Od Leopoldiny do Uniwersytetu Wrocławskiego. Trzy wieki akademickiej historii Wrocławia
Jolanta PAWNIK
15 listopada 1702 roku we Wrocławiu otwarto instytucję, która na zawsze zmieniła intelektualną mapę Śląska. Tego dnia w jezuickim kolegium nad Odrą zainaugurowała działalność Akademia Leopoldyńska, która z czasem przekształciła się w Uniwersytet Wrocławski. Od ponad trzystu lat, mimo zmian państw, języków i systemów politycznych, ten gmach pozostaje sercem życia akademickiego miasta – pisze Jolanta PAWNIK
.Historia wrocławskiej uczelni rozpoczęła się z dwustuletnim falstartem. Już w 1505 roku król Władysław II Jagiellończyk zatwierdził w dokumencie fundacyjnym powstanie Universitas Wratislaviensis, ale projekt zablokował wtedy sprzeciw papieża i profesorów Akademii Krakowskiej, którzy obawiali się konkurencji i odpływu studentów.
Najpierw sprzeciwy, a później liczne napięcia polityczne i wojny zablokowały ideę na niemal dwieście lat. Przełom dokonał się dopiero za sprawą cesarza Leopolda I Habsburga, który 1 października 1702 roku podpisał tzw. złotą bullę fundacyjną, w której powołał do życia akademię jezuicką, nadając jej nazwę Leopoldina. 15 listopada 1702 roku uroczyście rozpoczęto zajęcia na wydziałach filozoficznym i teologicznym. Właśnie tę datę uważa się dziś za dzień narodzin uniwersytetu. Pierwszym kanclerzem został Johannes Adrian von Plencken, wysoki urzędnik śląskiej administracji, który mocno wspierał jezuickie plany.
Leopoldina powstawała w szczególnym czasie. Wrocław był wówczas w większości miastem protestanckim, a nowa uczelnia, jako instytucja katolicka, stała się ważnym narzędziem polityki Habsburgów i kontrreformacji na Śląsku. Z jednej strony kształciła duchowieństwo i elity katolickie, z drugiej – ściągała do miasta wybitnych profesorów i studentów, stopniowo budując swoją rangę ośrodka nauki.
Przez cały XVIII wiek Akademia Leopoldyńska funkcjonowała jako uczelnia jezuicka. Sytuację diametralnie zmieniły wojny śląskie i włączenie większości Śląska do Prus. Uczelnia zachowała rolę ważnego ośrodka kształcenia katolickiego duchowieństwa w państwie Fryderyka Wielkiego, stopniowo traciła znaczenie jako bastion kontrreformacji.
Kolejny przełom nastąpił w 1811 roku, kiedy pruski rząd, realizując wielkie reformy, połączył Leopoldinę z protestanckim Uniwersytetem we Frankfurcie nad Odrą. Universitas literarum Vratislaviensis miał pięć wydziałów: prawa, medycyny, teologii ewangelickiej, teologii katolickiej i filozofii. Ten ostatni wydział obejmował m.in. nauki ścisłe i rolne, a także neofilologię, geografię i historię. Studentów uczono też tańca i szermierki, a nawet jazdy konnej. W 1841 roku Fryderyk Wilhelm IV powołał też katedrę języków i literatur słowiańskich, co było ukłonem w stronę polskich studentów.
W XIX i na początku XX wieku uczelnia stała się jednym z najważniejszych uniwersytetów niemieckich. To tam studiowali i pracowali przyszli nobliści, m.in. Max Born, Paul Ehrlich, Otto Stern czy Theodor Mommsen. Z zapisów z 1811 roku wynika, że na wszystkich wydziałach studiowało łącznie 222 studentów. W 1914 roku było ich 3224, w tym 100 kobiet. Trzy lata wcześniej, w 1911 roku, zmieniono nazwę na Śląski Uniwersytet Fryderyka Wilhelma.
Już w maju 1945 roku do płonącego jeszcze Wrocławia przyjechał z Krakowa polski zespół naukowców, kierowany przez profesora Stanisława Kulczyckiego, byłego rektora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Mieli oni nadzorować zabezpieczanie ocalałego z wojennej pożogi majątku uczelni i jak najszybciej doprowadzić do wznowienia nauki. Profesor Kulczycki został pierwszym rektorem uczelni.
15 listopada 1945 roku, czyli symbolicznie tego samego dnia co w 1702 roku, zostały wygłoszone dwa pierwsze wykłady w ramach wznowionego programu studiów. Pierwszy polski wykład dla słuchaczy Wydziału Lekarskiego wygłosił prof. Ludwik Hirszfeld, z kolei prof. Kazimierz Idaszewski spotkał się ze studentami Wydziału Mechaniczno-Elektrycznego Politechniki. Tak oficjalnie rozpoczęła się działalność połączonych wówczas uczelni.
Symbolem trzystuletniej ciągłości uniwersyteckiej we Wrocławiu jest gmach główny. Barokowy kompleks, który znamy dzisiaj, wybudowany został w XVIII wieku na fundamencie jezuickiego kolegium. Sercem tego budynku jest, powstała w latach 1728–1732, Aula Leopoldina, reprezentacyjna sala, w której odbywają się najważniejsze uroczystości akademickie.
Wzniesiona z inicjatywy cesarza Karola VI na cześć fundatora uczelni, Leopolda I, wypełniona jest unikatowymi sztukateriami, malowidłami i rzeźbami, a jej ściany i sklepienia wypełniają wizerunki świętych, uczonych i patronów nauki. Dzieło to uważane jest za jedno z najcenniejszych zabytkowych pozostałości późnego baroku w tej części Europy. Na szczęście aula Leopoldina przetrwała II wojnę światową bez większych zniszczeń, a po latach zaniedbań została gruntownie odrestaurowana.
.By uczcić listopadowe rocznice akademickie, corocznie odbywa się we Wrocławiu międzyuczelniane Święto Nauki. W programie są m.in. otwarte posiedzenie Kolegium Rektorów uczelni Wrocławia i Opola i uroczysty koncert.
