współpraca z państwami regionu

.Kraje graniczące z Arktyką nie wypracowały dotąd jednolitego stanowiska wobec strategicznej ekspansji Chin. Każdy z nich świadomy jest oczywiście rosnącego zaangażowania Państwa Środka w regionie, ale jest ono oceniane w różny sposób. Niektóre państwa gotowe są do współpracy, inne zaś pozostają ostrożne, dostrzegając zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego. Stąd też chińskie władze, w ramach Polarnego Jedwabnego Szlaku, nie dążą do prowadzenia odrębnej polityki względem każdego z państw sąsiadujących z Arktyką. Wolą bowiem angażować się finansowo w projekty uzgodnione z poszczególnymi państwami. Działanie to ma na celu zacieśnianie współpracy przynoszącej korzyści obu stronom.

Chiny chcą jawić się jako godny zaufania partner, a nie jako oportunistyczne mocarstwo. Logika partnerstwa przekłada się na współpracę naukową, o czym świadczy choćby powołanie do życia w grudniu 2013 roku ośrodka badawczego w dziedzinie arktycznej, w skład którego wchodzą cztery instytuty chińskie i sześć instytutów skandynawskich.

Innym przykładem partnerstwa są wspólne inwestycje infrastrukturalne. Start projektu Jedwabnego Szlaku Danych, angażującego Chiny i Finlandię we współpracy z Japonią i Norwegią, którego celem jest zaspokojenie rosnących potrzeb w dziedzinie transferu danych między Azją i Europą, pokazuje wagę tych wspólnie rozwijanych strategicznych ambicji. Ewentualna budowa na Islandii nowych centrów gromadzenia danych, o czym wspomniano w trakcie wizyty we wrześniu 2018 roku w Pekinie islandzkiego ministra spraw zagranicznych, potwierdza coraz istotniejsze znaczenie wymiaru technologicznego we współpracy Chin z państwami nordyckimi w regionie Arktyki.

Partnerstwo z Rosją materializuje się głównie w dziedzinie energetycznej, czego ilustracją jest przede wszystkim chińskie zaangażowanie inwestycyjne w projektu Jamał LNG. Wsparcie finansowe chińskich przedsiębiorstw pozwala Rosjanom omijać obostrzenia nałożone przez wciąż obowiązujące unijne i amerykańskie sankcje gospodarcze. Współpraca Chin i Rosji w obszarze Arktyki to również koncepcja budowy portu na głębokich wodach u ujścia Dwiny. Było to przedmiotem rozmów we wrześniu 2017 roku między przedstawicielem China Ocean Shipping Company (COSCO) na Rosję i gubernatorem obwodu archangielskiego. Mimo istnienia trwałej i strategicznej współpracy, stosunek Rosji do chińskich ambicji w regionie pozostaje dwuznaczny, Moskwa zastanawia się bowiem nad długoterminowymi interesami Pekinu na północnym-wschodzie Rosji i ich uwarunkowaniami dla bezpieczeństwa narodowego.

Stosunki chińsko-amerykańskie w tej kwestii, po ustaleniach z 2010 roku, ograniczają się do corocznych spotkań, w czasie których omawiane są wyzwania dla regionu i dalsza kooperacja na poziomie technicznym. Chiny dzielą się również swoimi doświadczeniami z krajami spoza regionu. W Europie współpracują na przykład z Francją i Wielką Brytanią, a w Azji (od 2016 roku) – z Japonią i Koreą Południową. 

Obecność militarna w strefie

.Chociaż w Białej Księdze ani razu nie pada słowo „wojskowy”, chińscy żołnierze obecni są w strefie arktycznej. Obecność ta nie ma jednak charakteru ciągłego.  We wrześniu 2015 roku okręty chińskiej marynarki przeprowadziły operację u wybrzeży Alaski, a w lipcu 2017 roku odbyły się wspólne manewry z Rosją na morzu Barentsa. Działania te musiały z pewnością wywołać niepokój w państwach regionu. Na przykład Dania w 2017 roku podjęła decyzję o odnowieniu dawnej bazy wojskowej na Grenlandii, zapobiegając ewentualnemu jej wykupieniu przez chiński biznes. Chiny wydają się zresztą świadome, że wzmocnienie ich obecności wojskowej w Arktyce nie pozostawałoby bez wpływu na stabilność regionu i mogłoby in fine zaszkodzić realizacji długofalowych strategicznych i gospodarczych interesów.

Christina Venard
Tekst opubikowany na EurAsia Prospective [LINK]