Droga do Nowego Państwa

Za datę powstania Porozumienia Centrum, jednej z najważniejszych partii politycznych w historii Polski po 1989  roku, przyjmuje się 12 maja 1990 roku – pisze Adam CHMIELECKI.

W tym dniu inicjatorzy nowego ugrupowania zwołali konferencję prasową i jednocześnie opublikowali w „Tygodniku Solidarność” Deklarację Porozumienie Centrum. W ten sposób ogłosili program przyspieszenia zmian politycznych i gospodarczych w Polsce, który zaczęto określać mianem „programu przyspieszenia”. Powstały zręby oferty programowej, która bardzo szybko została uzupełniona o nowe elementy. Porozumienie Centrum już w pierwszej połowie lat 90. XX wieku w licznych dokumentach programowych ogłosiło spójny program przebudowy polskiego państwa i systemową zmianę jego postkomunistycznego charakteru.

W dokumentach i retoryce polityków PC coraz częściej zaczęło pojawiać się hasło konieczności budowy „Nowego Państwa”, wolnego od postkomunistycznej sieci zakulisowych powiązań, nomenklaturowej gospodarki, skrajnej eskalacji przestępczości zorganizowanej, neoliberalnych rozwiązań gospodarczo-społecznych.

Porozumienie Centrum powstało z inicjatywy Jarosława Kaczyńskiego, wówczas senatora Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego w Senacie I kadencji i redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność”. Kaczyński zaprosił do współpracy m.in. współpracowników ze związkowego tygodnika (na przykład Krzysztofa Czabańskiego, Józefa Orła, Andrzeja Urbańskiego), rozproszone środowiska chrześcijańsko-demokratyczne z całej Polski oraz przedstawicieli Komitetów Obywatelskich reprezentujących środowiska konserwatywne i niepodległościowe. W działalność PC zaangażowało się wielu niedawnych bądź wciąż czynnych działaczy „Solidarności” i Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

Do ważnych polityków PC należeli w różnych okresach m.in. Ludwik Dorn, Adam Glapiński, Przemysław Gosiewski, Jacek Maziarski, Sławomir Siwek, Jan Szyszko. Z ugrupowaniem związany był (m.in. jako poseł I kadencji, kandydat na prezesa NIK w 1992 r. i prezydenta RP w 1995 r.) bezpartyjny Lech Kaczyński. To w PC rozpoczęły się polityczne kariery m.in. Mariusza Błaszczaka, Joachima Brudzińskiego, Marka Kuchcińskiego, Krzysztofa Putry, Jarosława Zielińskiego i wielu innych polityków pełniących w późniejszych latach ważne funkcje publiczne.

Głównym celem nowej inicjatywy politycznej było przyspieszenie zmian ustrojowych i gospodarczych w Polsce, będącej w tym czasie w „ogonie” listy krajów postkomunistycznych w Europie Środkowej i Wschodniej, w których trwały procesy demokratyzacji związane z faktycznym upadkiem Związku Sowieckiego. Twórcy PC apelowali m.in. o jak najszybsze przeprowadzenie wolnych i demokratycznych wyborów parlamentarnych oraz na urząd prezydenta RP.

Ważnym celem politycznym Porozumienia Centrum było zapewnienie pluralizmu ideowego i programowego na kształtującej się nowej scenie politycznej Polski.

W tym czasie istniała groźba faktycznej monopolizacji życia politycznego po stronie postsolidarnościowej przez środowiska tzw. lewicy laickiej i przedstawicieli rządu Tadeusza Mazowieckiego. Te środowiska dominowały zarówno w Komitetach Obywatelskich, powstałych w trakcie wyborów kontraktowych w czerwcu 1989 roku oraz w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym w Sejmie. W tym kontekście program przyspieszenia głoszony przez Porozumienie Centrum stanowił wyłom i przeciwstawiał się zasadniczemu sensowi porozumień Okrągłego Stołu z wiosny 1989 roku, które zakładały „zamrożenie” na co najmniej kilka lat postkomunistycznego układu politycznego i równowagi sił między przedstawicielami dawnego reżimu komunistycznego i zdominowanej przez lewicą laicką dawnej opozycji.

Program Nowego Państwa dążył do zbudowania Polsku bezpiecznej i podmiotowej na arenie międzynarodowej, obecnej w strukturach politycznych i militarnych Zachodu. Polski z nowoczesną gospodarką kapitalistyczną, w której premiowane są umiejętności i aktywność, a wszyscy mają równe szanse, ale także prawo do bezpieczeństwa socjalnego. Polski o sprawiedliwym ładzie społecznym opartym na rozliczeniu z okresem komunistycznym i na wartościach chrześcijańskich, wolności i godności każdego człowieka. Polski nowoczesnej, ale modernizującej się w zgodzie z tradycją patriotyczną, a nie mimo lub przeciw niej. Polski z silnym instytucjami państwowymi, walczącymi z patologiami nomenklaturowych biznesów, zaangażowaniem służb specjalnych w politykę, korupcją życia publicznego i przestępczością.

Dzieje PC pokazują, że już od 1990 roku istniała w Polsce alternatywa wobec dominującego modelu transformacji ustrojowo-gospodarczej – postkomunistycznego w wymiarze politycznym i skrajnie liberalnego w wymiarze gospodarczym. Postulowany przez Porozumienie Centrum czas na zmiany nadszedł, ale mimo upływu lat program budowy Nowego Państwa wciąż może inspirować polityków, ekspertów i wszystkich zainteresowanych reformą i rozwojem państwa polskiego.

Co więcej, mimo że w latach 90. Porozumienie Centrum w niewielkim stopniu uczestniczyło w sprawowaniu władzy i jedynie przez kilka miesięcy funkcjonowania rządu Jana Olszewskiego (grudzień 1991 – czerwiec 1992) miało możliwość realnego wpływu na kierunki polityki państwa, program budowy Nowego Państwa stał się podstawą do powstania zaktualizowanych koncepcji programowych Prawa i Sprawiedliwości w latach dwutysięcznych.

.Program Nowego Państwa należy uznać za fundament programu PiS, który w latach 2001–2020 przybierał różne nazwy i różne hasłowe określenia („rewolucji moralnej”, „budowy IV Rzeczypospolitej”, „Alternatywy”, „dobrej zmiany”), jednak w swej istocie opierał się na koncepcjach reformy i przebudowy polskiego państwa głoszonych przez Porozumienie Centrum dwie, a nawet trzy dekady wcześniej.

Adam Chmielecki

Fragmenty najnowszej książki „Nowe Państwo. Porozumienie Centrum w dokumentach (1990–2001)”, wyd. Patria Media [LINK].
Na zdjęciu: Warszawa, 09.12.1990. II tura wyborów prezydenckich, redakcja „Tygodnika Solidarność” w siedzibie pisma na ulicy Czackiego świętuje wygraną Lecha Wałęsy. Od lewej siedzą: Maciej Zaleski, Krzysztof Czabański, Antoni Zambrowski, obok niego Ewa Wilk, Elżbieta Isakiewicz; u góry stoją: Piotr Wierzbicki, Maria Giełżyńska, Wojciech Giełżyński, Jarosław Kaczyński. Fot: Jarosław Stachowicz / Forum