Prof. Wojciech ROSZKOWSKI: Polski Wrzesień 1939 i jego konsekwencje

Polski Wrzesień 1939 i jego konsekwencje

Photo of Prof. Wojciech ROSZKOWSKI

Prof. Wojciech ROSZKOWSKI

Profesor zwyczajny nauk humanistycznych, nauczyciel akademicki, profesor Instytutu Studiów Politycznych PAN. Autor publikacji na temat historii Polski XX wieku. Kawaler Orderu Orła Białego.

Ryc.Fabien Clairefond

zobacz inne teksty Autora

Dlaczego tak trudno zrozumieć na Zachodzie, jak wielką katastrofą były dla Polaków wrzesień 1939 r. i jego dalekosiężne konsekwencje? Historia Polski XX wieku jest nie tylko trudna, ale także nie jest w smak wielkim tego świata – pisze prof. Wojciech ROSZKOWSKI

.1 IX 1939 r. hitlerowskie Niemcy dokonały agresji na polską II Rzeczpospolitą (II RP), nie tylko walcząc przeciw Wojsku Polskiemu, ale także dokonując barbarzyńskich nalotów na cele cywilne i mordując jeńców. Mimo wcześniejszych układów o wzajemnej pomocy z Francją (1921) i Wielką Brytanią (1939) i formalnego wypowiedzenia wojny Niemcom (3 IX 1939 r.) sojusznicy Polski zdecydowali o zaniechaniu działań przeciw agresorowi na mocy porozumienia z Abbeville (12 IX 1939 r.). Kiedy po 15 dniach od wypowiedzenia wojny Francja nie uderzyła na Niemcy, do czego była zobowiązana na mocy umowy wojskowej, w dniu 17 IX 1939 r. Polskę najechała od wschodu armia sowiecka. Zgodnie z ustaleniami z układu Ribbentrop-Mołotow z 23 VIII 1939 r. III Rzesza i ZSRR podzieliły między siebie terytorium Polski. Polskie władze państwowe przeniosły się najpierw do Francji, a potem do Wielkiej Brytanii. W okupowanej Polsce Niemcy i ZSRR, które prowadziły różne formy eksterminacji obywateli II RP, głównie narodowości polskiej i żydowskiej. Nie unikali masowych egzekucji, w tym także na polskich jeńcach i cywilach, na przykład w lesie katyńskim lub w Palmirach.

Ciągłość państwa reprezentował Rząd RP na emigracji w Londynie, który od początku walczył przeciw wspólnemu wrogowi. Z uchodźców z Polski i Polonii we Francji odtworzono armię polską, która została jednak rozbita po francuskiej klęsce z 1940 r. Armię polską odtworzono w Wielkiej Brytanii (I Korpus), a także, po inwazji Niemiec na ZSRR i polsko-sowieckim porozumieniu z 1941 r., spośród Polaków zwolnionych z sowieckich łagrów (II Korpus). Po niemieckiej agresji na Rosję okupanci Polski starli się ze sobą. Powstała nowa koalicja antyniemiecka, zwana Wielką Trójką (Wielka Brytania, USA, ZSRR). Emigracyjny Rząd RP wspierał ją i politycznie, i wojskowo. 

Tymczasem w okupowanym kraju różne partie polityczne skupiły się w organach Państwa Podziemnego, pod politycznym kierownictwem Delegatury Rządu na Kraj, podczas gdy główną siłą zbrojną stała się Armia Krajowa (AK). Plan obejmował zbrojne powstania w chwili wycofywania się Niemców z ziem II RP. O ile alianci zachodni chcieli wyzwolenia Europy, o tyle ZSRR zmierzał do rozprzestrzenienia swej kontroli na zachód.

Los Polski został w przesądzony podczas konferencji w Teheranie w 1943 r., gdy ZSRR uzyskał praktyczny monopol na działania na froncie wschodnim.

Alianci zachodni mieli wkraczać do Niemiec od zachodu, ZSRR zaś – od wschodu przez tereny polskie. Wielka Trójka uzgodniła przesunięcie terytorium Polski na zachód: miała stracić część obszaru na rzecz  ZSRR, a uzyskać rekompensatę na zachodzie kosztem Niemiec. Było to pogwałcenie artykułu drugiego Karty Atlantyckiej.

Wcześniejsze doświadczenia, jak agresja z września 1939 r. i okrutne traktowanie obywateli II RP, wskazywały Polakom, że na teren Polski wkroczy sojusznik sojuszników zachodnich, ale wróg niepodległej Polski. Mimo to Rząd RP w Londynie i dowództwo AK postanowiły podjąć walkę z Niemcami w chwili wkraczania Armii Czerwonej na terytorium II RP, by wykazać wolę walki ze wspólnym wrogiem. Temu celowi służyło m.in. Powstanie Warszawskie. Podejmując walkę z Niemcami w dniu 1 VIII 1944 r., powstańcy z AK dążyli do  przyjęcia Sowietów w roli gospodarzy. Tymczasem pod Warszawą Stalin wstrzymał ofensywę, pozwalając na zagładę Powstania i  polskiej stolicy. W przeciwieństwie do powstańców paryskich, którym w tym samym czasie przyszli na pomoc alianci zachodni, powstańcy warszawscy nie otrzymali żadnej pomocy, a Sowieci wkroczyli na ruiny Warszawy w styczniu 1945 r., ustanawiając tam swój rząd marionetkowy. W Jałcie Wielka Trójka potwierdziła zmiany kształtu terytorialnego nowej Polski, a specjalna komisja Wielkiej Trójki określiła kształt nowego rządu polskiego. Stanowiło to pogwałcenie Karty Atlantyckiej i zezwolenie na dalszą sowietyzację Polski.

Polska jako pierwszy kraj stawiła zbrojny opór hitlerowskim Niemcom w 1939 r. i do końca stała po stronie koalicji antyhitlerowskiej. Mimo to pod koniec II wojny światowej Polska doznała klęski w obozie zwycięzców. Dlatego dzień 8 maja, wspominany w świecie jako rocznica zwycięstwa w II wojnie światowej, nie budzi w Polsce zbyt pozytywnych emocji.

Polska utraciła 6 mln swych obywateli, w tym 3 miliony obywateli narodowości żydowskiej, wymordowani przez Niemców w Holocauście. Zginęła część polskiej elity politycznej,, a spora część pozostała na emigracji.

Polska doznała gigantycznych strat materialnych, za które nie otrzymała praktycznie żadnego zadośćuczynienia.

Narzucony Polsce przez ZSRR system komunistyczny oznaczał utratę niepodległości, rewolucję która wyniosła do władzy nowe, kolonialne elity społeczne, i zahamowanie rozwoju gospodarczego. Ofiary, jakie Polacy ponieśli okazały się bezskuteczne. Wywołało to głęboki kryzys duchowy. Klęska w obozie zwycięzców spowodowała, że zwycięzcy ci jawili się w świadomości Polaków jako agresorzy lub fałszywi przyjaciele, a pokonani Niemcy nie musieli się liczyć z narodem potraktowanym zupełnie przedmiotowo.

.Jak zachować nadzieję w beznadziejności – oto fenomen Polski pod rządami komunistycznymi. Okazało się, że można, czego dowodem polskie zrywy 1956 r., 1970 r., „Solidarność” i „rok cudów” – 1989, gdy znów można było dumnie zaśpiewać hymn „Jeszcze Polska nie zginęła”.

Wojciech Roszkowski

Materiał chroniony prawem autorskim. Dalsze rozpowszechnianie wyłącznie za zgodą wydawcy. 29 sierpnia 2019