1 września

Rozbiór kraju pomiędzy Niemcy i Rosję Sowiecką był dla Polaków doświadczeniem klęski, ale także nieużyteczności wszelkiej Realpolitik.

Niemcy bombardowali Warszawę każdego dnia.

Samoloty latały wahadłowo między dwoma warszawskimi lotniskami, biorąc kolejne bomby i zrzucając je na zabudowania. Wykonywały w ciągu jednego dnia nawet 132 przeloty. Gdyby Armia Czerwona chciała, mogłaby je bardzo szybko unieszkodliwić, bo tych sztukasów było raptem sześć! Potem zresztą jeden z nich został zestrzelony przez powstańców. A wojska byłego sojusznika Hitlera stały za rzeką i patrzyły na śmierć miasta.

Wstyd to przyznać, ale jestem przekonany, że prezydent Stanów Zjednoczonych nie był zainteresowany tym, co Karski miał mu do przekazania. Ten brak reakcji zapowiadał to, co się stało po wojnie. Alianci uznali, że konieczność pokonania Niemców jest ważniejsza niż niepodległość Polski. Milczenie, które zapadło w Londynie i Waszyngtonie nad raportami O’Malleya i Karskiego, przesądziło o losie Polski na ponad cztery powojenne dekady.

Dlaczego tak trudno zrozumieć na Zachodzie, jak wielką katastrofą były dla Polaków wrzesień 1939 r. i jego dalekosiężne konsekwencje? Historia Polski XX wieku jest nie tylko trudna, ale także nie jest w smak wielkim tego świata.

Polska wysłała na front aliancki ćwierć miliona żołnierzy piechoty, marynarki i lotnictwa, mimo że była w niewoli, okupowana przez nazistowskie Niemcy i Związek Radziecki. Jest tak wiele przykładów polskiej waleczności podczas II wojny światowej, że trudno jest skupić się tylko na jednym. To, o czym chcę opowiedzieć, wydarzyło się na plaży Normandii.

Polska została zdradzona, porozumienia nie zostały wypełnione. To czarna karta naszej wspólnej europejskiej historii. A mimo to pasja Polaków i ich umiłowanie wolności, pasja odbudowy i solidarności godna jest najwyższej pochwały.

Pierwsze powojenne szacunki mówiły o ponad 516 tys. zrabowanych bądź zniszczonych polskich obrazów, zabytków, wycenianych łącznie na kilkadziesiąt miliardów ówczesnych dolarów.

Niechęć brytyjskich i francuskich przywódców do konfrontacji z Hitlerem wynikała z przyjęcia całkowicie błędnego założenia, że nazistowski dyktator, podobnie jak oni, z pewnością zrobi wszystko, aby uniknąć straszliwej powtórki z lat 1914–1918.

Bez II wojny światowej i późniejszej sowieckiej gospodarczej dominacji, Polska w 1989 roku cieszyłaby się poziomem życia ówczesnej Hiszpanii, a dzisiaj z pewnością byłaby znacznie, znacznie dalej.

Postać Witolda Pileckiego stała się symbolem. Polacy w jego losach widzą prawdziwą historię swojej ojczyzny, ujętą w jednym życiorysie.

Dla okupanta było jasne, że warunkiem skutecznej germanizacji Polaków jest likwidacja polskiej inteligencji. Polscy naukowcy emigrowali zarówno w trakcie wojny, jak i po niej, nie znajdując w powojennych czasach realnego socjalizmu możliwości realizowania swych naukowych ambicji. Była to olbrzymia strata – odbudowa polskiej nauki byłaby z pewnością dużo szybsza, gdyby z wywołanej wojną emigracji powróciły do kraju setki znakomitych badaczy.

Niechęć Francji do interwencji zbrojnej wynikała z przyczyn politycznych i społecznych. Po tym, jak całe pokolenie młodych Francuzów poniosło straty w pierwszej wojnie światowej, ludzie nie chcieli znowu przelewać krwi, zwłaszcza w obronie dalekiej Polski.

Polacy znają cenę wolności, wiedzą, ile krwi kosztuje niepodległość, jak można ją stracić i jak mocno się za nią tęskni. Znają cenę poświęcenia w imię wolności i niezgody na barbarzyństwo.

Sowiecką politykę zagraniczną definitywnie tłumaczy fundamentalna doktryna bolszewicka o drugiej wojnie imperialistycznej, która nadchodzi i jest nieunikniona. Należy ją wyzyskać dla umocnienia państwa komunistycznego i zapewnić mu możliwości ekspansji terytorialnej i poszerzenia wpływów poza jego granicami.

Wybór Francji na pierwszą siedzibę rządu generała Władysława Sikorskiego był całkiem naturalny. Od czasu utworzenia na terenie Francji w 1917 r. polskiej tzw. Błękitnej Armii oraz podpisania porozumień politycznych i wojskowych w 1921 roku Paryż był najlepszym sojusznikiem Warszawy w Europie.

Gdy opowiadam Francuzom o Polsce, mówię o ogromnym poświęceniu i o tym, że każda polska rodzina straciła kogoś w tej wojnie. Mówię o tym, że Polacy mają w genach geny wolności, solidarności, wsparcia dla innych.

Pierre Mendès France był po wojnie premierem Francji w latach 1954–1955 i mentorem kariery politycznej François Mitteranda. To dzięki otrzymanym od Polaków dokumentom Pierre Mendès France przedostał się z Francji Vichy do Londynu.

Straciliśmy 22 proc. obywateli, tj. na każdy 1000 zginęło 220 osób. Żaden inny kraj na świecie nie zapłacił tak potwornej ceny za przeciwstawienie się niemieckiemu szaleństwu zawojowania świata. Utrata tak wielu sił witalnych, często inteligencji, kadry oficerskiej, wybitnych przedstawicieli społeczeństwa – politykę ich eksterminacji świadomie prowadzili zarówno Niemcy, jak i Sowieci – zostawiła trwały ślad w naszej rzeczywistości. Musimy odbudować potencjał zniszczony przez Niemców i Rosję.