Kalendarz rocznic. 17-23 czerwca

Jakie rocznice przypadają w dniach 17-23 czerwca? Przedstawiamy listę wydarzeń historycznych, na które warto zwrócić uwagę w nadchodzącym tygodniu.

17 czerwca

1025 – Zmarł król Bolesław I Chrobry, władca Polski od 992 r.

1501 – W Toruniu zmarł król Jan I Olbracht, panujący od 1492 r.

1620 – W Krakowie zmarł Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, przywódca rokoszu sandomierskiego (1606-1609) przeciwko królowi Zygmuntowi III Wazie; założyciel Kalwarii Zebrzydowskiej.

1696 – W Wilanowie zmarł król Jan III Sobieski, panujący od 1674 r.

1793 – W Grodnie rozpoczął obrady, zwołany na żądanie Rosji, ostatni Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej; pracując pod terrorem rosyjskich wojsk zatwierdził II rozbiór oraz ustalił nową organizację państwa, która niemal całkowicie unieważniała ustawodawstwo Sejmu Wielkiego.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: Rada Najwyższa Narodowa powołała Sąd Najwyższy Kryminalny, którego zadaniem było osądzenie członków Targowicy i innych współpracowników Rosjan.

1834 – W Paryżu ukończono druk pierwszego wydania „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.

1835 – W Wysocku niedaleko Jarosławia zmarła księżna Izabela Czartoryska, pisarka, animatorka życia kulturalnego, mecenaska sztuki, kolekcjonerka; założycielka rezydencji w Puławach, na terenie której utworzyła pierwsze polskie muzeum gromadzące pamiątki narodowe; aktywna uczestniczka życia politycznego w okresie Sejmu Wielkiego, związana ze Stronnictwem Patriotycznym.

1882 – W Oranienbaumie w Rosji urodził się Igor Strawiński, kompozytor o polskich korzeniach (jego przodkiem był Stanisław Strawiński, oficer konfederacji barskiej), Strawiński był jednym z głównych przedstawicieli modernizmu muzycznego; twórcą m.in. słynnego baletu „Święto Wiosny”, który przez znawców uważany jest za dzieło rozpoczynające erę muzyki współczesnej.

1908 – We Lwowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powołany został Związek Walki Czynnej, tajna organizacja, której celem było przyszłe powstanie zbrojne w zaborze rosyjskim; na czele ZWC stanął Kazimierz Sosnkowski.

1915 – W Travniku na terenie Bośni i Hercegowiny urodził się Mirosław Ferić, as myśliwski, porucznik WP, uczestnik kampanii 1939 r. i Bitwy o Anglię, pilot Dywizjonu 303.

1915 – W Brzezinach urodził się Grzegorz Korczyński, działacz komunistyczny, uczestnik wojny domowej w Hiszpanii; od 1942 r. w GL, następnie AL; w latach 1965-1971 wiceminister obrony narodowej; w 1970 r. dowodził oddziałami pacyfikującymi robotnicze protesty na Wybrzeżu.

1920 – W Tczewie utworzono Szkołę Morską.

1921 – Powstała Biblioteka Polska PAN w Rzymie po przekazaniu przez Józefa Michałowskiego prywatnego księgozbioru Ośrodkowi Polskich Studiów Akademii Umiejętności.

1925 – W Genewie podpisany został protokół o zakazie używania w czasie wojny gazów trujących i broni bakteriologicznej; wśród sygnatariuszy dokumentu był rząd polski.

1931 – W Ciechanowie urodził się Ignacy Gogolewski, aktor, przez wiele lat związany z Teatrem Polskim w Warszawie, następnie Teatrem Narodowym; niezapomniany Antek Boryna w ekranizacji „Chłopów”, wystąpił również w filmach „Żołnierz Królowej Madagaskaru”, „Szyfry”, „Jowita”, „Hrabina Cosel”, „Samotność we dwoje”, „Bolesław Śmiały”, „Spotkanie na Atlantyku”, „Zamach stanu”, a także w serialu „Stawka większa niż życie”; w latach 2005-2006 prezes ZASP-u.

1934 – Ukazał się dekret prezydenta RP Ignacego Mościckiego o utworzeniu obozu izolacyjnego w Berezie Kartuskiej.

1939 – W Warszawie urodził się Krzysztof Zanussi, reżyser, scenarzysta, autor filmów „Struktura kryształu”, „Życie rodzinne”, „Iluminacja”, „Bilans kwartalny”, „Barwy ochronne”, „Spirala”, „Kontrakt”, „Constans”, „Z dalekiego kraju”, „Życie za życie. Maksymilian Kolbe”, „Rok spokojnego słońca” – uhonorowany Złotym Lwem w Wenecji, „Dotkniecie ręki”, „Cwał”, „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową”, „Persona non grata” i „Obce ciało”; wieloletni szef Studia Filmowego TOR.

1939 – W Tokio urodziła się Ludmiła Jakubczak, piosenkarka, tancerka.

1940 – W Warszawie urodził się Jakub Karpiński, socjolog, historyk, politolog, działacz opozycji antykomunistycznej.

1944 – W Warszawie urodził się Adam Kreczmar, poeta, satyryk.

1945 – W Moskwie rozpoczęły się rozmowy na temat utworzenia w Polsce Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.

1945 – Wojsko Polskie zajęło polską część Cieszyna.

1963 – Zmarł Richard Baer, nazistowski zbrodniarz, komendant KL Auschwitz-Birkenau (1944-1945); po ewakuacji obozu w styczniu 1945 r. otrzymał nominację na komendanta KL Mittelbau-Dora; miał być sądzony w 1963 r. w RFN w procesie 24 zbrodniarzy SS, jednak ze względu na zły stan zdrowia jego sprawę wyłączono z procesu.

1971 – W Montrealu zmarł Antoni Szyling, generał WP; w czasie kampanii 1939 r. dowódca Armii „Kraków”, mającej bronić Górnego Śląska i południowego skrzydła polskiego frontu; po walkach odwrotowych wyprowadził większość sił armii na wschód od Wisły; dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

1972 – W Warszawie urodził się Michał Żebrowski, aktor, znany m.in. z roli Jana Skrzetuskiego w ekranizacji „Ogniem i mieczem” oraz Tadeusza Soplicy w „Panu Tadeuszu”, wystąpił również w filmach „Poznań 56”, „Wiedźmin”, „Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem”, „Pręgi”, „Rok 1612”, „Janosik. Prawdziwa historia”, „Sęp” i „Tajemnica Westerplatte”, a także w serialu „Sława i chwała”; dyrektor naczelny Teatru 6. piętro w Warszawie.

1983 – W Warszawie zmarł Miron Białoszewski, poeta, prozaik, twórca teatralny, autor „Pamiętnika z powstania warszawskiego”.

1985 – SB aresztowała w Warszawie Tadeusza Jedynaka, członka Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” z regionu Śląsko-Dąbrowskiego.

1991 – W Bonn premier Jan Krzysztof Bielecki i kanclerz Helmut Kohl podpisali polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

1999 – Papież Jan Paweł II zakończył ósmą pielgrzymkę do Polski (5-17 czerwca 1999).

2000 – W Charkowie z udziałem premiera Polski Jerzego Buzka i premiera Ukrainy Wiktora Juszczenki uroczyście otwarto Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu; w Charkowie-Piatichatkach spoczęły szczątki 4302 polskich ofiar NKWD, z których zdecydowaną większość stanowili więźniowie obozu w Starobielsku, w tym ośmiu generałów; w dołach śmierci, wraz z polskimi oficerami, leży także około 2,8 tys. ofiar stalinowskiego terroru z lat 1937-1938.

2004 – W Warszawie zmarł Jacek Kuroń, wieloletni więzień polityczny PRL, współtwórca Komitetu Obrony Robotników, czołowy doradca kierownictwa NSZZ „Solidarność”, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, parlamentarzysta, minister pracy i polityki socjalnej, historyk, publicysta, wychowawca, społecznik.

2010 – W Nowym Jorku zmarła Elżbieta Czyżewska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach „Mąż swojej żony”, „Zaduszki”, „Gdzie jest generał”, „Godzina pąsowej róży”, „Milczenie”, „Żona dla Australijczyka”, „Giuseppe w Warszawie”, „Rysopis”, „Niekochana”, „Małżeństwo z rozsądku” i „Wszystko na sprzedaż”.

2017 – W Międzyrzecu Podlaskim zmarł aktor filmowy i teatralny Mieczysław Kalenik, najbardziej znany z roli Zbyszka z Bogdańca w filmie „Krzyżacy” Aleksandra Forda.

2019 – W Prądkach koło Bydgoszczy zmarł Zbigniew Nowek, działacz opozycji antykomunistycznej, szef Urzędu Ochrony Państwa (1998-2001) i Agencji Wywiadu (2005-2008).

18 czerwca

1574 – Król Henryk Walezy na wieść o śmierci brata – Karola IX, króla Francji – potajemnie opuścił Polskę, aby objąć tron francuski.

1792 – Pod Zieleńcami wojska polskie dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego pokonały wojska rosyjskie; dla uczczenia zwycięstwa król Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Wojenny Virtuti Militari – najwyższe polskie odznaczenie wojskowe.

1861 – Car Aleksander II wydał ukaz ustanawiający w Królestwie Polskim Radę Stanu oraz samorząd gubernialny i powiatowy.

1896 – W Jaworowie w województwie lwowskim urodził się Władysław Langner, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowodził odcinkiem „Węgry” w Armii „Karpaty”, a następnie obroną Lwowa.

1905 – Początek kilkudniowych walk robotników z rosyjskim wojskiem i kozakami w Łodzi; łącznie w wyniku starć trwających do 23 czerwca w mieście zginęło około 160 osób, a kilkakrotnie więcej zostało rannych.

1913 – W Zakopanem urodził się Stanisław Marusarz, wszechstronny narciarz, czterokrotny uczestnik igrzysk olimpijskich, wicemistrz świata w skokach narciarskich w 1938 r.; w czasie II wojny światowej kurier tatrzański, aresztowany przez gestapo w 1940 r., uciekł z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie i przedostał się na Węgry.

1923 – W Łucku urodził się Szymon Szurmiej, aktor, reżyser, scenarzysta, działacz organizacji żydowskich; dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego w Warszawie (1969-2014).

1930 – W Chybiu koło Cieszyna urodził się Henryk Machalica, aktor, występował w Teatrze Narodowym, a także na innych warszawskich scenach: w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym, Polskim, Ochoty i Ateneum; znany m.in. z serialu „Złotopolscy”, zagrał również w filmach „Pensja pani Latter”, „Wilczyca”, „Wierna rzeka”.

1938 – W Warszawie zmarł Stanisław Car, prawnik, polityk obozu piłsudczykowskiego, jeden z przywódców BBWR, współtwórca konstytucji kwietniowej, marszałek Sejmu (1935-1938).

1938 – W Warszawie prezydent Ignacy Mościcki otworzył nowy gmach Muzeum Narodowego, zaprojektowany przez Tadeusza Tołwińskiego i Antoniego Dygata.

1940 – Generalny gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie o wznowieniu działalności szkół podstawowych i zawodowych z bardzo ograniczonym programem nauczania.

1940 – W wyniku niemieckiego bombardowania stacji kolejowej w Thouars we francuskiej Akwitanii zginęło i zmarło z ran 36 polskich żołnierzy, w tym 28 oficerów.

1941 – W Zaklikowie na Lubelszczyźnie urodził się Leszek Długosz, aktor, literat, kompozytor.

1945 – W Moskwie rozpoczął się proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, podstępnie aresztowanych przez NKWD.

1949 – W Warszawie urodził się Lech Kaczyński, prawnik, działacz opozycji demokratycznej, I wiceprzewodniczący NSZZ „Solidarność” (1990-1991), parlamentarzysta, minister stanu ds. bezpieczeństwa narodowego w Kancelarii Prezydenta RP (1991), prezes NIK (1992-1995), minister sprawiedliwości (2000-2001); współzałożyciel i prezes partii Prawo i Sprawiedliwość (2001-2003); prezydent Warszawy (2002-2005), współtwórca Muzeum Powstania Warszawskiego; w 2005 r. wybrany na urząd Prezydenta RP. Zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem, którym udawał się na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej; wraz z nim zginęła jego żona i 94 pasażerów, w tym wielu przedstawicieli polskich elit politycznych, wojskowych i kościelnych oraz środowisk pielęgnujących pamięć o zbrodni katyńskiej.

1949 – W Warszawie urodził się Jarosław Kaczyński, prawnik, działacz opozycji antykomunistycznej, redaktor naczelny „Tygodnika Solidarność” (1989-1991), parlamentarzysta, szef Kancelarii Prezydenta RP (1990-1991), premier RP w latach 2006-2007; prezes Porozumienia Centrum (1990-1998); współzałożyciel i od 2003 r. prezes partii Prawo i Sprawiedliwość, która w 2015 r. zwyciężyła w wyborach parlamentarnych.

1951 – Premier Józef Cyrankiewicz ogłosił zasady Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski.

1955 – W Warszawie zmarł Aleksander Zelwerowicz, aktor, reżyser teatralny, pedagog; związany przez wiele lat z Teatrem Polskim w Warszawie; zagrał m.in. w filmach „Rok 1863”, „Księżna Łowicka”, „Serce matki”; dyrektor teatrów w Łodzi, Warszawie i w Wilnie.

1959 – W Krakowie urodził się Jan Rokita, działacz opozycji antykomunistycznej, przewodniczący NZS na UJ (1980-1982), członek NSZZ „S”; w stanie wojennym internowany; uczestnik Ruchu „Wolność i Pokój”; od 1988 r. w Komitecie Obywatelskim; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; poseł na Sejm w latach 1989-2007; wiceprzewodniczący OKP (1989-1991) i przewodniczący sejmowej Komisji Nadzwyczajnej do Zbadania Działalności MSW; w rządzie Hanny Suchockiej minister szef Urzędu Rady Ministrów; członek Unii Demokratycznej i Unii Wolności, następnie Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego (prezes SKL 2000-2001) i Platformy Obywatelskiej; przewodniczący klubu parlamentarnego PO (2003-2005).

1969 – W Warszawie tragiczną śmiercią zmarł Jerzy Zawieyski, pisarz, dramaturg, publicysta i działacz katolicki związany ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego”, współzałożyciel i prezes Klubu Inteligencji Katolickiej, poseł na Sejm oraz wieloletni członek Rady Państwa.

1989 – Odbyła się druga tura wyborów parlamentarnych; do urn wyborczych udało się 25 proc. uprawnionych do głosowania; ostatecznie kandydaci Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” zdobyli w czerwcowych wyborach wszystkie spośród 161 mandatów, które mogli uzyskać w Sejmie oraz 99 mandatów na 100 w Senacie; łącznie 260 miejsc w 560 osobowym Zgromadzeniu Narodowym.

1990 – W Warszawie zmarł Henryk Leliwa-Roycewicz, pułkownik WP, jeździec, wicemistrz olimpijski w WKKW z Berlina (1936); uczestnik kampanii 1939 r.; żołnierz Armii Krajowej, w czasie Powstania Warszawskiego dowódca batalionu „Kiliński”.

1992 – Rozpoczęła działalność pierwsza polska sieć analogowej telefonii komórkowej PTK Centertel.

1997 – Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał ustawę lustracyjną uchwaloną przez Sejm w kwietniu 1997 roku; ustawa weszła w życie 1 sierpnia 1997 roku.

1998 – Sejm RP przyjął uchwałę potępiającą totalitarny system komunistyczny.

2010 – W Krakowie zmarła Halina Gryglaszewska, aktorka teatralna i filmowa, reżyser teatralny, profesor PWST w Krakowie.

2012 – W Londynie zmarł gen. Kazimierz Draczyński, oficer kawalerii w wojnie obronnej 1939 r., oficer Armii Krajowej, walczył w Powstaniu Warszawskim. Po 1945 r. działał w szeregach środowisk kombatanckich w Londynie. W 2007 r. prezydent Lech Kaczyński nadał mu stopień generała brygady.

19 czerwca

1205 – Pod Zawichostem polskie wojska Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego pokonały oddziały ruskie księcia halicko-włodzimierskiego Romana, który poległ w bitwie.

1431 – Zakon krzyżacki zawarł przymierze z buntującym się przeciwko Polsce wielkim księciem litewskim Świdrygiełłą, co doprowadziło do trwającej cztery lata wybuchu wojny polsko-krzyżackiej.

1669 – Zebrana na Woli pod Warszawą szlachta wybrała królem Polski Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1768 – Konfederacja barska: Wojska rosyjskie zdobyły Bar.

1926 – W Warszawie odbyła się prapremiera opery „Król Roger” Karola Szymanowskiego.

1930 – Do portu w Gdyni wpłynął zakupiony we Francji (początkowo niemiecki) żaglowiec szkolny „Dar Pomorza”.

1932 – W Antwerpii Janusz Kusociński pobił rekord świata w biegu na 3000 m; jego wynik wynosił 8 minut 18,8 sekundy.

1933 – W Szopienicach urodził się Janusz Sidło, najlepszy oszczepnik w historii polskiej lekkoatletyki, rekordzista świata, srebrny medalista olimpijski z Melbourne (1956).

1935 – W Krakowie urodził się Krzysztof Litwin, aktor, grafik i malarz.

1943 – Na Pawiaku zmarł zakatowany przez Niemców Jan Piekałkiewicz, ekonomista, działacz Stronnictwa Ludowego, od 1940 r. w SL „Roch”; od sierpnia 1942 r. Delegat Rządu RP na Kraj.

1947 – W ambasadzie polskiej w Londynie zdeponowano ponad 200 kilogramów złota pochodzącego z Funduszu Obrony Narodowej.

1949 – W Warszawie przed Rejonowym Sądem Wojskowym rozpoczął się proces pokazowy Adama Doboszyńskiego, przedwojennego działacza Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego; 11 lipca 1949 r. władze komunistyczne skazały go na karę śmierci, wyrok wykonano.

1955 – Na Górze św. Anny odsłonięto Pomnik Czynu Powstańczego, zaprojektowany przez Xawerego Dunikowskiego.

1955 – W Białymstoku zmarł Romuald Jałbrzykowski, sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski (1925-1926), arcybiskup metropolita wileński w latach 1926-1955.

1957 – Reaktywowano krakowski „Znak”, jego redaktorem naczelnym został Jacek Woźniakowski.

1963 – Rozpoczął się I Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu, jego laureatami zostali Ewa Demarczyk i Bohdan Łazuka.

1967 – W czasie VI Kongresu Związków Zawodowych I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka odnosząc się do wojny na Bliskim Wschodzie powiedział: „W związku z tym, że agresja Izraela na kraje arabskie spotkała się z aplauzem w syjonistycznych środowiskach Żydów – obywateli polskich, pragnę oświadczyć co następuje: nie czyniliśmy przeszkód obywatelom polskim narodowości żydowskiej w przeniesieniu się do Izraela, jeśli tego pragnęli. Stoimy na stanowisku, że każdy obywatel polski powinien mieć tylko jedną ojczyznę – Polskę Ludową”.

1970 – W Zakopanem urodził się Krzysztof Trebunia-Tutka, muzyk, założyciel i lider zespołu Trebunie-Tutki.

1972 – W Muzeum Narodowym w Warszawie otwarto stałą ekspozycję fresków z Faras.

1982 – W Warszawie zmarła Lidia Zamkow, aktorka, reżyserka teatralna, pedagog.

1994 – W Polsce odbyły się wybory samorządowe.

2018 – W swym pierwszym meczu grupowym podczas rozgrywanych w Rosji Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej Polska przegrała w Moskwie z Senegalem 1:2.

20 czerwca

1566 – W więzieniu na zamku Gripsholm w Szwecji urodził się przyszły król Polski Zygmunt III Waza – syn Katarzyny Jagiellonki i księcia Jana Wazy.

1605 – Dymitriady: Na Kremlu zwolennicy wspieranego przez polską szlachtę Dymitra Samozwańca zamordowali obalonego kilka dni wcześniej cara Rosji Fiodora II i jego matkę Marię Skuratową-Bielską.

1624 – Wojska Rzeczypospolitej pod wodzą hetmana Stanisława Koniecpolskiego zwyciężyły nad Tatarami w bitwie pod Martynowem.

1793 – W Surochowie koło Przemyśla urodził się Aleksander Fredro, komediopisarz, poeta i pamiętnikarz, autor m.in. „Zemsty” i „Ślubów panieńskich”.

1808 – Zmarł Franciszek Ksawery Dmochowski, poeta, publicysta; w czasie Powstania Kościuszkowskiego kierownik Wydziału Insurekcji w Radzie Najwyższej Narodowej; współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

1815 – W Warszawie uroczyście ogłoszono powstanie Królestwa Polskiego.

1863 – Powstanie Styczniowe: przegrana powstańców pod dowództwem gen. Zygmunta Jordana w bitwie pod Komorowem.

1917 – W Moskwie urodził się Igor Śmiałowski, aktor, przez wiele lat występował na scenach Teatru Narodowego w Warszawie, następnie w Teatrze Komedia i Teatrze Polskim; zagrał w filmach „Miasto nieujarzmione”, „Młodość Chopina”, „Znachor”, a także w serialach „Stawka większa niż życie”, „Chłopi” i „Kariera Nikodema Dyzmy”.

1918 – W Łodzi urodził się Robert Satanowski, dyrygent, dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego w Warszawie (1982-1991), wieloletni prezes Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków; w czasie II wojny światowej dowodził oddziałem partyzanckim im. Tadeusza Kościuszki, a następnie zgrupowaniem partyzantki występującym pod nazwą „Jeszcze Polska nie zginęła”, podległym dowództwu sowieckiego Ukraińskiego Sztabu Partyzanckiego; zgrupowanie to stało się schronieniem dla Polaków, zagrożonych ludobójczym terrorem OUN-UPA.

1922 – Wojsko Polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego przejęło część Górnego Śląska przyznaną Polsce decyzją Konferencji Ambasadorów.

1923 – W Brzesku urodził się Jerzy Nowak, aktor, przez kilkadziesiąt lat związany ze Starym Teatrem w Krakowie, gdzie m.in. ponad 600 razy wcielił się w postać Hirsza Singera w spektaklu „Ja jestem Żyd z Wesela”, występował również w Teatrze im. Słowackiego; w filmie „Ziemia obiecana” stworzył niezapomnianą kreację jako Zucker, zagrał także w filmach „Amator”, „Medium”, „Wiedźmin”.

1923 – W Maluszynie koło Radomska zmarł Józef Ostrowski, ziemianin, członek Stronnictwa Polityki Realnej; poseł do rosyjskiej Dumy (1906-1910); w latach 1917-1918 w składzie Rady Regencyjnej.

1925 – W Kołomyi urodziła się Irena Dziedzic, dziennikarka, prezenterka telewizyjna, stworzyła pierwszy w PRL talk-show „Tele-Echo”.

1929 – W Aleppo w Syrii odbyła się ekshumacja szczątków gen. Józefa Bema, które sprowadzono do Polski i złożono w mauzoleum w Tarnowie.

1930 – W Falentach niedaleko Warszawy urodziła się Magdalena Abakanowicz – rzeźbiarka, która zrewolucjonizowała tkaninę artystyczną nadając jej formę przestrzenną; od nazwiska twórczyni jej prace nazwano abakanami; jej prace są w zbiorach m.in. Centre George Pompidou w Paryżu, Metropolitan Museum w Nowym Jorku i Museum of Modern Art w Kioto.

1931 – W Rakówce pod Biłgorajem urodziła się Urszula Kozioł, poetka, prozaiczka, autorka utworów dramatycznych, felietonistka.

1933 – W Łodzi urodziła się Katarzyna Łaniewska, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z serialu „Plebania”, wystąpiła także w serialach „Czterdziestolatek” i „Gruby”.

1940 – Premier Władysław Sikorski opuścił terytorium Francji, odlatując do Londynu; ewakuacja polskich władz emigracyjnych do Wielkiej Brytanii.

1940 – W Palmirach w ciągu dwóch dni (20-21 czerwca) Niemcy rozstrzelali 378 więźniów z Pawiaka i Al. Szucha; wśród nich m.in. Mieczysława Niedziałkowskiego, Macieja Rataja i Janusza Kusocińskiego.

1943 – W Warszawie urodził się Wojciech Gąssowski, piosenkarz, gitarzysta, kompozytor.

1944 – W Warszawie żołnierze oddziału „993/W” Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II KG AK wykonali wyrok śmierci na Eugeniuszu Świerczewskim, agencie gestapo w wywiadzie AK i bezpośrednim sprawcy aresztowania Komendanta Głównego AK gen. Stefana Roweckiego „Grota”.

1944 – Litewska policja, współpracująca z Niemcami, dokonała pacyfikacji polskiej wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, mordując 38 Polaków.

1945 – W Warszawie uruchomiono pierwszą po wojnie linię tramwajową łączącą ul. Kawęczyńską z ul. Wiatraczną.

1954 – W Warszawie urodził się Jan Wołek – malarz, poeta, pisarz i pieśniarz, laureat Studenckiego Festiwalu Piosenki w Krakowie i Festiwalu Artystycznego Młodzieży Akademickiej FAMA; związany z Kazimierzem Dolnym nad Wisłą, gdzie maluje obrazy.

1954 – W Warszawie rozegrano I Memoriał Janusza Kusocińskiego.

1961 – W Nowym Targu urodził się Piotr Cyrwus, aktor, występował w Starym Teatrze w Krakowie, od 2012 r. w Teatrze Polskim w Warszawie; w 1989 r. zagrał główną rolę w przedstawieniu Teatru Telewizji „Do piachu ” w reżyserii Kazimierza Kutza; znany m.in. z serialu „Klan”.

1969 – W Hamburgu odbyła się prapremiera opery Krzysztofa Pendereckiego „Diabły z Loudun”.

1970 – Pod zarzutem próby obalenia ustroju aresztowano działaczy „Ruchu”, którzy planowali wysadzenie pomnika i Muzeum Lenina w Poroninie; wśród zatrzymanych przez SB byli m.in. Andrzej Czuma i Stefan Niesiołowski.

1974 – Premiera filmu „Chinatown” w reżyserii Romana Polańskiego.

2002 – Sejm RP przyjął ustawę wprowadzającą bezpośredni wybór wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

2003 – W Maissons-Laffitte zmarła Zofia Hertz – wydawca, współzałożycielka Instytutu Literackiego i „Kultury”, współpracowniczka Jerzego Giedroycia.

2008 – W Warszawie zmarł Piotr Łazarkiewicz, reżyser, scenarzysta.

2010 – Odbyła się pierwsza tura przedterminowych wyborów prezydenckich: Bronisław Komorowski otrzymał 41,25 proc. głosów poparcia, a Jarosław Kaczyński 36,21 proc.; frekwencja 54,94 proc.

2013 – W Nowej Soli zmarł kapucyn ojciec Medard (Stanisław Parysz) ostatni żyjący kapelan Powstania Warszawskiego. Niósł pomoc duchową żołnierzom i ludności cywilnej w szpitalu powstańczym na ul. Długiej, w pobliskim kościele Dominikanów oraz w schronach przy ulicach: Miodowej, Długiej, Freta i Podwale.

2022 – W Warszawie zmarł Józef Władysław Walaszczyk – „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, który podczas wojny uratował 53 Żydów.

21 czerwca

1305 – W Pradze zmarł Wacław II z dynastii Przemyślidów, król czeski i polski.

1768 – W czasie kozacko-chłopskiego powstania na Ukrainie, zwanego koliszczyzną, doszło do rzezi w Humaniu, w wyniku której powstańcy zamordowali co najmniej kilka tysięcy szlachty, Żydów i księży unickich.

1791 – Powołano Komisję Policji Obojga Narodów, której zadaniem było nadzorowanie miast królewskich w imieniu Sejmu i Straży Praw.

1807 – Car Aleksander I Romanow podpisał w Taurogach zawieszenie broni, które poprzedziło traktat pokojowy z Napoleonem Bonaparte z Tylży. W rezultacie tego porozumienia powstało Księstwo Warszawskie.

1866 – W Siemianicach w Wielkopolsce zmarł gen. Piotr Szembek, jeden z dowódców polskich w Powstaniu Listopadowym.

1877 – W Krakowie urodził się Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.

1882 – W Pniowie koło Stanisławowa urodził się Ludwik Kolankowski, historyk, badacz epoki Jagiellonów, profesor Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Lwowskiego; po II wojnie światowej organizator i pierwszy rektor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

1885 – We wsi Spiczyńce urodził się Janusz Jędrzejewicz, żołnierz Legionów Polskich i POW, pułkownik WP, działacz BBWR, poseł na Sejm (1928-1935), senator (1935-1938); minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (1931-1934); premier RP w latach 1933-1934.

1911 – W Jordanowicach urodziła się Hanna Malewska, pisarka, autorka powieści historycznych, w latach 1957-1973 redaktorka pisma katolickiego „Znak”.

1918 – Na Zamku Królewskim w Warszawie odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady Stanu.

1918 – W Warszawie zmarł Edward Abramowski, socjolog, psycholog, działacz społeczny, teoretyk spółdzielczości; członek II Proletariatu, współzałożyciel PPS.

1928 – W Baranowicach Śląskich urodził się biskup Alojzy Orszulik; od 1980 r. sekretarz Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski; uczestnik rozmów przygotowujących Okrągły Stół; od 1989 do 1994 r. zastępca sekretarza Episkopatu Polski; w latach 1992-2004 pierwszy biskup diecezji łowickiej.

1945 – Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRS w Moskwie ogłosiło wyrok w sprawie aresztowanych przez NKWD przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, których oskarżono o działania przeciwko Armii Czerwonej i ZSRS oraz współpracę z Niemcami; trzech spośród skazanych zmarło w sowieckich więzieniach: ostatni dowódca AK gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”, wicepremier i delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski oraz Stanisław Jasiukowicz, członek Rady Ministrów na Kraj ze Stronnictwa Narodowego.

1945 – We Lwowie urodził się Adam Zagajewski, poeta, prozaik, eseista, krytyk, tłumacz; współzałożyciel „Zeszytów Literackich”, autor takich prac jak „Płótna”, „Ziemia Ognista”, „Ciepło, zimno”, „Cienka kreska”, „Solidarność i samotność”.

1946 – W Poznaniu rozpoczął się proces Arthura Greisera, niemieckiego nazistowskiego zbrodniarza, w czasie II wojny światowej gauleitera tzw. Kraju Warty (Warthegau).

1948 – W Łodzi urodził się Andrzej Sapkowski, pisarz, autor powieści i opowiadań fantasy.

1949 – W Warszawie na Konferencji Architektów Partyjnych ogłoszono, że realizm socjalistyczny będzie obowiązującą doktryną w architekturze; zgodnie z proklamacją rozpoczęto prace nad budową m.in. MDM i Placu Konstytucji w Warszawie oraz Nowej Huty.

1951 – W Krakowie zlikwidowana została Polska Akademia Umiejętności.

1971 – W Radomiu urodził się Tomasz Karolak, aktor, znany m.in. z seriali „Mamuśki”, „39 i pół”, „Rodzinka.pl”, „Piąty stadion”, „Baron24”, a także z filmów „Ciało”, „Rezerwat”, „Tylko mnie kochaj”, „Testosteron”, „Milion dolarów”, „Ciacho” i „Wyjazd integracyjny”; od 2010 r. dyrektor artystyczny teatru IMKA w Warszawie.

1976 – W Londynie zmarł Juliusz Mieroszewski, dziennikarz, publicysta, pisarz, korespondent i współpracownik paryskiej „Kultury”.

1990 – Parlamenty RFN i NRD uznały nienaruszalność zachodniej granicy Polski.

1999 – W warszawskim kinie Capitol po raz pierwszy przyznano Orły – Polskie Nagrody Filmowe.

2012 – W Warszawie zmarł Henryk Bereza, krytyk literacki, odkrywca Marka Hłaski i Edwarda Stachury, redaktor miesięcznika „Twórczość”.

2023 – W Krakowie rozpoczęły się 3. Igrzyska Europejskie. W ich trakcie Polska zdobyła 50 medali.

22 czerwca

1596 – Uroczyście otwarto Bibliotekę Rady Miasta Gdańska (Bibliotheca Senatus Gedanensis); obecnie to Biblioteka Gdańska PAN.

1789 – Sejm Czteroletni uchwalił przeprowadzenie pierwszego w Polsce spisu powszechnego.

1792 – Na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dla upamiętnienia zwycięstwa nad wojskami rosyjskimi pod Zieleńcami ustanowiony został Order Virtuti Militari, przyznawany za męstwo na polu bitwy; pierwsze odznaczenia otrzymało 44 żołnierzy, którzy wyróżnili się w bitwie pod Zieleńcami.

1812 – W Wyłkowyszkach w Księstwie Warszawskim Napoleon Bonaparte w rozkazie dziennym do armii ogłosił „początek II wojny polskiej”, co oznaczało wojnę z Rosją.

1897 – W Jaśle urodził się Henryk Dobrzański, żołnierz Legionów Polskich, major WP, kawalerzysta, olimpijczyk; we wrześniu 1939 r. zastępca dowódcy rezerwowego 110. pułku ułanów Brygady Kawalerii „Wołkowysk”; po kapitulacji Warszawy przedostał się na Kielecczyznę; przyjmując pseudonim „Hubal” utworzył Oddział Wydzielony Wojska Polskiego prowadzący walkę z Niemcami; zginął w kwietniu 1940 r. pod Anielinem.

1898 – W Inowrocławiu urodził się Zenon Kosidowski, pisarz, autor książek o religiach i kulturach starożytnych, m.in. „Gdy słońce było bogiem” i „Opowieści biblijnych”.

1904 – W Jelizawetgradzie na Ukrainie urodził się Michał Choromański – pisarz i dramaturg, autor powieści „Biali bracia”, „Zazdrość i Medycyna”, „Schodami w górę, schodami w dół”, „Słowacki wysp tropikalnych”, „Skandal w Wesołych Bagniskach”.

1906 – W Suchej Beskidzkiej (wówczas Sucha na terenie zaboru austriackiego) urodził się Billy Wilder, amerykański scenarzysta, reżyser, producent; twórca m.in. „Bulwaru Zachodzącego Słońca”, „Pół żartem, pół serio” i „Pocałuj mnie, głuptasie”.

1913 – W Warszawie urodził się Władysław Siła-Nowicki, adwokat, żołnierz ZWZ-AK, członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość; więziony przez władze komunistyczne (1947-1956); członek opozycji antykomunistycznej i obrońca w procesach politycznych; prezes Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa Pracy (1990-1992); poseł (1991-1993).

1926 – W Nowej Wilejce urodził się Tadeusz Konwicki, pisarz, reżyser i scenarzysta; autor powieści „Rojsty”, „Sennik współczesny”, „Wniebowstąpienie”, „Kompleks polski”, „Mała Apokalipsa”, „Kronika wypadków miłosnych” i „Bohiń” oraz filmów „Ostatni dzień lata”, „Zaduszki”, „Salto”, „Jak daleko stąd, jak blisko”, „Dolina Issy” i „Lawa”.

1935 – W Warszawie zmarł Szymon Askenazy, historyk, dyplomata, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, autor książek „Napoleon a sprawa polska” i „Książę Józef Poniatowski”.

1936 – W nocy z 22 na 23 czerwca miał miejsce tzw. najazd na Myślenice, zorganizowany przez działacza Stronnictwa Narodowego Adama Doboszyńskiego, w czasie którego podpalono synagogę i niszczono sklepy żydowskie.

1938 – Walery Sławek został wybrany marszałkiem Sejmu RP, zastępując zmarłego Stanisława Cara.

1939 – W Łodzi urodził się Jerzy Grzegorzewski, reżyser teatralny, scenograf, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w Warszawie w latach 1997-2003.

1941 – Początek operacji „Barbarossa” – atak III Rzeszy Niemieckiej na Związek Sowiecki.

1941 – Wojna niemiecko-sowiecka: podczas odwrotu Armii Czerwonej z terenów II RP zagarniętych przez ZSRS w 1939 r., funkcjonariusze NKWD wymordowali w więzieniach tysiące Polaków, m.in. we Lwowie, Łucku i w Wilnie.

1944 – Armia Czerwona rozpoczęła operację Bagration, która doprowadziła do całkowitej klęski niemieckiej Grupy Armii ”Środek” oraz osiągnięcia przez sowietów linii Bugu, a następnie Wisły.

1945 – W Moskwie rozpoczęło się spotkanie przywódców Polski i Czechosłowacji dotyczące spornych kwestii granicznych.

1946 – W Nowym Sączu urodził się Józef Oleksy, członek PZPR (1968-1990); parlamentarzysta, przewodniczący Socjaldemokracji Rzeczpospolitej Polskiej (1996-1997), przewodniczący Sojuszu Lewicy Demokratycznej (2004-2005); marszałek Sejmu (1993-1995 i 2004-2005), wicepremier i minister spraw wewnętrznych i administracji (2004); premier RP w latach 1995-1996.

1948 – W Lubomi koło Wodzisławia Śląskiego urodził się Franciszek Smuda, trener piłkarski, selekcjoner polskiej reprezentacji narodowej w latach 2009-2012.

1960 – W Gdańsku powstał zespół Czerwono-Czarni.

1973 – W Milanówku urodził się Marcin Dorociński, aktor, związany z warszawskim Teatrem Ateneum; znany m.in. z filmów „Jack Strong”, „Róża”, „Obława”, „Rewers”, „Ogród Luizy”, „Na granicy”, a także z serialu „Pitbull”.

1989 – W Warszawie zmarła Halina Mikołajska, aktorka, związana m.in. z Teatrem Narodowym w Warszawie, pedagog warszawskiej PWST; działaczka opozycji demokratycznej, członek Komitetu Samoobrony Społecznej KOR, internowana w stanie wojennym.

2004 – W Warszawie zmarła Anna Zawadzka, harcerka, uczestniczka Powstania Warszawskiego, siostra Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”.

2016 – W Warszawie zmarł Andrzej Kondratiuk – reżyser filmowy, scenarzysta i aktor; twórca filmów „Hydrozagadka”, „Wniebowzięci”, „Big Bang”, „Wrzeciono czasu”, „Słoneczny zegar”.

2018 – W Warszawie zmarł Marek Andrzej Karewicz, artysta fotografik specjalizujący się w zdjęciach muzyków jazzowych i rockowych, dziennikarz muzyczny, animator jazzu.

2018 – W Gdańsku zmarła Olga Krzyżanowska, działaczka opozycyjna w czasach PRL, po 1989 r. posłanka, wicemarszałek Sejmu, senator, córka generała Aleksandra Krzyżanowskiego – dowódcy Armii Krajowej na Wileńszczyźnie.

23 czerwca

1262 – W czasie najazdu na Mazowsze Litwini zdobyli Jazdów; znajdujący się w grodzie książę Siemowit I płocki został zabity, a jego syn Konrad uprowadzony do niewoli; informacje o litewskim najeździe z 1262 r. są pierwszymi informacjami dotyczącymi działań wojennych na obszarze warszawskim.

1703 – W Trzebnicy na Dolny Śląsku urodziła się Maria Leszczyńska, córka króla Stanisława Leszczyńskiego i Katarzyny Opalińskiej; królowa Francji (1725-1768) – żona Ludwika XV.

1767 – W Radomiu z inspiracji rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina zawiązana została konfederacja w obronie „złotej wolności” szlacheckiej, skierowana przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi i stronnictwu reform.

1800 – W Poznaniu urodził się Karol Marcinkowski, lekarz, działacz społeczny, uczestnik Powstania Listopadowego; organizator Towarzystwa Naukowej Pomocy, inicjator budowy Bazaru Polskiego w Poznaniu.

1818 – W katedrze na Wawelu odbył się uroczysty pogrzeb Tadeusza Kościuszki; jego szczątki sprowadzone do Krakowa ze Szwajcarii spoczęły w kryptach królewskich.

1828 – W Poznaniu władze pruskie rozpoczęły budowę Twierdzy Poznań (Festung Posen).

1838 – W Paryżu urodził się Władysław Mickiewicz, działacz emigracyjny, księgarz, bibliotekarz i publicysta.

1885 – W Krakowie urodził się Juliusz Osterwa, aktor, reżyser i reformator teatru, twórca „Reduty”.

1894 – W Paryżu zmarł Władysław Czartoryski, syn Adama Jerzego Czartoryskiego, po jego śmierci w 1861 r. przywódca Hotelu Lambert; założyciel Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

1905 – Rosyjski wojskowy sąd wojenny w Warszawie skazał na śmierć Stefana Okrzeję, działacza socjalistycznego, współtwórcę Organizacji Bojowej PPS, aresztowanego w 1905 r. podczas zamachu na oberpolicmajstra Karla Nolkena.

1916 – W Katowicach urodził się Ernest Wilimowski, piłkarz, zawodnik m.in. Ruchu Chorzów, z którym czterokrotnie zdobywał mistrzostwo Polski, dwukrotny król strzelców rozgrywek ligowych; wielokrotny reprezentant Polski; w czasie mistrzostw świata w 1938 r. w meczu z Brazylią strzelił 4 bramki. W 1939 r. przyjął obywatelstwo niemieckie, w następnych latach występował w reprezentacji Niemiec.

1920 – Powołano rząd z Władysławem Grabskim na czele.

1923 – W Gdyni zmarł Antoni Abraham, działacz społeczny, walczący o polskość Kaszub i Pomorza; delegat kaszubski na konferencję pokojową w Paryżu w 1919 r.

1927 – W Wolsztynie urodził się Cezary Julski, aktor filmowy i teatralny.

1933 – We Lwowie urodził się Andrzej Trzos-Rastawiecki, reżyser, scenarzysta, autor filmów dokumentalnych i fabularnych, m.in. „Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie ” oraz serialu „Marszałek Piłsudski”.

1937 – Na polecenie arcybiskupa krakowskiego Adama Sapiehy trumna ze szczątkami marszałka Józefa Piłsudskiego została przeniesiona z krypty św. Leonarda do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu.

1941 – Pierwszy nalot sowiecki na Warszawę; zginęły 34 osoby, kilkadziesiąt zostało rannych.

1944 – Oddział V Brygady Wileńskiej AK w odwecie za zabicie przez litewską policję, współpracującą z Niemcami, 38 Polaków ze wsi Glinciszki na Wileńszczyźnie, zabił we wsi Dubinki 27 Litwinów.

1944 – Początek likwidacji getta w Łodzi (Litzmannstadt Getto); było drugim, co do wielkości gettem utworzonym przez Niemców w Polsce, a jednocześnie tym, z którego ocalało najwięcej Żydów. Według różnych źródeł, spośród przebywających w nim ponad 200 tys. osób przeżyło od 5 do 12 tys.; ostatni transport odjechał z Łodzi do obozu Auschwitz-Birkenau 29 sierpnia 1944 roku.

1944 – Premier RP na Uchodźstwie Stanisław Mikołajczyk ostatecznie odrzucił warunki Józefa Stalina dotyczące „reorganizacji” władz polskich w Londynie, jako naruszające suwerenność państwa polskiego. Ultimatum przewidywało ustąpienie prezydenta RP Władysława Raczkiewicza, Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego, ministra obrony gen. Mariana Kukiela i ministra informacji Stanisława Kota i publiczne zdystansowanie się rządu RP od sprawy wyjaśnienia okoliczności Zbrodni Katyńskiej.

1946 – W Palmirach odbył się uroczysty pogrzeb Macieja Rataja, przywódcy ruchu ludowego, marszałka Sejmu, rozstrzelanego przez Niemców w czerwcu 1940 r.

1949 – Premiera filmu „Ulica graniczna” w reżyserii Aleksandra Forda.

1949 – W Nowej Hucie rozpoczęto budowę pierwszego budynku mieszkalnego.

1975 – W Krakowie urodził się Maciej Stuhr, aktor, występujący w Nowym Teatrze w Warszawie, znany z ról w filmach „Pokłosie”, „Operacja Dunaj”, „Chłopaki nie płaczą”, „Przedwiośnie”, „Wesele” (2004), „Testosteron”, „Śluby panieńskie”, „Obława”, „Obywatel”, a także z serialu „Glina”.

1980 – Premiera filmu „Olimpiada ’40” w reżyserii Andrzeja Kotkowskiego.

1983 – Papież Jan Paweł II zakończył drugą pielgrzymkę do Polski.

1986 – Wanda Rutkiewicz jako pierwsza kobieta zdobyła drugi szczyt Ziemi K2 (8611 m).

1986 – W Warszawie zmarł Jerzy Putrament, pisarz, działacz polityczny, członek KC PZPR; autor powieści „Bołdyn”.

1989 – Ukonstytuował się Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP), jego przewodniczącym został Bronisław Geremek.

1992 – W Warszawie podpisano polsko-białoruski układ o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

1992 – W Warszawie zmarł Adolf Forbert, operator filmowy, reżyser filmów dokumentalnych, jeden z założycieli łódzkiej szkoły filmowej.

2008 – W Warszawie zmarł Marian Glinka, aktor, trzykrotny mistrz Polski w kulturystyce.

2014 – Zmarła Małgorzata Braunek, aktorka, znana m.in. z roli Oleńki Billewiczówny w ekranizacji „Potopu” oraz Izabeli Łęckiej w serialu „Lalka”, wystąpiła również w filmach „Skok”, „Polowanie na muchy”, „Lokis”. Rękopis profesora Wittembacha”, „Diabeł”, „Tulipany”, a także w serialu „Dom nad rozlewiskiem”.

2015 – Z powodu ujawnienia kolejnych nagrań „afery taśmowej” Radosław Sikorski ustąpił ze stanowiska marszałka Sejmu RP.

2021 – Zmarł Wojciech Karolak, muzyk jazzowy, pianista, kompozytor, saksofonista altowy i tenorowy, aranżer, wirtuoz organów Hammonda, założyciel The Karolak Trio, Time Killers i uczestnik wielu innych grup jazzowych.

PAP/WszystkoCoNajważniejsze/SN