Estońska „universitas”.

Naród, który tożsamość czerpie z Uniwersytetu

Tartu i jego uniwersytet symbolizują silną więź łączącą nas wszystkich – Polaków, Łotyszy, Litwinów, Estończyków, Finów, Islandczyków i Gruzinów. Duch wolności niesie nas nieprzerwanie naprzód – mówi prezydent Kersti KALJULAID

.W samym sercu Tartu jesteśmy zaszczyceni obecnością przyjaciół z okazji 100-lecia Republiki Estonii, z którymi dzielimy wspólne wartości. Sto lat temu, podobnie jak my, przeżyli oni decydujący okres w początkowych latach swojej państwowości.

Cieszę się, że możemy upamiętnić 100-lecie niepodległości naszego kraju tutaj, w Tartu, ponieważ mieści się tutaj nasza najstarsza i największa uczelnia. Nasza jedyna universitas. Uniwersytet sprawił, że Tartu stało się tym, czym jest dziś dla Estończyków i całego świata. A jest przede wszystkim bastionem świata akademickiego Estończyków i Europejczyków.

Dla Estończyków Tartu jest ważnym ośrodkiem narodowego ruchu niepodległościowego. Pierwszy estoński poeta, Kristjan Jaak Peterson, studiował tu na początku XIX wieku. Na Toome Hill stoi jego pomnik, który przypominał nam o nadziei, że nasz język narodowy znajdzie trwałe miejsce w rodzinie języków świata – nadzieja ta się spełniła.

W 1869 r. w Tartu odbył się pierwszy estoński festiwal pieśni. W mieście działał także pierwszy estoński redaktor gazety, Johann Voldemar Jannsen. Estończycy śpiewali melodie do słów napisanych przez córkę Jannsena Lydię Koidulę na festiwalach pieśni od ponad wieku.

Kiedy pojawił się narodowy sentyment związany z pierwszym festiwalem pieśni, estońscy studenci w Tartu założyli stowarzyszenie i wybrali kolory niebieski, czarny i biały, projektując estońską flagę. Ziarno niepodległości padło na żyzną ziemię. W 1919 roku Uniwersytet w Tartu stał się instytucją, w której wykłady odbywały się w języku estońskim. Tricolor studentów jest dziś flagą państwową; jest obecny na wzgórzu Toompea w Tallinie, w estońskich domach, a także przed siedzibą ONZ, UE i NATO, tak jak flagi innych krajów.

Uniwersytet w Tartu został założony przez szwedzkiego króla Gustawa II Adolfa w 1632 roku. Uczelnia ta jest droga nam wszystkim. Wielu z nas ma rodziców lub dzieci, którzy spędzili tu najlepsze lata swojej młodości. Zdobyliśmy tu wiedzę, która pomogła nam dotrzeć do miejsca, w którym jesteśmy dzisiaj, a poprowadzi nas jeszcze dalej.

Uniwersytet jest ważnym ośrodkiem także dla naszych gości. Niegdyś przybyło tu wielu polskich studentów, kiedy rosyjski car zamknął polskie uniwersytety po powstaniu listopadowym.

Do czasu uzyskania przez Polskę niepodległości studiowało w Tartu kilka tysięcy Polaków, zdobywając wykształcenie, by stać się lekarzami, prawnikami, nauczycielami i rolnikami. Największe polskie stowarzyszenie, Polonia, powstało tutaj, w Tartu, 190 lat temu.

Na studia do Tartu około 150 lat temu zaczęło przybywać coraz więcej Łotyszy, naszych dobrych sąsiadów z południa. Ryga nie miała wtedy uniwersytetu i dlatego zarówno Łotysze, jak i Estończycy uważali Uniwersytet w Tartu za swój własny. Każdy Łotysz zna nazwiska Krišjānis Valdemārs, Juris Alunāns i Krišjānis Barons. Uczyli się tutaj uczestnicy łotewskiego zrywu narodowego i tutaj założyli pierwszą łotewską organizację studencką.

Tartu było domem dla niepodległościowej litewskiej organizacji studenckiej, kierowanej przez późniejszego rektora Uniwersytetu Litewskiego i znanego okulistę Petrasa Avižonisa. Tartu było również miejscem, w którym w 1979 r. czterdziestu pięciu odważnych Estończyków, Łotyszy i Litwinów podpisało Apel Bałtycki, aby przypomnieć tragiczną rocznicę paktu Ribbentrop-Mołotow.

Jako pierwszy kraj, który uznał niepodległość Estonii w 1991 r., Islandia przypomniała światu o niesprawiedliwości wynikającej ze wspomnianego paktu. Nawiasem mówiąc, Tartu i uniwersytet pomogły Estończykom zbliżyć się do ducha Islandii, jej sag, folkloru i literatury.

W swoich wspomnieniach estońscy studenci z ogromnym szacunkiem pisali o gruzińskich studentach, sugerując, że wszyscy oni byli książętami. Oczywiście nie była to prawda, chociaż nazwiska Pavlenišvili, Vatšnadze, Tsereteli i Mkheidze rzeczywiście pojawiają się w rejestrze uniwersytetu. Są wśród nich ojcowie założyciele niepodległej Gruzji.

Szczególną rolę w historii Estonii i Tartu odegrali Finowie. Już w XVII wieku studiowali w Tartu, ale stosunki między Estończykami i Finami rozwinęły się po ustanowieniu państwowości. Decyzja o zmianie języka nauczania na język estoński na uniwersytecie była przejawem odwagi, ponieważ było niewielu estońskich profesorów i pracowników wydziałów. Finowie przybyli na ratunek: Johannes Gabriel Granö, Kalle Väisälä i Ilmari Manninen – a z pewnością także inni – byli na uniwersytecie w Tartu od początku.

Aby wzmocnić pokrewieństwo ugrofińskie, podpisano porozumienia o przyjaźni między estońskimi i fińskimi organizacjami studenckimi, które wciąż trwają, co stanowi podporę fińsko-estońskiego mostu.

.Tartu i jego uniwersytet symbolizują silną więź łączącą nas wszystkich – Polaków, Łotyszy, Litwinów, Estończyków, Finów, Islandczyków i Gruzinów. Duch wolności niesie nas nieprzerwanie naprzód.

Kersti Kaljulaid 
Treść wystąpienia w Tartu 22 czerwca 2018 r.